Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 3

Huldegards prophecien van enen visione. .xv[i]i.⁺

In desen tiden, alsic las,
Dat Heinric eertsbiscop was^1340-1341
Te Mensen, in die goede stede,
Ende in dien tiden oec mede,
Dat Coenraet coninc was aldus,⁺¹³⁴³
Ende onder den paus Eugenaus,¹³⁴⁴
So was dit visioen gesien
Ende dese worde gescreven na dien.
Wie ontploken oren heeft,¹³⁴⁷
Die hore, wat si uut geeft,⁺
Ende sette sine verstannesse daer an,
Desen spiegel te verstane dan,
Die ic hier uut̄ sal geven,

+ Cap. 17. Vs. 1-8 naar Scivias, I (386 B), vs. 9-14 (708 D), vs. 21-33 (709 A), 34-48 (710 B), zie nader aant. bij cap. 16

1340-1341 Heinric=Hendrik Felix, aartsbisschop van Ments (28 September 1142), werd afgezet 7 Juni 1153 en stierf 5 September 1153

+ (5)

1343 Koenraad III, zie vs. 1129

1344 Eugenius III, zie vs. 1125; Eugenaus verschreven voor Eugenius, onder invloed van het onmiddellijk voorafgaande paus

1347 ontploken=geopend (lat. qui autem acutas aures interioris intellectus habet (708 D); zie M.W., VI, 492=Tijdschr. Ned. T. en Letterk., 26, 110, waar verbetering van M.W., V, 1174).

+ (10)

[p. 294]

 

Daer ic van gode toe ben gedreven.

 

‘Ic secge, na ons heren gebort⁺

 

M. jaer, ende .c. [ende .xl.] vort,

1355

So sal die leringe, dat wel wet,

 

Der apostele entie gerechtecheit met,

 

Alse in leke, ende in geleerde,

 

Van hare berne[n]de minnen faelgeerde.⁺¹³⁵⁸

 

Doe sagic te aq[u]ilonen wert,

1360

Daer mi worden geopenbaert¹³⁶⁰

 

Vif steden staende, saen.

 

Die ene alse een hont gedaen,

 

Die virijn waer, sceen[t] [..] daer,⁺¹³⁶³

 

Maer hine beelde niet vorwaer.

+ (15)

+ (20)

1358 faelgeerde De zin is (waarschijnlijk): de leering der apostelen, de gerechtigheid zal, zoowel bij leeken als bij den clerus, in haar brandende liefde, d.i. haar kracht, te kort schieten. Faelgeerde is dan, i. pl. v. faelgeeren, een minder juist rijm, evenals in vs. 184, 775, en inz. in vs. 1723-1724

1360 geopenbaert=met ä te lezen, en aldus zuiver rijmend op wert. In het Middelwestbrab. was de umlaut van â een normaal verschijnsel; vgl. nog die keiser weert: gheopenbert (Hennen van Merchtenen's Cornicke van Brabant, a^o 1414, vs. 288-289, vs. 4239-4240); vgl. vs. 2229

+ (25)

1363 virijn=van vuur.

[p. 295]

1365

Na, dander was een leu na dit,

 

Van gedane tusscen sward ende wit.¹³⁶⁶

 

Die derde alse .i. bleec pard,¹³⁶⁷

 

Dat vierde alse .i. verken sward,⁺

 

Dat vifte alse .i. wolf grijs,

1370

Ende stond[en] gekeert in alre wijs

 

Te occidente[n] ward, godweet.

 

Doen hordic ene stemme secgen gereet:

 

‘Al waer dat sake, dat alle dinc,⁺

 

Die de eerde nie bevinc

1375

Tsinen inde nu bekeerde,

 

Ende der werelt haer cracht faelgeerde

 

Ende alle gestichte ten inde gingen,¹³⁷⁷

 

Nochtan, sone soude, in waren dingen,⁺

 

Die brut, die heylige kerke mijn

 

⁺ 1380 Daer bi niet gesconfiert sijn,¹³⁸⁰

 

Al es dat haer berechters quaet¹³⁸¹

 

Niet en doen na haren staet,

 

Maer int inde der werelt vorwaer⁺

 

Sal si starker sijn daernaer,

1385

Ende scoenre, ende clarre opstaen,

 

Dan si nie vort ward gedaen.’

