Sicco Roorda van Eysinga. Zijn eigen vijand

[p. 7]

Verantwoording

In 1972 verscheen ‘Oost-Indische Spiegel’ van Rob Nieuwenhuys, een standaardwerk over de Indische belletrie. In het hoofdstuk ‘Vier excentrieken’ besteedde hij o.m. aandacht aan Sicco Ernst Willem Roorda van Eysinga, tijdgenoot en vriend van Multatuli, uit Indië verbannen wegens een artikel dat te ver ging.

De redaktie van het kwartaalschrift De Engelbewaarder, altijd geïnteresseerd in tegendraadse en enigszins in vergetelheid geraakte figuren, vroeg mij een boekje over leven en werk van Roorda te schrijven. Aangezien ik haar belangstelling deel, ging ik op dat verzoek in. Daar heb ik wel eens spijt van gehad, want er bleek veel speurwerk nodig te zijn om alle benodigde gegevens te vinden, en als vreemdeling in archievenland raak je snel verdwaald. Dankzij Maja Indorf, mijn vrouw, is het toch gelukt om binnen de beschikbare tijd (de afleveringen van dit kwartaalschrift worden tevoren gepland) de documentatie bijeen te krijgen.

Bij de opzet van dit boekje moest ik kiezen voor de mogelijkheid om de beschikbare pagina's vooral te besteden aan Roorda's levensverhaal of het accent te leggen op bloemlezen uit zijn omvangrijke journalistieke produktie.

Ik koos voor het eerste, om twee redenen:

-	Roorda was een betoog-schrijver, wiens meestal zéér uitvoerige artikelen alleen te waarderen zijn in de context van de discussies waaraan hij deelnam. Los beschouwd zijn ze na 100 jaar niet erg goed leesbaar en vanwege de vele toespelingen op personen en situaties uit die tijd vaak ook moeilijk te begrijpen.
-	Over Roorda als persoon is eigenlijk niet veel bekend, en dat is jammer want juist door zijn persoonlijke belevenissen ontstaat een goed beeld van de tijd waarin hij leefde en de dwarse figuur die hij in die tijd was. Daarbij komt dat Roorda (zoals veel schrijvers) op zijn best is als hij het over zichzelf heeft.

Vandaar dat ik de beschikbare ruimte voornamelijk besteed heb aan Roorda's levensverhaal, via citaten uit zijn eigen geschriften en die van tijdgenoten. Daarbij heb ik het accent sterk gelegd op Roorda's Indische jaren als militair, tabaksplanter, journalist en ingenieur, en minder op de Europese jaren die na zijn verbanning volgden.

Veel gegevens hebben mijn vrouw en ik kunnen putten uit een aantal artikelen die sinds Roorda's dood (1887) verschenen, over hem en zijn verbanning: F. Domela Nieuwenhuis (1889), S. Kalff (1905), S.A. Reitsma (1941), Paul van 't Veer (1958), Henri A. Ett (1960), W.F. Wertheim (1960 en 1961), Rob Nieuwenhuys (1972).

Belangrijke bronnen waren ook de briefwisseling tussen Roorda en Multatuli (gepubliceerd in 1907), de autobiografische notities van Roorda in de bladen Oost en West en Het Vaandel, de in het Instituut voor Sociale Geschiedenis aanwezige brieven aan Domela Nieuwenhuis. Deze en andere bronnen zijn op de laatste pagina's van dit boek gespecificeerd.

[p. 8]

Van veel personen kregen we hulp: Rob Nieuwenhuys stelde ons zijn ‘Roorda-map’ beschikbaar, van Henri A. Ett ontvingen we een grote hoeveelheid kopieën van archiefstukken die we in de loop van de tijd het ‘pakket van Ett’ gingen noemen, Paul van 't Veer zond zijn index op de briefwisseling Multatuli-Roorda, prof. G. Stuiveling en W.F. Wertheim wezen ons nieuwe informatiebronnen.

Ieme v.d. Poel was zo vriendelijk onze matige beheersing van het Frans op te vangen door haar hulp bij het lezen van enkele brieven en het verzameld werk van Sicco's zoon Henri.

Vanuit Indonesië ontvingen wij door bemiddeling van drs. J.B.A.F. Mayor Polak materiaal uit het Arsip Nasional te Jakarta, en een vertaling van zijn artikel over het cultuurstelsel.

De heer D.A. Visker van het Indisch Familiearchief besteedde veel tijd aan het naspeuren van het ‘Indisch nageslacht’ van Roorda.

Omdat er toch vrij grote gaten zaten in de gegevens over Roorda's huwelijken en nazaten hebben we tenslotte op goed geluk contact gezocht met vindbare Roorda van Eysinga's. Daarbij kwamen we terecht bij het nageslacht van de broer van Sicco's vader.

Mevrouw Chr. Roorda van Eysinga-Vonk kon ons nuttige informatie geven, de heer J.P.N.L. Roorda van Eysinga bracht ons in contact met enkele familieleden (mevrouw H.J. en de heren P.N.H.G. en N.S. Roorda van Eysinga) die - hoewel geen familie in rechte lijn van Sicco - toch in staat waren ons alle stamboomgegevens te zenden die we konden wensen. De heer N.S. Roorda van Eysinga zond vanuit zijn woonplaats in Frankrijk ook een afschrift van een brief die hij in 1952 ontving van Alice Felixi, een ‘Indisch’ kleinkind van Sicco.

Uiteraard ontvingen we ook van vele instituten en archieven de gebruikelijke medewerking. Speciaal wil ik hierbij mevrouw J.A. Roelfsema van het Multatuli-museum noemen.

Hartelijk dank.

Hans Vervoort, januari 1979.