Bijdragen aan De Groene Amsterdammer (juni 1946-juli 1956)

Noémie Perugia - Wij en de wereld

Dat een vers eigenlijk zang is; dat de componist, wanneer hij goed werkt, eigenlijk niets doet dan dien verborgen zang zoo trouw mogelijk uit het vers halen; dat de zang, wanneer hij het volmaakte nabijkomt, weder poëzie wordt, de pure poëzie in den ruischenden toestand van het hemelsch uur waarin zij ontstond, - deze altijd vermoede, en zelden bevestigde waarheid, deze bijna onbereikbare werkelijkheid, rees als een axioma en in den glans der schoonheid op uit den zang van Noémie Perugia.

Zij heeft een zeer mooie stem, gekleurd als een alt, met den licht-donkeren, verwarmenden gloed van een alt, maar zonder de logheid van een alt, en even vrouwelijk als viriel. Zij heeft een uitmuntende techniek, de haast onberispelijke techniek van een Bernac, een Pears. Gelijk deze zeldzamen ademt Noémie Perugia vrij en onbelemmerd op de melodie. Van de laagte tot de hoogte verglijden de tonen naar elkaar als op een harp, en alle zijn anders, verschillend getimbreerd, maar alle zijn goed en zuiver geschakeld. Zij kent de geheele gamma der denkbare intonaties en accenten, en zij kent eveneens de geheimen, de intiemste nuances van alle intonaties en accenten. Zij is een perfecte actrice, die nooit te veel geeft, nooit te weinig, noch in de mimiek van het gelaat of van de handen, noch in de uitdrukking der stem, de natuurlijke actrice die zich steeds in juiste harmonie bevindt met de gegeven situatie, vereenzelvigd met het geval, zonder persoonlijk doel, zonder ijdelheid, zonder eenige coquetterie of affectatie. Haar innerlijke horizon is zeer ruim, het register harer expressies, van scherts tot tragiek, volledig, en het wordt met de grootste gemakkelijkheid in klank gebracht. Zij heeft een direct, instinctief contact met de muziek en de onmiddellijke mededeelings-vermogens van iemand die de muziek levend ervaart, van een kunstenares. Zij is intelligent en zeer waaksch van geest. Zij begrijpt wat zij voelt, zij voelt wat zij begrijpt. En Noémie Perugia weet wat een vers is, een gedicht. Zij speurt den zin van woorden, beelden en rhythmen na tot in hun verste, en diepste innerlijke resonnanties, en onder de mogelijke opvattingen van een tekst kiest zij altijd de edelste, de dichterlijkste, de intellectueelste, de overtuigendste. Zij regelt haar zang niet minder naar de poëzie dan naar de muziek, in een tweevoudige, parallelle ontroering.

Dit is veel lof, en volstrekte lof. Maar zoo was Noémie Perugia metterdaad op het concert dat zij gaf in de zaal van het Conservatorium voor de Stichting 1940-'45; zoo was zij ontegenzeglijk, en onafgebroken, als een gelukkige melodie welke duurde tot zij haar beeindigde, in de geestige aria's van oude Franschen en Italianen, in een serie buitengewoon gevarieerde, zeer subtiel door alle graden der emotie moduleerende liederen van Fauré, Chausson, Chabrier, Honegger, Ravel, op de voortreffelijkste wijze en concordeerend begeleid door Willy Meeuwisse. Zoo was zij: zonder eenige stoornis in de lange continuïteit van poëzie en muziek, verrukkend en verheugend.

Wij en de wereld

In mijn gedachten over het nut der uitwisseling van dirigenten bleef een der belangrijkste kanten der quaestie, de reciprociteit in de uitwisseling der programma's, onbesproken. Het is echter nooit te vroeg en nooit te laat om dit punt aan te roeren. Sinds een halve eeuw is het actueel. Met reciprociteit bedoel ik: kunnen wij met eenig recht of redelijkheid verwachten dat buitenlandsche dirigenten composities uit Nederland op hun repertoire nemen, zooals onze dirigenten geregeld onbekend werk uit den vreemde, dikwijls van uitstekende, dikwijls ook van middelmatige qualiteit, op hun programma's plaatsen?

