Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

(1906)–Lodewijk van Velthem– rechtenstatus


Hoe Cone Swabbe ward gevaen. xlvi. 3345[regelnummer] Her Coene Swabble was drossateGa naar voetnoot3345 Te Limborch, die gerne onmate Opten hertoge hadde gedaen, Ende in Daelhem sonder waenGa naar voetnoot3348
[pagina 402]
Hi reet stoutelike ende stichte brant.Ga naar margenoot+ 3350[regelnummer] Dies ward geware daer te hant Van We[.]geseten her Reinier,Ga naar voetnoot3351 Die castelein, .i. ridder fier, Vander borch te Daelhem,Ga naar voetnoot3353 [Ende reet stoutelike daer an hem]Ga naar margenoot+ 3355[regelnummer] Ende heeften daer gevaen nu Ende vele siere mage, dat seegic u. En was in Limborch geen int lant Daer ane was soe goet pant,
[pagina 403]
Want ane heren Cone stontGa naar margenoot+ 3360[regelnummer] Lonsi, Herne, Liboes, Spremont.Ga naar voetnoot3360 Dit waren vire vaste castele; Dese hilt hi tsinen dele. Den hertoge sindemen dese gereit. Diese te Genepie heeft geleit,Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot3364
[pagina 404]
3365[regelnummer] Daer si lagen tharen onwille. Nu swige wi van desen stille, Ende sal u van heren Walraven tellen.Ga naar voetnoot3367 Die comen was met sinen gesellen Vor Tricht, ende dede ontstekenGa naar margenoot+Ga naar voetnoot3369, 3371 3370[regelnummer] Een huus. Dit wilden wreken Van Tricht die gemeine liede, Die daer uut trocken met groten gediede; Entie van Mille, dbiscops scouthede,Ga naar voetnoot3373 Ende ander serjante oec medeGa naar margenoot+ 3375[regelnummer] Volgeden der gemeinte opt velt Daer men street met groter gewelt;
[pagina 405]
Mar int leste bleven [si] gevaen.Ga naar voetnoot3377 Doen waest metten andren gedaen: Want doen haer leitsman was op genomen,Ga naar margenoot+ 3380[regelnummer] Moesten si ter hant comen. Ga naar margenoot+ Doen dede men[t] den hertoge verstaen, Die hem sende helpe saen, Daer si bi worden so vermogen Datsi int lant van Valkenborch togen.Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot3384 3385[regelnummer] Ende branden ende roveden sere; Ende daden scade sevenvout mere Dan hi hem hadde gedaen.Ga naar voetnoot3387 Si togen tot Rode, sonder waen.Ga naar voetnoot3388
[pagina 406]
Vordien casteel, dat secgic u,Ga naar margenoot+ 3390[regelnummer] Daer si sere op streden nu, Dat hem lettel goet bescoet. Daer vore ward gescoten doet Her Wenemaer van Gimmeningen.Ga naar voetnoot3393 Dat was scade, want sonderlingenGa naar margenoot+ 3395[regelnummer] Was hi die beste diemen weet In enich lant verre of breet: Hi was Brabant scadelijc ter dode. Hier om keerdemen doe van Rode.	voetnoot3345 Coene Swabble = Conon of Conrad van Lontzen. Hij behoorde tot de familie Scavedriesch en bekleedde het ambt van seneschalk van Limburg, waartoe hij door Reinalt van Gelre verheven werd (zie het stuk van 1287 bij Ernst, Histoire du Limbourg, t. VI, p. 454). Verg., wat den bijnaam Snabbe, Swabbe, Swabble betreft, de noot hierboven. voetnoot3348 Daelhem = het land van Daalhem (tusschen de Maas, het hertogdom Limburg en de heerlijkheden Valkenburg en Rolduc), waarvan het gelijknamige stadje de hoofdplaats was. [tekstkritische noot]3349 op Dalem stichten roef ende brant 3350 wert ghevare doen te hant 3351 v. wegesaten h. reijnier 3352 een ridder 3353 van der borch Dalem 3354 ende reet stoutelike an hemGa naar margenoot+ 3355 ghevaen 3356 e. vele sine mage seggic u 3357 en waren in L. ghene int lant 3358 ‖ D. en w. 3349 Reet hi ende st. b. 3350 Des werdt g. te hant 3351 V. wesgeseten h. Reynier 3352 casteleyn een r. 3354 Hi reet stoutelike daer aen hem 3355 dair 3356 maghe d. seggic 3357 lymborch g.i. landt 3358 D. aen dat w. so goeden p. 3349 ‖ In dalem stichten roof ende brantGa naar margenoot+ 3350 Dies wart geware altehant 3351 V. wegeseten her renier 3352 een ridder 3353 dalem 3354 Ende reet stoutelijc aen hem 3355 gevangen 3356 E. veel sijnre magen seggic u 3357 te limborch 3358 D. aen w. so goeden p. 3349 stoutelike: reeds onder het schrijven is het oog der -o- vol inkt geloopen; om dat te herstellen, heeft de kopiïst de inkt weggekrast. 3351 We[.]geseten hs.: wesgeseten blijkbaar een fout die niet van Velthem, maar van den kopiïst afkomstig is; in het derde boek, vs. 1240, staat de juiste vorm, evenals in de hss. B en D der Brabantsche Yeesten en bij Heelu vs. 1827. Ook reeds verbeterd door C. van de Water, Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 249. 3354 Dit vers, dat, blijkens de rijmen, in het teksths. ontbreekt, is ontleend aan de varianten uit de hss. B, C en D der Brabantsche Yeesten. margenoot+ blz. 170. margenoot+ bl. 51 b. margenoot+ (5) voetnoot3351 Van Wegeseten her Reinier = