Verzameld werk. Deel 5

[p. 746]

XX. Late renaissance en prae-barok buiten Italië ± 1540- ± 1610

1. Duitsland en Frankrijk.

De Duitse kunst, in den tijd van Dürer en Grünewald, gaf ons het schouwspel van zulk een intens leven, dat alleen zij ons naast de Italiaanse waarlijk sterk boeien kon. Maar omtrent de jaren, dat Holbein een gunstiger terrein voor zijn werkzaamheid in Engeland ging zoeken, was de verslapping al zeer merkbaar. In de tweede helft der eeuw is de Duitse kunst haast van geen tel meer. Men mag hier nu de godsdienstige twisten, allerlei economische en politieke omstandigheden laten gelden: ten slotte geeft dat geen geheel bevredigende verklaring voor zulk een geval. Men werpe de schuld niet op den Italiaansen invloed: dat hij op zo weinig weerstand stuitte, dat hij zulk een hachelijk gevolg had als de onherroepelijke verflauwing van het kentekenendinheemse onder gladheid zonder pit of merg, dat is juist het bedenkelijke. En ten overvloede treft het dan, dat hetgeen hier en daar nog van enig belang blijkt, werk van buitenlanders is: b.v. te Neurenberg zelf, de portretten van den Henegouwer Nicolas Neufchatel (± 1525-1590), die uit een Antwerps atelier kwam. Toen Augsburg tegen het eind der eeuw met bronnen zou versierd worden, waren het Huibert Gerhard uit 's Hertogenbosch en Adriaan de Vries uit den Haag, die er Jean

[p. 747]

Boulogne navolgden. Zoals aan Alexander Colin uit Mechelen de plastische opsmukking van den Ottheinrichsbau te Heidelberg opgedragen werd, en, naast ander werk te Praag en te Innsbruck, de voltooiing, in deze laatste stad, van het beroemde grafmonument van keizer Maximiliaan.

Iets overweldigends heeft Frankrijk in dien tijd ook wel niet geleverd. Maar met hun zin voor elegantie, die door een verfijnde beschaving lang ontwikkeld was, konden onze zuiderburen het italianisme beter verteren. Omstreeks het midden der eeuw heeft de klassieke renaissance daar alles bemachtigd. Men zie b.v. het grafmonument van Frans I in de basiliek te Saint-Denis (1548-1551). Doch, als ge voor het werk van een Jean Goujon of een Germain Pilon staat, hebt ge geenszins het gevoel, dat die kunst niet geheel uit-eigen bodem zou gegroeid zijn. Wie zou daar tussen Italiaansen en Fransen smaak kunnen onderscheiden?

Het is niet beslist uitgemaakt, of Jean Goujon, die stierf tussen 1564 en 1568, enig aandeel heeft gehad in het graf van Louis de Brézé, te Rouaan, waar ik vroeger van gewaagde, maar van hem zijn o.m. die overslanke nimffiguren, verrukkelijk van jeugd, die de Fontaine des Innocents te Parijs versieren (1547-1549, afb. 472), en de Caryatiden, vol helder-heerlijke gratie, in een zaal van het Louvre-paleis (uit de jaren 1550).

Germain Pilon (1535-1590) lijkt veelzijdiger en krachtiger, breder, met de beelden van Hendrik II en Catharina van Medici op hun graf te Saint-Denis, de twee liggende, naakt, in marmer, de knielende, bovenaan, in brons (1564-1570). Verraadt ander werk van hem

[p. 748]

de nabijheid van Primaticcio, zijn sprekend-levenswaren, bronzen kanselier de Birague, in het Louvre (± 1585, afb. 473), zou wel het mooiste en machtigste brok plastiek kunnen zijn, dat in de XVIe eeuw buiten Italië is ontstaan.

De Franse schilderkunst is minder en mag in dit overzicht achterwege blijven. Het maniërisme van de Italiaanse discipelen van Rafaël en Correggio spreidde zich van Fontainebleau verder uit. Het belangrijkst zijn weer de portretschilders; en ik voeg er aan toe, dat de voornaamste onder hen niet van zuiver Fransen bloede waren: ik denk hier vorreerst aan François Clouet (± 1516-1570) - zijn vader, hofschilder van Frans I, was uit Brussel gekomen en heette eigenlijk Jan Cloet; en dat François Clouet's evenknie den naam van Corneille de Lyon kreeg, laat ons niet vergeten dat hij een Hollander uit den Haag was.