Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 3

Hoe daer die liede te hem selven comen, ende werdens geware. .xx.⁺

‘Doe saelt bequame hem wesen al¹⁵⁹¹
Wanen dat oec comen sal,
Ende tfolc sal van dage te dage
Quader werden alle sla[..]ge,¹⁵⁹⁴
Ende hard ende trege, hoe soet gaet.⁺¹⁵⁹⁵
Ende alst van desen dinc, verstaet,
Ende geproeft heeft gereit
Die verleidinge, entie quaetheit,
Sone selen si dan nemmere geven.¹⁵⁹⁹
Ende alst geven es achterbleven,⁺
Sel[e]n si hongerech sonder waen¹⁶⁰¹
Vore der lude huse gaen,
Alse dovende honde geopenbart,
Die ogen hangende nederward,
Ende oetmoedich, dat verstaet,⁺
Nader tortelduven beraet,
Ende dit selense al doen om dat:
Om broets dan teten sat.

+ Cap. 20. Zie de aant. bij cap. 19; opschr.: te hem selven comen=zich bewust worden van (de snoodheid der orde); werdens: -s, nl. het schandelijk gedrag der bewuste nieuwe orde

1591 bequame=aangenaam (?)

1594 alle slage=allengs

+ (5)

1595 trege=traag

1599 si=de menschen, tfolc

+ (10)

1601 si=de nieuwe ordebroeders.

+ (15)

[p. 306]

 

Dan sal tfolc roepen vort,

1610

Ende tot hem secgen dese wort:⁺

 

Wee u, onsalige kinder der droefheit,

 

Die werelt die heeft u verleit;

 

Die viant die heeft u gebreidelt,^1613-1614

 

Ende u vleesch in luxurien gestelt!

1615

U herte die was sonder smake,⁺¹⁶¹⁵

 

Ende u gedochte in alle sake

 

Was ledech, ende idel met,

 

U ogen waren hier in geset,

 

U lichaem weldich in alre wise,¹⁶¹⁹

1620

Van goeden dranke, van goeder spise,⁺

 

Die si altoes begeren na das,

 

U voete snel, waer soet was,

 

⁺ Te lopen ter quaetheit.

 

Gedinct, dat gi om salicheit

1625

Die ordine had ontfaen,⁺

 

Ende gi daer jegen hebt gedaen.

 

Vor salicheit, coesdi nidecheit,

 

Ende vor armheide, rijcheit,

 

Ende vor simpelhede, mogenthede,

1630

Vore devoceleke smekinge mede,⁺

 

Vore heylicheit, ypocrisie,

 

Vore bedeleren, hoverdie,

 

Vore lereren, ongestadichede,¹⁶³³

 

Vore martelaren, weldichede,

+ (20)

1613-1614 gebreidelt: gestelt. Dit eigenaardig rijm schijnt corrupt of aan de slordigheid van den vertaler te wijten te zijn. Men bedenke echter, dat gebreidelt best als gebreilt (over d-syncope, zie C.B. van Haeringen, Tijdschr. N. Taal- en Letterk., 46, 1 vv. en 257 vv.) kon gelezen worden. Daarenboven is rekking, vaak gevolgd van diftongeering, van e tot ee of ei dus, o.m. vóór -ld (bv. veeld, maar ook eels, eils ‘els’, Eilsene=Elsene) in het Middelzuidbrab. niet ongewoon

+ (25)

1615 smake=smaak, trek naar (nl. het genieten van het onstoffelijke, bovenaardsche)

1619 weldich=weelderig, in overvloed, in overdaad levende

+ (30)

+ bl. 84 f.

+ (35)

+ (40)

1633 ongestadichede=wuftheid, ongestadigheid.

[p. 307]

1635

Vore confessore, winnende sake,⁺

 

Vore genadicheit, mesprake,¹⁶³⁶

 

Vore religieus[-], vrecheit,

 

Vore oetmoedich[-], ophevenheit,

 

Vore salicheide, hartheide,

1640

Vore suetecheit, beclagers mede,⁺¹⁶⁴⁰

 

Vor gemackelijcheit, persecutie quade,¹⁶⁴¹

 

Vor ontfermenesse, ongenade,

 

Vore die minne gods, die werelt,

 

Vor te[m]pere der sonden, met: gewelt,¹⁶⁴⁴

1645

Ordineren des gemaecs,⁺¹⁶⁴⁵

 

Die alle dinge na die saecs,¹⁶⁴⁶

 

Verswelgere alre spisen,

 

Begeren in vele wisen¹⁶⁴⁸

 

Alre eren, ende wachtere,

1650

Verhelere van allen lachtere,⁺

 

Mogende ende nidech mede,

 

Ane gripere der ongestadechede,

 

Predicaren der behaechlijchede,

 

Ende ave treckere der rijchede,¹⁶⁵⁴

1655

Ende wech werpers der arme goet,⁺

 

Ende raetgevers der prinsen groet,

+ (45)

1636 mesprake=laster, vgl. vs. 1519 en 1527

+ (50)

1640 beclagers=aanklagers (lat. calumpniatores, Fabricius, o.c., III, 244)

1641 gemackelijcheit=in gemak, vrede leven (lat. pacifici, Fabricius, ib.)