Wij kunnen de vraag met een gerust hart zakelijk stellen, daar sinds vijf en twintig jaar het allooi onzer muzikale productie steeg, terwijl daarentegen het aesthetische peil der buitenlanders met een verbazingwekkende snelheid daalde. Er is dus geen sprake van nationalisme of chauvinisme; doch van simpele billijkheid. Wij zijn met de overige volken ongeveer op gelijk niveau. Helaas niet in een algemeene genialiteit, doch eerder in een gegeneraliseerde mediocriteit van voelen en denken. Dit is onze schuld niet. Wij zullen voortgaan met de verbetering van ons gehalte. Maar van nu af reeds bestaat er slechts één oorzaak voor de onachtzaamheid welke in het buitenland aan onze muziek betuigd wordt: de factor getal en massa.

De buitenlandsche muziek steunt op naties van 170, 120, 80, 40 millioen burgers en profiteert naar verhouding van het louter materieel dynamisme, uitgedrukt in deze cijfers, terwijl de onze steunt op 8 millioen. De verhouding der geschriften welke de productie aanprijzen en propageeren is in dezelfde mate ongunstig voor ons. Ook hier valt geen noemenswaardig verschil te bespeuren in de qualiteit.

Wanneer wij echter verandering willen brengen in de aprioristische geringschatting van het buitenland tegenover onze muziek, en wanneer wij op grond van billijkheid zouden willen eischen wat ons uit hoffelijkheid niet verleend wordt, dan behooren wij onze passieve dikwijls negatieve houding tegenover onze eigen muziek radicaal te herzien.

Om een voorbeeld te geven: Een componist die voor internationale reciprociteit stellig in aanmerking zou komen wegens de onmisbaar persoonlijke physionomie zijner kunst, is Alphons Diepenbrock. En een componist rondom wiens figuur zich bij ons in den loop der jaren een constante, werkdadige waardeering en unanimiteit in de waardeering had kunnen, had moeten cristalliseeren, is stellig Diepenbrock.

Welnu, die constant, werkdadige waardeering ontbreekt nog, gelijk zij altijd ontbrak. Een deel der Hollandsche critici is nog steeds bezig met bekrompen vitten en kleinburgerlijk, kleinzielig muggeziften naar de zoogenaamde Wagnerismen in Diepenbrock. Alsof er geen Wagnerismen zijn in Debussy, in César Franck, in Richard Strauss, in twintig anderen! Een deel mijner Hollandsche collega's, en ook onzer solisten, met hun blindheid voor het essentieele, het feitelijk origineele in Diepenbrock, met hun onmacht tot een aasje enthousiasme, een ziertje aanvoeling, maakt het den buitenlandschen dirigenten danig moeilijk om Diepenbrock te waardeeren gelijk hij is, en danig gemakkelijk om hem voorbij te gaan.

Zoolang wij deze dwaze, benepen, denigreerende, negatieve mentaliteit niet corrigeeren, valt er voor onze muziek in 't buitenland geen reciprociteit te verwachten, en nog minder te eischen. Gelijk het jaren lang geduurd heeft alvorens Johan Jongkind bij ons en in den vreemde geëerd werd als de voornaamste voorlooper, als de beginner van het impressionisme, zoo moet het een tijd duren alvorens Diepenbrock bij ons en in 't buitenland erkend zal worden als de bereider en stichter van een eigen muzikalen stijl. Om allengs tot die erkenning te komen mag onder de huidige omstandigheden slechts gerekend worden met de waarde eener gedachte, en op het goede begrip van enkelen.

Als nu een dezer enkelingen aanwezig is, laten wij dan ten minste zorgen voor de bereikbare efficiëntie. Bij een der concerten van Munch had Noémie Perugia, uit spontane sympathie voor de muziek, drie Fransche liederen van Diepenbrock op haar programma genomen. Alle benoodigdheden voor een welslagen (dirigent, orchest, zangeres) waren voorhanden. Het volmaakte had inderdaad verwerkelijkt kunnen worden, als Charles Munch minder onwennig gestaan had tegenover deze drie kleine partituren, eenvoudig nochtans, maar die hij voor 't eerst doorbladerde, en waarvan hij den muzikalen zin wel giste, doch te globaal en te onvast om een voldoende weergave te verkrijgen.

Op den beschikbaren repetitie-tijd, te verdeelen over een rijkelijk en uitsluitend Fransch programma, ontbrak een half uur, een kwartier, om drie korte Nederlandsche composities te voeren tot een geheel bevredigend resultaat. Zulke onevenredigheden zijn niet billijk, niet geoorloofd en moeten voortaan vermeden worden.

‘Ça commençait à marcher’, zei na het concert Charles Munch, die een realist is, naar aanleiding van deze liederen. La prochaine fois ça doit marcher parfaitement; een ieder die in dit domein zeggenschap heeft zal daartoe bijdragen wanneer hij de Nederlandsche muziek en de ware muziek goedgezind is.