Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 3

Hoe si dese tide ordineert, ende besceet, oec haer wesen. .xv.⁺

Het es te weten, naden aerd^1171-1188:
Alse ons bescrivet Huldegard,

+ Cap. 15. Voor vs. 1-30 zie de aant. bij cap. 14; van vs. 31 tot het einde spreekt Velthem alleen; opschr.: besceit=onderscheidt (vgl. vs. 1159 distingueren), hun juiste chronologie aanwijst

1171-1188: die verzen zijn allesbehalve duidelijk, omdat de tekst denkelijk corrupt is. Zonder de Vorlage, nl. den tekst van Gebeno, is het uiterst gevaarlijk, de blijkbaar bedorven passages te willen emendeeren. Intusschen kan men wel een poging wagen om te begrijpen, wat hier staat. Niet zonder schroom stel ik het volgende voor (de aangebrachte interpunctie is al een poging tot commentaar): vss. 1173-1174 zijn eig. in te lasschen achter te weten in vs. 1171; vs. 1173 dat=wat Hildegard vertelt: in dezen tijd, waarin gij nu allen leeft, is het (goed) dit te weten, zooals H. het beschrijft. Van vs. 1178 tot vs. 1188 schijnt Velthem ons uiteen te willen zetten, dat de wereld tot onze tijdrekening (wet, vs. 1184) vier periodes heeft geteld, waarvan de duur niet nader bepaald wordt, tenzij dat de eerste twee periodes 2.000 jaar lang waren, de derde 1.100 jaar, de vierde een onbepaalden tijd. In vs. 1185 is sijn dan te lezen sij. Die vierde periode is zonder beteekenis (niet ane geleget). Laten we even opmerken, dat volgens Origenes, Πέρι Ἄρχων, II, 3 en III, 3, Augustini De Civitate Dei, XXII, 30, den Sassenspiegel, I, 3, den Sydrac, n^o 229, de wereld eig. zeven periodes (in den Sassenspiegel en in den Sydrac: van ieder 1.000 jaar) telt, waarvan de zesde periode met Christus' geboorte aanvangt. Zie ook Velthem, VI, vs. 2150 v., VIII, vs. 69 vlgg.

[p. 287]

 

Dat (in desen jegenwordegen tijd,

 

Daer gi nu alle in sijt).

1175

Ende doen si dit seide openbaer,⁺

 

Screefmen .x.^c cc jaer

 

Ende .xx. mede, dat verstaet;

 

Maer vanden irsten tide des irstes etaet

 

Sijn oec .xx. hondert jaer,

1180

Ende tbeginsel vanden irsten daer⁺

 

Toten andren tide, so was

 

.xi.^c jaer, alsict las;

 

⁺ Ende oec so es te weten met:

 

Dat vierde tijt tonser wet

1185

Leden sijn, daer si af seget,⁺

 

Daer nu niet ane geleget,

 

Ende daer si vele af spreket mede,

 

Ende propheteerde oec selsenhede;

 

Maer vanden viften tide nu,

1190

Daer nieman af weet, dat secgic u,⁺

 

Dat inde, hoe lange het sal staen,

 

Daer af willic spreken gaen.

 

Het es oec te weten wale,

 

Ende oec so spreket in sine tale

1195

Eugenius, die paus, sijt gewes,⁺

 

Dat haer boec geautoriseert es,

 

Ende uutgegeven overwaer

 

Van desen paus openbaer,

 

Te Trie[r], in ene consilie groet,¹¹⁹⁹

1200

Daer men overlas den boec albloet.⁺

 

Nu hebbent die papen tot nu bedect,

 

Ende hebbent den leken niet ontect,

+ (5)

+ (10)

+ bl. 83 c.

+ (15)

+ (20)

+ (25)

1199 Trier=Trier waar in 1147 of 1148 een concilie gehouden werd.

+ (30)

[p. 288]

 

Om dinge die daer in staen,

 

Die ic vord wil bringen saen.

