Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 3

[p. 407]

tekstkritische noten

1584 eerde in het hs. voluit.

Vanden selven noch meer. .xxxi.⁺

Nu es een inde der eertscher dinc,
Van dattie eerde ie bevinc.¹⁵⁸⁴
Vore dit inde, leestmen met,
Dat in hemelrike waren geset^1586:
Ingele, deen boven, dander neder,^+1587:
Om te dienne vort ende weder;
Ende duvelere oec, den duvelen met
Oec waren te dienne geset;
Ende manne oec, over die man,
Ter orberlecheit des liven, an,⁺¹⁵⁹²
Ofte som te bedriegelijchede.
Maer dan salt al cesseren mede
Die heerscapien, ende die vogedien,¹⁵⁹⁵
Want dan en saelt in dien pertien
Niet te doene sijn, godweet,⁺
Om die grote glorie breet.
Daer sal die vrese al vergaen,
Ende caritate sal daer op staen;

+ Cap. 31. Vertaald naar Vincentius' Epilogus, c. CXXVIII

1584 bevinc = in zich bevatte

1586: hier is Velthem weer aan het woord

+ (5)

1587: blijkbaar bestaat er dus een hiërarchie onder de engelen. Uit vs. 1589 nu schijnt dat ook voor de duivels te bestaan. Dan is duvelere een genitief meervoud (en niet een ‘soort van duivel van minderen rang’, zie M.W., II, 483) en den duvelen een datief meerv. (en niet=den duvel, ib.). Die hiërarchie blijkt ook uit Sidrac, n^r 7, blz. 41. Het Lat. is duidelijk: nam modo quidem Angeli Angelis praesunt, daemones demonibus, homines hominibus ad utilitatem viventium, vel deceptionem

+ (10)

1592 an: schijnt wel een stoplap te zijn. Hetzelfde in de Natuurkunde van het Geheel-Al, ed. J. Clarisse, 1847, blz. 325

1595 vogedien = gezag, heerschappij.

+ (15)

[p. 408]

 

Noch daer ne sal die vorberste niet¹⁶⁰¹

 

Den mindren verhogen, wats gesciet,⁺¹⁶⁰²

 

Noch oec verdrucken, dat wel wet,

 

Maer elc blijft daer hi es geset.

1605

Ende daeromme, alsi dus genomen

 

Ter bliscap Gods, ende daer comen

 

Gereckelijc, ende dat hem dan⁺

 

En geen dienst behoevet vort an,

 

Dan sal oec cesseren daernaer

1610

Die namen der ingele, wet vorwaer,

 

Van dat si nu geheten sijn,

 

Om die menichfoldicheit fijn⁺

 

Der minsceliker dienstichede.

 

Nochtan selen in den hemel mede,

1615

⁺ Ende oec in die helle na desen,

 

Menigerhande woninge wesen,

 

Gelijc dat in Tondalus steet;⁺¹⁶¹⁷

 

Die wille, leest daer gereet.

 

Sal daer sijn ongelijc claerheit¹⁶¹⁹

1620

Bider bliscap, diemen seit.

 

Want alst es een gemene pinninc,¹⁶²¹

 

So bekint hem elc an die dinc;⁺

1601 vorberste = de voornaamste, voortreffelijkste

+ (20)

1602 verhogen: eig. overvleugelen, hier=minachten (M.W., VIII, 1841 en IX, 944; Lat.: nec erit inter praesidentes et subditos ulla dissensio, nec maiorum in minores aliqua oppressio)

+ (25)

+ (30)

+ bl. 93 b.

+ (35)

1617 in Tondalus: zie bijv. in Tondalus' Visioen (vgl. vs. 1339) de zesde pijn

1619 sal daer: sluit aan bij nochtan, vs. 1614

1621 alst = zooals het.

+ (40)

[p. 409]

 

Ende alsoe es Gods anesien,

 

Die elc mach gebruken indien,¹⁶²⁴

1625

Ende also dat God es al,

 

Ende in alle dinc, groet ende smal,

 

Dus eest al in he[.]m daer,⁺

 

Ende hi in hem oec openbaer.

 

Wat souden hem meer bliscepen¹⁶²⁹

1630

Datsi in hem sijn begrepen,

 

Ende hi weder met hem altoes.

 

Dits .i. leven sorgeloes.⁺

1624 gebruken = genot hebben van

+ (45)

1629 bliscepen: moet blijkbaar als werkwoord, met de beteekenis: verblijden, opgevat worden

+ (50)

1601 vorberste hs.: vorb'ste, wat eig. ook in vorbaerste (aldus ook geëmendeerd in M.W., 8, 1841) kan worden opgelost. De vorm met e staat hier in overeenstemming met het Brabantsch taaleigen dat ook umlaut van â vertoont, vgl. openbaer Velthem, VII, vs. 1360 1604 blijft de emendatie in blijf (M.W., 8, 1841) is m.i. onnoodig 1619 claerheit: -aer- in het hs. voluit.

1627 he[.]m hs.: heem 1639 dese[r] hs.: dese 1641-1642 hare en openbare: -are in het hs. voluit.