Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 3

Die derde prophesie van Daniele ende Merlijns biteken .ix.⁺

Daniel, die vele vernam,
Hem aldus in spraken quam:
‘Bi, seide hi, tsminscen sone,⁶⁰⁷
Het selen noch drie coninge scone
Comen in Persen, entie vierde⁺
Dese drie van al verfierde,
Van al te[.] groter rijcheide,
Entie sal al Grieken willen mede
Onder hebben. Ende dan sal op staen
Ute Grieken .i. starc coninc saen,⁺
Die sal al sinen wille doen daer,
Alse die here es worden vorwaer
Van alder werelt. Ende dan sal
Sijn rike gedeilt werden al
In vier riken, entie werelt met⁺⁶¹⁹
Werd aldus in vieren geset,

+ Cap. 9. Zie Daniël 11: 2-27; voor Merlijn, vgl. aant. bij cap. 10; opschr. biteken=prophetie in symbolische termen

607 bi nl. bij Christus!

+ (5)

+ (10)

+ (15)

619 verfierde=overtrof in trotschheid of laatdunkendheid; van al = in alle opzichten.

[p. 265]

 

Ende dese en selen niet wesen

 

Van sinen sade, als wijt lesen,

 

Ende altene vort sal gesceden

 

Werden haer rike van machtechede.⁺

625

Maer van coninc sal een coninc comen,

 

Die sterc sal werden, hebbic vernomen,

 

Ende machtech, ende harde rike,

 

Ende boven vele prinsen sekerlike

 

Coninc sijn; daerna bi sinen inde⁺

630

Sal hi conf[.]edereren, alsict vinde⁶³⁰

 

Bescreven, metten coninc vord,

 

Die men nomen hord van nord.

 

Dan sal des coninc dochter mede

 

Van oest comen, ende maken gerede⁺

635

Vrenscap jegen van nord den coninc,

 

Maer sine sal na dese dinc

 

Die macht niet hebben, dat verstaet,

 

Noch behouden, noch haer saet

 

En sal niet bliven staende tsamen.⁺

640

Maer si, entie met haer quamen,

 

Selen werden geleverd vord

 

⁺ In des conincs macht van nord.

 

Maer van den zade vanden wortelen al

 

Ene plante daer uut comen sal,⁺

645

Met groten here, in die stede

 

sConincs van norden, ende sal mede

 

Dat volc onderdoen daernaer,

 

Ende haer beelden behouden daer,

 

Ende haer presieuse vate diere⁺

650

Van selver, ende van goude diere,

+ (20)

+ (25)

630 confedereren=een verdrag of verbond sluiten (M.W., III, 1766).

+ (30)

+ (35)

+ bl. 81 d.

+ (40)

+ (45)

[p. 266]

 

Ende in Egipten vo[e]ren vordan,

 

Ende sal machtech werden dan

 

Des coninc van norden, ende sijn lant

 

Aldore varen, ende keren te hant⁺

655

Weder daer na in sijn rike.

 

Daerna selen oec des gelike,

 

Des coninc kinder van norden saen

 

Grote macht van volke ontfaen,

 

Ende dan sal die coninc van nort⁺

660

Met groter macht comen vord;

 

Ende sal vele volx doen onder

 

Met siere cracht. Dan comt besonder

 

Die coninc van oest, dat secgic u,

 

Ende heeft vele volx gegadert nu,⁺

665

Ende jegen den coninc dan

 

Van norden, ende wint hem an⁶⁶⁶

 

Van sinen volke, ende verslaen

 

Vele sal hijs, ende oec vaen.

 

Vele .M. gaen hem onder.⁺

670

Hi ward gehoget sere besonder,

 

Maer hine sal vercrigen niet

 

Den coninc van norden in dit verdriet.

 

Dan sal die coninc van norden keren

 

Ende gederen volx vele meren⁺⁶⁷⁴

675

Dan hi te voren had, godweit,

 

Ende sal met groter rijcheit.⁶⁷⁶

 

Ende in desen tiden mede,

 

Sal hem setten daer ter stede

 

Vele volx, ende selen bestaen⁺⁶⁷⁹

680

Den coninc van oesten sonder waen,

+ (50)

+ (55)

+ (60)

666 wint... an= verovert, wint hem in den strijd af (vgl. Daniël 11: 11-12)

+ (65)

+ (70)

674 gederen = vergaderen

676 ende sal d.i. ende sal gederen (vs. 674)

+ (75)

679 bestaen = aanvallen.

