Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 3

[p. 309]

tekstkritische noten

1679 joncfrouwe hs.: ioncf' 1686 gevecht: al is het rijm niet in orde, toch is de vorm zonder -e grammatisch juist (sonder regeert den acc.); in het mnl. bestond echter ook gevechte 1695 omgripenden hs.: ongripenden (emend. Verdam, Tijdschr., 1, 289; M.W., 5, 136) 1697 ave hs.: ane 1698 ende hs.: es. Beide emendaties zijn van Verdam, M.W., 1, 89; in Tijdschr., 1, 289 (welk artikel vroeger verschenen was dan het eerste deel van het Middelnederl. Woordenboek - Verdam verwijst immers naar dit artikel) had Verdam geëmendeerd doe wi se ave.

Ene prophecie vanden leken, hoe si die papen selen dwingen. .xxi.⁺

Noch seit vort dese joncfrouwe:
Daerna sal noch meren rouwe
In die werelt oec gescien.
Dan comt die clage vort mettien
Toten oversten rechter mede,⁺
Die dese clage ontfaet ter stede,
Ende recht over hem met gerechte,
Ende sint sine plage, sonder gevecht,¹⁶⁸⁶
Op die quade, die sonden leren
Dat leke volc, ende verkeren⁺
Haer leren in die onsuverhede.
Dus sent onse here tyranne gerede,
Die haer onvriende ende viande sijn,
Ende laetse regneren enen termijn.

Ende aldus beginnense dat spreken:⁺

Hoe lange sele wi dese treken
Gedogen, van desen omgripenden dieren,
Die hier gaen in wolfs manieren.
Doe wi ave, het es tijt,
Haer mogetheit ende haer abijt.⁺
Si souden ons geven medicine,
Ende si geven ons discipline,
Bedi si hebben macht gerede
Te binden, ende tabsolveren bede,

+ Cap. 21. Vers 2-62 naar Hildegardis' Lib. Div. Op., P. III, Visio X, c. 16 = Opera Omnia, col. 1017 D-1018 B (zie aant. bij cap. 16)

+ (5)

1686 sint=zendt.

+ (10)

+ (15)

+ (20)

[p. 310]

 

Ende hier om alse wrede diere⁺

 

Werdenwi bestrict in dese maniere.

1705

Haer ondaet es op ons gevallen,

 

Ende die kerke es met allen

 

Bi hem verdroecht: want si vor das

 

Niet en seiden dat recht was,⁺

 

Ende die wet si oec strueren.¹⁷⁰⁹

1710

Ende aldus die wolve verteren,

 

Ende met overate verslinden.

 

Van overspele si hem onderwinden,¹⁷¹²

 

Ende bringen daer[.] toe vele met.⁺

 

Si judeceren ons buter wet.

1715

Si sijn rovers vander kerke,

 

⁺ Ende versmoren, alsict merke,¹⁷¹⁶

 

Met hare vrecheit gerede.

 

Ende met haren ambachte mede⁺

 

Maken se ons arm, ende vremde.

1720

Gine hebt des gene sceemde¹⁷²⁰

 

Dat gi u ende ons verslent

 

Ende ter ongenadeger cokenen sent.

 

Daeromme met rechte so sele wi^{+1723-1724-1725}

 

Metten vonnesse gods judiceerdi,

1725

Ende selense deylen; want sy sijn¹⁷²⁵

 

Verleiders meer, dan lerers fijn.

+ (25)

+ (30)

1709 strueren=vernietigen

1712 onderwinden=brengen zij zelf in praktijk

+ (35)

+ bl. 85 b.

1716 versmoren=versmoren ze, richten de kerk ten gronde (M.W., VIII, 2488)

+ (40)

1720 sceemde=schaamte

+ (45)

1723-1724-1725 het ordeloos gebruik van pronomina (-di, -se), hier om wille van het rijm veroorzaakt, is een staaltje van de slordigheid van Velthem en is op één lijn te stellen met de foutieve rijmen in vs. 1357-1358

1725 deylen=vaneen doen, breken (vgl. vs. 1730 bedwanc).

[p. 311]

 

Ende dit laet ons eer anevaen,¹⁷²⁷

 

Dat wi niet vervaren saen,⁺

 

Want gaen si aldus vord sonder

1730

Bedwanc, si selen hebben onder

 

Alle riken, ende distenberen.¹⁷³¹

 

Segwi nu dus desen heren,

 

Datsi na haren rechten abijt,⁺¹⁷³³

 

Ende na haer regle leven ter tijt,

1735

Ende haren dienst alsoe doen,

 

Na diergelike daer vore ploen¹⁷³⁶

 

Die oude vader, die stichte dat,

 

Oft gaet van ons nu ter stat.⁺

 

Ende dat gi hebt, dat lati hier,

1740

Al haddi geweest noch also fier.

 

Dit steet al in Scivias,¹⁷⁴¹

 

In een boec, sijt seker das,

 

Dat Huldegard verhoellijc maecte.⁺

 

In weet, hoe icker toe geraecte,

1745

Ter dinc die dus heeft verholen

 

So lange geweest, ende verstolen.

 

Maer ic wanet mi god toe sinde,

 

Om dat nu es biden inde⁺

 

Dat dese dinge selen gescien,

1750

Want Daniel seget van dien,

 

Ende oec seget mede Sente Jan,

 

Dat cortelike sal comen an.

1727 = laten we zooveel te eerder aanvangen met het fnuiken en wegjagen van zulke onwaardige orde

+ (50)

1731 distenberen=verstoren, in de war brengen (lat. disturbabunt)

+ (55)

1733 abijt=ze moeten volgens hun (klooster) kleed leven, dus volgens hun aard, d.i. als echte ordebroeders

1736 ploen=de gewoonte hadden, plachten

+ (60)

1741 Scivias: verkeerdelijk voor Divinen (zie aant. bij hoofdstuk 21).

+ (65)

+ (70)

1704 werdenwi hs.: werdense (emend. Verdam, Tijdschr., 1, 290), vgl. ook ons vs. 1705 1713 daer[.] hs.: diere. De emendatie is van Verdam, M.W., 5, 464. In Tijdschr., 1, 290 had Verdam begrepen ende diere toe bringen vele met, si judiceren ons buter wet, d.i. die er zelf zooveel aan doen, zich er zoozeer aan schuldig maken, veroordeelen ons er om. Maar dat er om vloeit niet logisch voort uit het voorgaande vers. Veeleer komt me de eerste lezing ende bringen daer toe vele (scil. menschen) met, als de juiste voor, vooral als men zich den inhoud van vss. 1545-1547 herinnert 1714 judeceren hs.: iude'cen 1723 vóór het vs.: .

1730 bedwanc: achter dit woord staat in het hs. een punt 1731 distenberen: het ware wel voorzichtiger niet in distorberen te verbeteren (Verdam, Tijdschr., 1, 290; M.W., 2, 215 en 5, 357) 1746 verstolen veeleer aldus te lezen dan verscolen, daar kopiïst telkens s en t aan elkaar verbindt, s en c niet.