Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 3

Hoe die keysere van Rome haer macht selen verliesen. .xxvij.⁺

In desen tiden dat dit es,
Selen den keyser oec na des
Sine machte werden genomen,
Ende afgeworpen, hebbic vernomen,
Sine hoecheit, ende sal nedervallen,⁺
Ende alsoe dat keyserike met allen
In vele hande sal comen mede,
Overmids die verhoelne godlijchede,
Ende overmids haer quade treken
So dat bina sal al gebreken⁺²⁰²³
Dat keyserike na dien tijt.
Want onnutte van seden, seker sijt,²⁰²⁵
In allen dingen onbequame,
Daeromme es nieman die getame²⁰²⁷
Hem te eerne, van alden lieden.⁺

Coninge ende Prinsen, van vele maysnieden,²⁰²⁹

Alse tkeyserike es onder gedaen,
Selen siere oec af sceden saen,

+ Cap. 27. vs. 1-64, zie aant. bij cap. 22 (1026 C-1027 A; zie aant. bij cap. 16)

+ (5)

+ (10)

2023 gebreken = te niet gaan, een einde nemen

2025 onnutte = schandelijk

2027 getame (van getemen) = er voor zou deugen, geschikt zijn

+ (15)

2029 maysniede = hof, vorstelijk huis.

[p. 323]

 

Ende aldus werdet gedispergeert,²⁰³²

 

Want dat nieman te werne begert.⁺²⁰³³

 

Dus sach yegewelc vorwaer

2035

Enen coninc maken daernaer,

 

Dien si onderhorech selen wesen,

 

Ende dan selensi secgen na desen:

 

Dattie groetheit van rome,⁺

 

Ende hare keysere, alsict gome,

2040

Meer gebordent waren te voren²⁰⁴⁰

 

Dan hem eerlijc was in horen.²⁰⁴¹

 

Ende alse dese keyserlike crone

 

In dere manieren aldus onscone⁺²⁰⁴³

 

Gesceden es, so dat si niet

2045

Vercomen mach, wats gesciet,²⁰⁴⁵

 

Dan selen deylande sceden algader

 

Vanden paus, den eertscen vader,

 

Want bedie no prinse allene,⁺

 

Noch ander liede oec en gene,

2050

Alse wel geestelijc liede, hoe soet gaet,

 

Alse werelijc liede, dat verstaet,

 

Want sine selen dinc ne gene

 

Van religioene vinden gemene⁺

 

Inden paus, van doechdelijcheden,

2055

⁺ Dan girech[-] ende ongerechticheden.

2032 dispergeeren = Fra. disperser (lat. 1026 C-D et sic Romanum imperium in defectum dispergetur)

+ (20)

2033 werne = verweren, verdedigen

+ (25)

2040 gebordent de emendatie gevordert ‘bevorderd’ (M.W., IX, 917) is overbodig, blijkens den Latijnschen tekst: quod magnitudo imperii Romani magis sibi oneris prius fuerit quam honoris. Het keizerrijk was vroeger, nl. zedelijk, belast (vgl. vss. 2025-2026)

2041 in horen = nl. te hooren

+ (30)

2043 dere: versta derre = dezer

2045 vercomen = zich herstellen, er boven op komen.

+ (35)

+ (40)

+ bl. 86 c.

[p. 324]

 

Dan selense ander meester maken,

 

Ende artsbisscopscepe om dese saken,

 

In andren namen, in menigerhande rike,⁺

 

Die vord dragen ende selen wiken,

2060

Ende also, dat die paus tien tide[.]

 

Verloes sine macht wide ende side[.],

 

Dat hi cume Rome behout,

 

Met lettel lants, van cleinre gewout.⁺

 

Ende dat sal comen met striden toe

2065

In enen dele, ende som alsoe

 

Met gemeinen rade mede,

 

Van geestelijcheide ende van werelijchede,

 

Diet ordineren selen ende vorsien.⁺

 

Ende elc prinse die sal nadien

2070

Sijn rike regeren ende sine liede,

 

Also dat yegewelc tien tiede,

 

Meestre ende aertscebiscop met,

 

Tvolc berechten na die wet,⁺

 

Ende ter gerechticheit ward leren,

2075

So dat si niet weder keren

 

Ter quaetheit, ende ter trecheit swaer,²⁰⁷⁶

 

Die si vore hadden daer.’

+ (45)

+ (50)

+ (55)

+ (60)

2076 trecheit = droefheid, neerslachtigheid (vgl. o.m. vs. 1976)

2033 werne hs.: w'ne 2040 gebordent: de emendatie in gevordert ‘bevorderd’ (Verdam, M.W., 9, 917) is onnoodig, blijkens den latijnschen tekst bij Hildegard: quod magnitudo imperii Romani magis sibi oneris prius fuerit quam honoris. Het keizerrijk was vroeger, nl. zedelijk, belast; vgl. vss. 2025-2026 2044 dat hs.: sal (emend. Verdam, M.W., 8, 1931).

2057 artsbisscopscepe hs.: artscepscepe, waarnaast ook verbeterd kan worden in artbesscope (M.W., 1, 471 en 2, 723) 2059-2060 de emendaties vs. 2059 die in diesi, waarbij ende de beteekenis ‘quibus, wien’ krijgt, en ende vs. 2060 geschrapt wordt, welke Verdam (Tijdschr., 1, 293 v.) voorstelt, lijken me, tegenover den tekst bij Hild., wel overbodig. De tekst van vs. 2059 is duidelijk: vord dragen = voortgang maken, wiken = afwijken, nl. in de leer 2060 tide[.] hs.: tiden (emend. ibid.) 2061 side[.] hs.: siden (id.) 2076 trecheit deze vorm, met ä, is normaal in het Brabantsch. Een emendatie in arecheit, d.i. archeit, synoniem van quaetheit (Verdam, Tijdschr., 1, 294; M.W., 1, 449; ook 8, 658) of in vrecheit ‘wreedheid’ (M.W., 9, 1285) is dus overbodig.