[p. 267]

 

Ende die in siere hulpen sijn besonder,

 

Selen vallen, ende bliven onder.

 

Dan comt die coninc van nord

 

Met sinen scaren getrocken vord,⁺

685

Ende wint alle vaste stede,⁶⁸⁵

 

Ende die riken van oesten mede

 

En selen daer jegen niet gestaen.⁶⁸⁷

 

Daerna selen sine vriende saen

 

Jegen hem wesen, met herecracht,⁺

690

Maer hem sal gebreken die macht,

 

Ende daerna sal hi sinen wille

 

⁺ Met hem doen, lude ende stille,

 

Ende men sal niemen vinden dan

 

Diene yet wederstaen can.⁺

695

Dlant sal hi dan an sine hant

 

Setten, ende pogen dan alte hant,

 

Hoe hi trike van oest allene

 

Hebben moge te sinen lene.⁶⁹⁸

 

Ende hi sal recht doen daernaer⁺⁶⁹⁹

700

Metten coninc van oest vorwaer.

 

Dan sal die coninc van oest geven

 

Die dochter der wive om dit sneven⁷⁰²

 

Te beterne, enen andren coninc.

 

Maer en besciet niet dese dinc,⁺⁷⁰⁴

705

Want en blijft niet staen de desen,⁷⁰⁵

 

Noch sine sal oec sine niet wesen.

 

Dan sal die coninc van nort saen

 

Ten eylande ward trecken gaen,

+ (80)

685 alle vaste stede=alle versterkte plaatsen

687 gestaen=het uithouden, stand houden

+ (85)

+ bl. 81 e.

+ (90)

698 lene=tot zijn leen, in zijn bezit (M.W., IV, 267)

+ (95)

699 recht = een overeenkomst treffen (Vulgaat, Dan. 11: 17 et recta faciet cum eo)

702 die dochter der wive Vulg., Dan. 11: 17 et filiam feminarum dabit ei; dit sneven=dit ongeluk (vgl. vs. 683-698)

+ (100)

704 en besciet=het (en) beschied, d.i. beslechtte niet de zaak

705 Want zij (nl. de dochter) blijft niet staande (voor) dezen (koning) (aan diens zij), noch zal ze ook de zijne wezen.

[p. 268]

 

Ende salre vele opnemen daer,⁺

710

Ende doen den prinsen swigen daernaer

 

Vanden scande, ende onderdoen.⁷¹¹

 

Ende als hi dit al heeft geploen,⁷¹²

 

Sal in hem selven keren die scande,

 

Ende sal also trecken te lande.⁺

715

Ende als hi dit doet, sal hi daer

 

Vallen ende verloren bliven daernaer,

 

So datmenne niet sal vinden mede.

 

Dan sal opstaen, in sine stede,

 

Een onweerd coninc, sonder mere,⁺

720

Die der conincliker ere

 

Niet en sal werdech wesen,

 

Entie sal sterven saen na desen,

 

Niet met heerscap, no met stride.⁷²³

 

Dan sal in siere stat, tien tide,⁺

725

Opstaen .i. lelijc, al heymelike,

 

Ende comen alsoe in dat rike

 

Met quader list, alse here,

 

Maer gene coninclike ere

 

En salmen hem doen aldaer.⁺

730

Ende sine wedersaken daernaer

 

Selen, van sinen wegen, sonder waen,

 

Verwonnen werden daerna saen.

 

Ende daerna, die vrienscap [hi] maecte nu^733-737

 

Van sinen wedersaken, secgic u,⁺

735

Ende den pays maecte ter noet,

 

Sal vanden sinen bliven doet,

+ (105)

711 vanden scande=cessare faciet principem opprobrii sui, Daniël 11: 18, vgl. M.W., VII, 301, waar de verwijzing naar Daniël verkeerdelijk 9: 18 is

712 geploen=verricht

+ (110)

+ (115)

723 heerscap = erscap = gramschap, toorn

+ (120)

+ (125)

733-737 =En daarna zal de vriendschap, die hij nu met zijn tegenstanders sloot, alsook de vrede (noodgedwongen gedaan: ter noet) voor de zijnen doode letter blijven, want...

