Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 3

[p. 1]

tekstkritische noten

B. 5, Opschrift: hier begint... in rubriek; werd hs.: w'd 1 Ghi als naar gewoonte bij den aanvang van een boek met versierde hoofdletter in rood en blauw 4 maer hs.: m' 5 wonder hs.: wonde', Lelong leest wonden.

Lodewijc van Velthem's vijfde partie van den Spiegel Historiael

Hier begint die vifte boec vander vifter pertien

Hoe Heinric van Lusselborch keyser werd .i.

⁺ Ghi hebt van vele dingen vernomen,
Van groten wonder eer ic ben comen
Tote desen tiden, maer noyt eer
Sone lasic dat gesciede meer
Daden no wonder in vromicheden
Ende oec in corten tiden meden
Dant Heinric dede, den goeden grave^7-8
Van Lusselborch. Hier magic ave
Met rechte dichten, want wel cont
Der werelt es dat hi bestont.

+ bl. 60 b.

7-8 Heinric... grave van Lusselborch = Hendrik V, graaf van Luxemburg (1288-1313), Roomsch koning onder den naam van Hendrik VII (1308). In 1292 huwde hij Margaretha, dochter van Jan I, hertog van Brabant.

[p. 2]

 

Ghi ende dese syt vorwerd comen,^11-14

 

Die .ii. oft .iii. cume sout nomen^1212-13

 

⁺ Ende die oec setten tharen rechte,

 

Ende wilt dan dichten van gevechte

15

Ende raept dit hier ende dat daer¹⁵

 

Ende slaet al te gader daer naer

 

Gelike ende ongelike.

 

Dits verdrietelyc sekerlike

 

Den genen te horne diet al weet,

20

Ende die van elken dat ondersceet

 

Heeft ondervonden ende geproeft,

 

Also alse telker dinc behoeft.

 

Daerom geproefde dinge ende waer²³

 

Die es men sculdich te volgen naer.

25

Deen rijmt cort dander lanc

 

Om met tontfane der heren danc,

 

Maer ic wil dichten na dat gesciede

 

No om daet no oec om miede.

 

Sone willic niet laten staen

30

Daer ic den rechten wech mach gaen,

 

Dien willic na reden volgen.

 

Mi ne horde noyt man verbolgen^32-34

 

Dat ic nie op dichten sprac

 

Tot deser tijt oft seide lac,

11-14 : Er zijn menschen [Ghi ende dese = gij en ook anderen] te voorschijn getreden, die nauwelijks twee of drie feiten zouden kunnen opnoemen of ze in een juiste orde plaatsen, en die dan over gevechten willen schrijven

12 .ii. oft .iii. = twee of drie feiten (cf. Verdam, M.W., II, 856, i.v. fume, waar vv.

12-13 als volgt worden geïnterpreteerd: die nauwelijks twee of drie kan tellen en in een getal op zijne plaats zetten). O.i. beteekenen vv.

+ bl. 60 c.

15 raept = verzamelt (cf. Verdam, M.W., VI, 1038, i.v. rapen)

23 geproefde = bewezen (cf. Verdam, M.W., VI, 707, i.v. proeven)

32-34 Het kwam mij tot nog toe nooit ter oore dat ooit iemand kwaad was, dat ik in mijn rijmen ooit (iemand) smaadde of hoonde [sprac... oft seide lac].

[p. 3]

35

Maer nu werd mi die sin so gram,

 

Om dat mi te voren quam

 

Van so menigen rimen dword.

 

Jan, Willem, Heinric, Gord,³⁸

 

Al will[en] [n]u rime maken,

40

Si scriven oec in haren saken

 

Dat dode liede selen comen

 

Ende levende werd[en] ende dlant begomen;

 

Dit heeft men in selken rimen gelesen;

 

Dander seit: en sal so niet wesen

45

Ende maect een ander rime daer iegen;

 

Die derde wil dese beide verplegen,⁴⁶

 

Ende maket anders dan deerste twee.

 

Dit doet mi int herte wee

 

Alsic dit lese of seggen hore.

50

Ic wilt mi meer en quame vore

 

Ende ic mi nemmer oec ane name,⁵¹

 

Want ics mi te rechte scame

 

Dat ics dus vele heb geseit.

 

Ic waent anders hebben beleit,

55

Maer alsic dan quam, daer ic dan horde

 

Van menigerhande dinge worde,

 

So werdic erre ende dichte gereet

 

Dat mi namaels dan was leet.

 

Maer alst gedicht was ende gescreven,

60

Lietict staen den andren beneven.

38 Gord = verkorting van Goverd of Godfried

46 verplegen = verbeteren (zie Verdam, M.W., VIII, 2250, i.v. verplegen, 6). Verdam haalt dit door Velth. gebruikt w.w. aan als voorbeeld van een wijziging in de beteekenis van verplegen = de plaats of den plicht van een ander overnemen of innemen (mhd. verphlegen, Lexer). Hij vermoedt dat ver- hier hoeft opgevat te worden in de beteekenis ‘verandering’ en plegen in den zin van ‘eene functie verrichten’

51 ane name = ondernam (nl. onjuistheden te schrijven).

[p. 4]

 

Hiertoe hebbic genoech geseet:

 

⁺ Hoedem dies hem te hoeden heet,

 

In wil u nemmeer secgen toe,

 

Ic laet aldus. In weet hoe

65

Ic wil te mire materien vaen,

 

Die ic hier vore liet stille staen.

 

Heinric van Lusselborch die here^67-68

 

Werd coninc gecoren ende quam ter ere

 

Doe men screef ons heren iaer

70

.xiii. hondert ende .ix. daer naer,

 

Jonc was hi te coninc ontfaen

 

Ende alle die(n) coren sonder waen⁷²

 

Haddi van al den heren.

 

tAken quam hi met groter eren,

75

Daer hi eerlike gecroent werd

 

Recht wel na een keysers ard.

+ bl. 60 d.

67-68 Hendrik V, graaf van Luxemburg, werd tot Roomsch koning gekozen te Frankfort, den 27^en November 1308

72 coren = stemmen (cf. Verdam, M.W., III, 1900, i.v. core)

11 vorwerd hs.: vorw'd 12 cume hs.: cume verbeterd uit sume door den kopiist, zoodat schijnbaar fume (jume) ontstond, Lelong drukt sume 24 sculdich hs.: sculd' (emend. Verdam, M.W., VI, 707) 30 Daer hs.: d' 32 Mi ne hs.: Mine.

35 werd hs.: w'd 39 Al willen nu hs.: Al willic u 42 werden hs.: w'd 45 een hs.: .i. 46 derde hs.: d'de 47 twee hs.: .ii. 53 geseit: Lelong heeft gesett 54 beleit: Lelong heeft belett 57 werdic hs.: w'dic 59 alst gedicht hs.: als tgedicht.

64 aldus. In hs.: aldus in 69 Doe men hs.: doem' 70 .xiii. hondert ende .ix. hs: .xiii. ende .ix. 72 alle die coren hs.: alle dien coren (emend. Verdam, M.W., III, 1900) 79 toevaren hs.: toe varen.