1644 tempere d.i. temperre (temperator peccatorum)=iemand, die zich van zonden vrij houdt (zie Verdam, Tijdsch., 1, 288 v., M.W., I, 1404); met=mede, ook

+ (55)

1645 ordineren=ordineerre

1646 na die saecs=aan u (die, d.i. di) trekt, u toeëigent (van het ww. na hem saken; vgl. coestdi, v. 1627)

1648 begeren: versta begeerre=hij die begeert (Tijdschr., I, 288; M.W., I, 696)

+ (60)

1654 avetreckere=beroovers, roovers, aftruggelaars.

+ (65)

[p. 308]

 

Mumeringe der groter heren,¹⁶⁵⁷

 

Verleidere, der wive onteren,

 

Ende sayeren der tweste mede,

1660

Ende huse stichters in groter stede,⁺

 

Opgaende tot in die locht.

 

Ende als gi niet hoger en mocht

 

Opward clemmen, sidi gevallen,

 

O[n]gesiens oec hem allen,

1665

Also alse Symon Magus dede,⁺¹⁶⁶⁵

 

Die[n] bider bede sapostels mede

 

Onse here dede vallen, ende breken daer

 

⁺ Sine bene[..], ende plaechde swaer.

 

Dus sal u orden achtergaen,

1670

Om u verleidenesse sonder waen,⁺

 

Ende om u quaetheide, secge wi.

 

Gaet, lerer der quaetheit, gi,

 

Ende vadere der verkeertheide,

 

Ende kindere oec der scalcheide,

1675

Die leringe van uwen wegen nu⁺

 

En wille wi nemmer, dat secge wi u.

 

Aldus so ward te niewete, daer,¹⁶⁷⁷

 

Na mijn verstaen, al openbaer[.].’¹⁶⁷⁸

1657 mumeringe=huichelaars (M.W., IV, 1884 en 2009)

+ (70)

+ (75)

1665 Een zeer aardig verhaal van Simon den Toovenaar vindt men in J. van Vloten, Verzameling van Nederlandsche Prozateksten van 1229-1476, 1851, pp. 101-104 (Verdam, Tijdschr., 1, 289)

+ bl. 85 a.

+ (80)

+ (85)

1677 ward=werd 't (=de orde)

1678 dit vers is als stoplap op te vatten, =waarlijk.

Cap. 20, opschr.: ende en geware in het hs. voluit 1591 doe hs.: du (of zou de u nog de waarde van oe gehad hebben; of is er verwarring tusschen het pronomen du, gesproken doe, en het bijwoord doe?) 1594 sla[..]ge hs.: faelge (emend. Verdam, Tijdschr., 1, 287 v.; M.W., 2, 769 en 7, 1191) 1595 hard in het hs. voluit 1598 entie hs.: en tie 1601 sel[e]n hs.: seln.

1630 devoceleke hs.: sic. Met c staat die vorm alleen; men kan verstaan: devoteleke smekinge, dat door mede met simpelhede is verbonden, beide tegenover mogenthede 1634 martelaren hs.: m'telaren.

1638 ophevenheit hs.: op heuëh' 1644 te[m]pere hs.: cepe met doorstreepte p (zie nota bij vs. 1644) 1649 tusschen eren en ende is de letter w doorgehaald, blijkbaar de w van het rijmwoord wachtere 1653 predicaren in het hs. voluit 1655 der hs.: die (emend. Verdam, M.W., 1, 285 en 4, 1884). Ofschoon arme een genitivus pluralis (vgl. vs. 1539) is, hoeft niet armer gelezen te worden (vgl. J. Franck, Mnl. Gr., § 206) 1656 tusschen ende en raetgevers, een gaatje.

1657 Mumeringe in het hs. voluit 1667 daer in het hs. voluit, en achter daer een punt. Dit vs. is wegens een groot gat in het perkament over vier regels geschreven 1668 bene[..] hs.: benede (emend. Verdam, Tijdschr., 1, 289; Fabr. ossa) 1672 lerer hs.: lerē; waarschijnlijk heeft de kopiïst het verkortingsteeken verkeerd aangebracht 1673 ende in het hs. voluit 1678 openbaer[.] hs.: openbaert (voluit), vgl. de nota bij vs. 2146.