Battista Guarini's 'Il pastor fido' in de Nederlandse dramatische literatuur

[p. 5]

Deel I

[p. 7]

Inleiding

In december 1589 verschijnt de eerste druk van Il Pastor Fido. Tragicomedia pastorale di Battista Guarini dedicata al Ser.^mo D. Carlo Emanuele duca di Savoia etc. nelle Reali Nozze di S.A. con la Ser.^ma Infante D. Caterina d'Austria. Venezia, Bonfadino 1590¹.

Deze uitgave vormt het sluitstuk van een activiteit die een achttal jaren in beslag heeft genomen: vanaf de eerste opzet van zijn spel in 1581, heeft Guarini (1538-1612) telkens weer in zijn drama uitbreidingen en verbeteringen aangebracht. De een-en-vijftig-jarige auteur vestigt met dit boekwerk zijn faam als pastorale dramaturg. Geen van zijn andere werken, waaronder een bundel lyrische poëzie, een comedie, en enkele proza-werken (o.a. een verhandeling over het ambt van secretaris, en enkele literair-theoretische geschriften) heeft Guarini zo'n roem bezorgd. In de letterkundige handboeken van de laatste anderhalve eeuw dankt hij zijn vermelding alleen aan zijn pastorale toneelstuk Il Pastor Fido (in het vervolg aangeduid als PF) dat het eindpunt blijkt in de ontwikkeling van het herdersdrama in Italië.

In snel tempo gaan vanaf 1590 de herdrukken van de PF, sommige lichtelijk gewijzigd en/of aangevuld, in Italië en elders verschijnen. Vanaf 1593 vinden ook vertalingen hun weg door het cultuurgebied van voornamelijk West-Europa. Men zet zich tot navolging. De roem van Guarini's spel verbreidt zich wijd en zijd². Tot in de eerste helft van de negentiende eeuw worden telkens weer nieuwe vertalingen gemaakt. Zo kunnen de lezers - immers, het spel blijkt alras vooral

1 Rossi, V., Battista Guarini ed Il Pastor Fido. Studio biografico-critico con documenti inediti. Torino, 1886, blz. 188. In het vervolg aangehaald als Rossi, Guarini ed Il PF. Rossi's boek bestaat uit twee delen in één band. Het eerste deel (blz. 5-160) behandelt in 18 hoofdstukken Guarini's leven. Deel Twee (161-267) bevat in 6 hoofdstukken een studie over Guarini's pastorale drama, de opvoeringen ervan, de strijd erover, en notities over navolgingen ervan.

2 Rossi, V., Guarini ed Il PF, Deel II, Hfdst. V, meldt als bewijzen voor die roem allusies op of expliciete vermeldingen van PF in het werk van o.m.G.N. Eritreo (= G.V. Rossi), D. Bouhours, G.V. Gravina, A.W. Schlegel.
Marsan, J., La Pastorale Dramatique en France à la fin du XVIe et au commencement du XVIIe siècle. Paris, 1905, blz. 155, noemt o.m.P. Duodo, en op blz. 42 Voltaire. Dit werk wordt in het vervolg aangehaald als Marsan, La Pastorale Dramatique.

[p. 8]

als lees-drama³ geapprecieerd te worden - kennis blijven nemen van de lotgevallen van de trouwe herder Mirtillo en zijn Amarilli, van Silvio en Dorinda, van Corisca en de Satyr. Zo kan men blijven genieten van de staalkaart van (literaire) kunstvormen die de PF óók is: van de uitvoerige monologen; van de dialogen vol meraviglia-wekkende vergelijkingen, ingenieuze woordspelingen en ‘diepzinnige’ gedachten; van de koorgedeelten die aan het einde van elk bedrijf, het vijfde uitgezonderd, commentaar leveren op en theorieën ontvouwen naar aanleiding van het vertoonde of betoogde; en van de welluidende formulering, enkele malen zelfs gecombineerd met muziek en dans.

Ik wil in deze studie nagaan langs welke wegen Guarini's pastorale spel zich in het Nederlandse taalgebied heeft verspreid; wat, ook voor Nederlanders die het Italiaans niet voldoende beheersten om Guarini's werk in de oorspronkelijke versie te kunnen lezen, het aantrekkelijke of interessante van deze tragicomedia pastorale is geweest; in hoeverre de vertalingen en bewerkingen in het Nederlands de lezers of toeschouwers in staat stelden een juist beeld te krijgen van het roemruchte spel; en wanneer en waarom het stuk tenslotte in die mate uit de belangstellingssfeer is geraakt dat vertalingen of adaptaties ophielden te verschijnen.

Het is daartoe noodzakelijk het stuk van Guarini zo goed mogelijk te leren kennen. Ik zal dan ook eerst in het kort de opkomst, de ontwikkeling en de geschiedenis van het Italiaanse pastorale drama schetsen, aan de hand van enkele, voornamelijk Italiaanse onderzoekers. Dan volgt in een tweede hoofdstuk een samenvattend inhoudsoverzicht van de PF, met summier commentaar waar dat m.i. noodzakelijk of wenselijk is⁴. Guarini's spel heb ik bestudeerd in de uitgave in Opere di Battista Guarini a cura di Luigi Fassò (Classici Italiani, collezione diretta da Ferdinando Veri, Volume quarantesimo sesto della collezione) [Torino, 1950], blz. 31-261. En tenslotte zal ik, in hoofdstuk III, trachten de wezensaspecten van deze befaamde tragicomedia pastorale te belichten, voor zover die duidelijk zijn geworden in de loop van de eeuwen waarin de PF onderwerp van studie is geweest.

3 Vgl. het slot van Guarini's Compendio [een samenvatting van Guarini's verdedigende geschriften in de strijd rond zijn tragicomedia pastorale; zie beneden, blz. 99-100] (pag. 287) waar de auteur, met een verwijzing naar Aristoteles, nadrukkelijk verklaart dat zijn spel niet alleen voor vertoning, maar ook voor lectuur is bestemd.

4 Ik heb gemeend een vrij gedetailleerd overzicht te moeten geven, omdat een vertaling van de PF in modern Nederlands niet bestaat en een der vroegere vertalingen betrekkelijk moeilijk valt te raadplegen. De laatste integrale en originele vertaling is die van David de Potter Lodowycks Soon uit 1650 (cfr. Bijlage I op blz. 502 van deze studie, nr. 15), voor het laatst herdrukt in 1696.
De meest recente vertaling in een moderne taal is de Duitse van Merbach (cfr. blz. 122 hierná) uit 1846.
In 1963 en in 1965 verschenen twee becommentarieerde herdrukken van Sir Richard Fanshawe's Engelse vertaling, die haar eerste druk beleefde in 1647 (cfr., blz. 119 van dit boek).