Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 3

Noch van tekene die gescien selen. .iii.⁺

Dien tijt, daert op indet al
Die werelt, ende daerop doemen sal
God die minsce na haer doen
Van dat si hier hebben geploen,
Dien dach, dien tijt, no die ure⁺
En weet geene cr[e]ature,
En waer, oft enich heylich man
En hadde in sine jeeste dan¹²⁶
Van gods halven also vernomen,
Ende dat aldus vord waer comen;⁺
Want aldus gesproken es,
En es onser kinnes niet gewes,
Dat wi die tide entie uren
Geweten mogen bi onser figuren.¹³²

+ Cap. 3. Het achtste boek is grootendeels vertaald uit of bewerkt naar den Epilogus Speculi Historialis: Continens Tractatum de ultimis temporibus uit het Speculum Maius van Vincentius Bellovacensis. Cap. 3 is vertaald uit Vinc., cap. CVII

+ (5)

126 jeeste = geest, ‘spiritus’ (contaminatie-spelling met geeste = Fra. geste: kroniek)

+ (10)

132 figuren = overeenkomstig de menschelijke natuur; de emendatie (M.W., II, 802) niet geweten is overbodig.

[p. 347]

 

Maer also die dade vanden inde⁺

 

Selen comen, alsict vinde

135

Bescreven in Jeh[...]ronimus bloemen.¹³⁵

 

Hi seit: Het selen vorteken comen,

 

Die de heyligen hebben vorseit,

 

Ende propheteert na geestelijcheit.⁺¹³⁸

 

Dierste teken sal sijn nidechede,¹³⁹

140

Met ere utstortender vloyechede;¹⁴⁰

 

Daermede getrou[.]heit ende caritate

 

Werd geroeft van haren state.

 

Dander sijn conste quaet,⁺

 

Ende grote stride, dat verstaet,

145

Ende sduvels word vordbringen,

 

Ende achterwege sayen die dinge

 

Gelijc oft ewangelien waren;

 

Ende heresie comt daernare,⁺

 

⁺ Ende werd gesprayt in alt lant.

150

Dan werd gesien daerna thant,

 

Datmen den keyser versniden [s]al,

 

Die wortel soude sijn boven al.

 

Also alse Crissostimus geseget:⁺¹⁵³

 

Tsap dat in die wortel leget,

+ (15)

135 Iehronimus = Eusebius Sophronius Hieronymus, geboren te Stridon in Dalmatië (c. 340), overleden te Bethlehem op 30 September 420. De door Velthem bedoelde ‘Bloemen’ zijn zijne commentaren (de Commentarioli in psalmos of het Breviarium in psalmos); zie hierover Dom G. Morin, Anecdota Maredsolana, I, 3; III, 2 (1825-1897)

+ (20)

138 geestelijcheit = hun geestelijke begaafdheid om te profeteeren (a sanctis prophetali spiritu praedicta)

139 nidechede = kwaadwillige gezindheid

140 vloyechede = overstrooming(skracht)

+ (25)

+ (30)

+ bl. 88 c.

+ (35)

153 Crissostimus = Johannes Chrysostomus, bisschop van Constantinopel van 398 tot 403 (geboren te Antiochië in 345?, gestorven bij Cumana (Pontus) op 14 September 407). Zijn ‘Homiliën’ waren in de Middeleeuwen zeer verspreid; vgl. Chr. Baur, Der Heilige Johannes Chrysostomus, 2 deelen, München, 1929-1930.

[p. 348]

155

(Dat sijn die heylige vorwaer)

 

Dal sal oec verdrogen daer.

 

Hier op seit oec sent Jan:

 

Die boem die groyt ende wasset an,⁺

 

Alse lange alse hi sijn sap hevet

160

In hem selven, ende uutgevet,

 

So mach hi groyen ende duren;

 

Maer alsem tsap niet mach geburen,¹⁶²

 

So verdroecht hi, ende valt ter neder.⁺

 

Aldus so eest oec vort ende weder

165

Metter werelt, dat seldi weten;

 

Want die gene diet hebben beseten,

 

Dat sijn die minscen, dat verstaet;

 

Ende alse in hem dat tsap vergaet,⁺

 

(Dat goede, dat ic daer vore gewoech)

170

Ende in quaden sape uutsloech,

 

So verdroget hi dan in quaetheden,¹⁷¹

 

Gelijc dat vore die bome deden.

 

Ende alse dus die liede werden saen,⁺

 

Daerna so sal die werelt staen

175

Onlangen tijt; want haer gebrect

 

Des saeps, daer Sent Jan af sprect.

+ (40)

162 geburen = gebeuren

+ (45)

+ (50)

171 hi = nl. de mensch

+ (55)

133 also hs.: alse 135 Jeh[...]ronimus hs.: ieh'eronimus 141 getrou[.]heit hs.: getroutheit 145 sduvels hs.: dsuuels 147 en 148 waren en daernare: -ar- in het hs. voluit 151 Lelong las versmaden i. pl. v. versniden 154 leget: er moet veeleer seget gelezen worden, dan wel leget, zooals de zin het echter vereischt.

158 ende: hs.: en̄ op rasuur 166 diet hs.: diese 178 Methodius hs.: machedius (vgl. onder, vs. 417). - martelare in het hs. voluit.