1366 gedane=uiterlijk

1367 bleec=zwak, flauw (vgl. vs. 1415 vv., inz. vs. 1420) (lat. equus pallidus 709 A)

+ (30)

+ (35)

1377 gestichte=stichtingen, kloosters

+ (40)

+ bl. 84 a.

1380 gesconfiert=geschoffeerd, onteerd (vgl. de tegenstelling vs. 1384)

1381 berechters=bestuurders, opzichters.

+ (45)

1354 ende .xl.: verbetering in overeenstemming met Velthem, VII, vs. 1271 (niet in Scivias Praef.) 1359 aquilonen in het hs. stond oorspronkelijk acilonen, de ci werd verbeterd tot q, waarboven een i werd geschreven, blijkbaar door den kopiïst. -wert in het hs. voluit 1360 geopenbaert in het hs. voluit 1361 beesten hs.: steden (emend. Verdam, Tijdschr., 1, 284), Vincentius: quinque bestiae stabunt, en vgl. vs. 1390 1363 virijn: daar de spelling i i pl. v. ie in Brabant in de 14^de eeuw vaak voorkomt, is Verdam's emendatie in vierijn (Tijdschr., 1, 284) onnoodig, vgl. ook vs. 1530. -sceen[t] hs.: sceen hi (emend. Verdam, Tijdschr., 1, 284) 1364 beelde d.i. beerde, bernde (van bernen ‘branden’). Of heusch in bernde moet geëmendeerd worden (Verdam, Tijdschr., 1, 284; echter beelde=blafte, M.W., 1, 840), mag betwijfeld worden. Rekking van e voor rn is immers gewoon in het middelnederl. (J. Franck, Mitteln. Gr., § 53; M. Schönfeld, Hist. Gr. v. het Nederl., 3^de druk, § 49 c). In het middelzuidwestbrabantsch: 1303 Doernepe ‘Dworp’; 1597 verbeirde muelen, 1586 verbeerde stede, 1473 ghebeirde brouck (J. Lindemans, Toponymie van Opwijk, Brussel, 1930, pp. 61, 153). Assimilatie van rn tot rr, r is ook gewoon in het mnl. (zie bijv. J. Franck, o.c., § 112,6). Bernde kon dus wel in het Brab. dialect als beerde klinken. De vraag is nu echter, of beerde met r: l dissimilatie tot beelde kon worden. Vgl. te Brussel, a^o 1326 aermoessene ‘aalmoes’ (Arch. Eccl. du Brab., 144, fol. 39 r^o; Alg. Rijksarch. Brussel); 1329 Flanco Clutinc=Franco C., Willerme ‘Willelme’ (H 871, f. 8 v^o, 18 v^o; Arch. Openbare Onderstand Stad Brussel). Voor de beteekenis van beelde, vgl. vs. 1393-1400.

1365 na: volgens Verdam (Tijdschr., 1, 284) zou na moeten geschrapt worden; waarschijnlijk dan als dittografie naar na dit (vs. 1365 en vgl. de soortgelijke vergissing in de spelling Eugenaus vs. 1344). M.i. ware het eenvoudiger, om zoo weinig mogelijk aan den tekst te moeten veranderen, in na het bijwoord te zien met de beteekenis: daarna, vervolgens 1366 sward hs.: sw'd 1368 hs.: sw'd, rijmend op pard (in het hs. voluit) 1368-1369 dat: Verdam emendeert in die (Tijdschr., 1, 284), m.i. ten onrechte, daar beest in het mnl. ook reeds onzijdig was (een duidelijke bewijsplaats in M.W., 1, 681) 1370 stond[en] hs.: stont (emend. Verdam, Tijdschr., 1, 284) 1371 occidente[n] hs.: occidente (emend. Id., ibid., en M.W., s.v. occident); vgl. ook vs. 1460 1372 ene hs.: en̄ 1377 gestichte ten hs.: gestichteten 1384 starker hs.: stark'.