1205

Wat helpt, datment verholen doet⁺

 

Die dinge, die emmer gescien moet.

 

Al borgic mede dese prophesien,

 

So dat ic nemmermeer ant lien

 

Ne wilde comen, nochtan om dien,

1210

Die dinc, die ember moet gescien⁺

 

En soude daerom niet achter bliven.

 

Om dit, so willic coenlijc scriven,

 

Ende leken lieden doen verstaen

 

Gelijc die prophecien gaen.

1215

Ic hope, dat enich here mi sal⁺

 

Lonen noch, dat ic hier al

 

Dese verborgen dinge make,

 

Daer mi oec swaer af es die sake

 

Vord te bringen, in dietsce word.

1220

Ende oec, so hebbic daeraf gehord⁺

 

Verwet, dat ic node horde,¹²²¹

 

Ende dat minen sin sere storde,

 

Om dat ic dit vord wilde bringen.

 

Nochtan, wat si daerom dingen,

1225

Diet beniden, dat verstaet,⁺

 

Die haer valsce quade saet

 

Gesait hebben die werelt wijt,

 

In saels niet laten om haren nijt,

+ (35)

+ (40)

+ (45)

+ (50)

1221 verwet=verwijt. De spelling verwet is in het M.W., IX, 346, ook uit (Dit sijn X goede) Boerden (VII, 13) opgeteekend (Westmnl., Brabantsch getint; zie W. de Vreese, M.W., Bouwstoffen, p. 122, n^o 101). Verdam stelt aarzelend voor te lezen: verwit. In het Brab. kan zulk een spelling met e echter op diftongeering wijzen. Een ablautsvorm naast verwijt is bezwaarlijk denkbaar (zie F. Kluge, Nom. Stammbildungslehre, 1926, § 104).

+ (55)

[p. 289]

 

Ic saelt den heren laten weten,

1230

Daer mi al goet af es beheten,⁺¹²³⁰

 

Van Jans monde die heet Visier.¹²³¹

 

Dor mijn[s] heren wille, salic hier

 

⁺ Dese heymelijcheit laten verstaen,

 

Om dat ic hope noch, sonder waen,

1235

Dat ic sijn pape sal wesen hierna.⁺

 

Om dese dinc, elc hier versta,

 

So aventuric dit te doene.

 

In roec, wie maken sal die soene,¹²³⁸

 

Op dat ic die vrienscap daer met gerake,¹²³⁹

1240

Vanden here, die[n] ic dit make,⁺

 

Dien ic noch noemen sal na desen,

 

Daer hi eer bekint sal wesen,

 

Dats, int inde vanden boeken,

 

Daer salic sijns noch meer roeken.¹²⁴⁴

+ (60)

1230 beheten=beloofd (vgl. vs. 1234: hope, 1239 gerake)

1231 Jan Visier: op aansporing van Jan Visier (dienstman van den Zeeuwschen edelman Gerard, heer van Voorne) zou Velthem de vijfde partie van den Spiegel Historiael hebben geschreven; zie J. te Winkel, Ontwikkelingsgang der Nederl. Letterk., I, p. 491 v.

+ bl. 83 d.

+ (65)

1238 in roec=ik geef er niet om

1239 gerake=er in slaag te bekomen; op dat=indien

+ (70)

1244 roeken=acht slaan, de aandacht wijden aan. Zie boek VIII, vs. 1936 vv.

1176 .x.^c in het hs. in margine, tusschen kol. b en c 1189 tusschen vanden en viften staat een punt 1198 openbaer: -baer in het hs. voluit 1199 Trie[r] hs.: trie 1201 Vóór het vs.: . - (tweede) nu hs.: nv.

1215 Vóór het vs.: 1228 haren in het hs. voluit.

1232 mijn[s] hs.: sijn 1234 om dat hs.: omdat Cap. 16. opschr. Huldegards in het hs. voluit.