+ (130)

[p. 269]

 

Want na die vrienscap, die maecte hi,

 

Salmen hem scalcheit doen daerbi.

 

Dan sal hi indie goede stede⁺

740

Comen, ende daer in doen oec mede,

 

Dat vader noch oudervader

 

⁺ Nie en daden beide gader.

 

Hi salse roven, ende nemen haer goet,

 

Ende haer scoenhede wusteren doet.⁺⁷⁴⁴

745

Ende jegen sine geloefte oec mede,

 

Hoe vaste hijt geloefde ter stede,

 

Sal hi comen, ende dit verburen,

 

Ende dit sal tenen tide geduren.

 

Dan sal hi setten sine macht⁺

750

Jegen des coninc van suut cracht

 

Ende sal met groten volke comen

 

Jegen hem; die cort sal gomen

 

Dat hi gaderen sal daer jegen.

 

Vele volx sal hi verplegen⁺⁷⁵⁴

755

Met hem te bringen, maer en sal

 

Met hem bliven staende al,

 

Want si selen hebben jegen hem raet,

 

Die sijn broet eten, dat verstaet,

 

Sellen doden, ende daerna saen⁺⁷⁵⁹

760

Sal sijn here sijn onder gegaen,

 

Ende daer salre vele bliven doet.

 

Ende .ij. coninge werden een coenroet,⁷⁶²

 

Ende sal een herte werden daer,⁷⁶³

 

Om quaet te doen, si selen daernaer⁺

+ (135)

+ bl. 81 f.

+ (140)

744 wusteren d.i. woesteren=verwoesten (versta: haer scoenhede hi woesteren doet, zie M.W., IX, 2753)

+ (145)

+ (150)

754 verplegen=tot stand brengen

+ (155)

759 sellen = zullen hem

762 coenroet=vereeniging: de twee koningen zullen samenspannen

763 sal enkelvoud voor meervoud: zij zullen een hart worden, d.i. samenwerken.

+ (160)

[p. 270]

765

Tere tafle logen secgen meren,⁷⁶⁵

 

Maer sine selen niet proficeren,⁷⁶⁶

 

Dat es vorderen, alsict vinde,

 

Haren wille, want .i. inde

 

Es noch tere ander tijt,⁺

770

Daer al opward gehent die strijt.

765 logen secgen meren. Verdam leest secgen logenmeren, d.i. leugentaal (M.W., IV, 728), maar men kan ook begrijpen: van leugens nog meer zeggen (meren met n uit rijmnood, vgl. meren, vs. 674, 2225)

766 proficeren=vorderen, verder brengen (M.W., VI, 720)

+ (165)

626 sterc in het hs. voluit 630 conf[.]edereren hs.: confredeuen 633 des coninc hs: cō., aldus opgetost in overeenstemming met het gebruik in het hs: des coninc, vgl. Velthem, boek I, vs. 1340, 1856; II, vs. 3550, 3557, maar vooral 1391 643 Vóór het vs.: 649 haer in het hs. voluit.

657 coninc hs.: cō., zie vs. 633.

685 alle hs.: alte 698 lene hs.: dele, zie nota bij vs. 698 702 der wive hs.: d' wine.

711 scande hs.: lande, zie nota bij vs. 711 718 Vóór het vs.: [...] 719 onweerd in het hs. voluit 730 daernaer: naer in het hs. voluit.

744 wusteren hs.: wst'en, zie nota bij vs. 744 750 suut hs.: oest, vgl. Daniël XI: 25.

775 alswijt hs.: alsment; een andere emendatie zou zijn: wilment, want met de lezing van het hs. verwacht men verstaet in plaats van verstaen. Echter weze hier aangestipt dat in Velthem, VIII, vs. 184, de door den zin vereischte emendatie met het rijm evenmin overeenkomt; vgl. ook VII, vs. 1357-1358?