Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 3

Van der pinen der quadere. .xxvi.⁺

Alse die arme zielen sijn
In der vulre hellen termijn,
Selense yet anders hebben daer
Dan dat vier, dat es dus swaer?
Jase! Men mochte gepensen niet⁺¹³²³
In gere manieren haer verdriet.
Si selen daer horen so vreselijc
Stemme roepen, ende so eyselijc,
Ende so donker saelt wesen daer,
Sulferechtech ende putten swaer,⁺¹³²⁸

+ Cap. 26. Tot vs. 1336 bewerkt naar het slot van Vincentius' Epilogus, c. CXX. Van vs. 1337 tot 1358 is Velthem zelf aan het woord

+ (5)

1323 jase: formatie in den aard van ja-ick, ja-ghi, enz.; se = de zielen

+ (10)

1328 putten: het Lat. heeft laquei, maar Velthem las lacus (M.W., VII, 2302).

[p. 396]

 

Hitte ende dorst ende stridinge mede,¹³²⁹

1330

Met hameren slaen, op al haer lede,

 

Ende een hope es hem in scijn

 

Dat si altoes in pinen sijn;

 

Bande van wormen, altehande,⁺

 

Ane voete, an arme, bene ende hande;

1335

Rouwe, vrese, versmedenesse¹³³⁵

 

Van Gode (dats die swaerste lesse)¹³³⁶

 

Ende van allen sinen heyligen met.

 

Ende waer dat ict hebbe geset⁺¹³³⁸

 

Hier vore in Tondalus, sonder waen,¹³³⁹

1340

Ic soudt u hier doen al verstaen.

 

Maer die man, diet selve al sach,¹³⁴¹

 

Hi mages bat doen gewach

 

Dan enich ander man, godweet,⁺

 

Om dat hi vertelt al dat leet

1329 stridinge = lawaai, rumoer

+ (15)

1335 versmedenesse = verworpen of verstooten worden

1336 van = door; lesse = straf

+ (20)

1338 geset = gedicht (vgl. M.W., VII, 1017)

1339 = Tondalus = Tundal, geboren te Cashel of Cork in Ierland, werd monnik te Regensburg onder den naam van Marcus en beschreef ca. 1149 zijne ‘Visioenen’, welke in de Middeleeuwen veel gelezen werden. De Latijnsche tekst van deze visioenen werd in 1882 uitgegeven door A. Wagner. Het Tondalus-visioen heeft L. van Velthem uit Vincentius' Speculum, lib. 27 (en niet 28, zooals er staat in de Inleiding op de uitgave van Jacob Maerlant's Spiegel Historiael, door M. de Vries en E. Verwijs, I, blz. lxxxii), cap. 88 en vlgg. vertaald. Een fragment er van werd in 1912 door Dr. C.G.N. de Vooys in het Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde (Leiden, 31, blz. 49-76) uitgegeven. Blijkens vss. 1350-1351 (zie beneden), hoort dit visioen in het vierde boek van de vierde Partie thuis. Volgens J. te Winkel, Ontwikkelingsgang der Nederlandsche Letterkunde, I, 1922, blz. 491, voetnoot 4 in fine, is dat fragment uit het derde boek; dit is een vergissing, daar ongeveer het gansche derde boek der vierde partie, d.i. tot en met hoofdstuk 34 (in Vinc., lib. XXVII, c. 15) door Maerlant zelf nog is vertaald, terwijl Velthem's aandeel met hoofdstuk 35 (Vinc., lib. XXVII, c. 15) aanvangt, en ons visioen, als vertaling van Vinc., lib. XXVII, c. 88 en vlgg., dus wel in het vierde boek moet thuis hooren. Andere fragmenten uit het vierde boek der IV^de partie (welk vierde boek in de uitgave van M. de Vries nog ontbrak) zijn uitgegeven door Nap. de Pauw, Middelnederl. Gedichten en Fragmenten, II^de Deel (Wereldlijke Gedichten), Gent, 1903, blz. 171 vlgg. Over het Tondalus-visioen, zie overigens: Dr. R. Verdeyen en Dr. J.H. Endepols, Tondalus' Visioen en St. Patricius' Vagevuur, I, 1914; II, 1917 (uitg. der Kon. Vlaamsche Academie); ook Dr. R. Verdeyen, Tondalus' Visioen, Groningen, J.B. Wolters, 1921 (Van Alle Tijden, n^r 4)

1341 man: is nl. Tondalus.

+ (25)

[p. 397]

1345

Vander hellen pinlichede.

 

So latic hier nu ter stede;

 

Diet lesen wille, soect daerin,

 

Hi vindes daer meer, na minen sin,⁺

 

Dan ict hier nu doe verstaen.

1350

Int vierde boec, na minen waen,

 

Vander vierder pertien met,

 

So wanic dat oec es geset.

 

Dus es die pine alte swaer,⁺

 

Die emmermere sal geduren daer,

1355

Ja so groet essi, ende met selken lede,

 

Soe dat si vergeten alle daer mede

 

Gods, ende alle goede saken,

 

In dat torment, daer si na haken.⁺¹³⁵⁸

+ (30)

+ (35)

+ (40)

1358 haken: blijkbaar aldus te verstaan: de zielen haken naar God en de goede zaken (vs. 1357), doch vergeten deze alras door de hevige pijnen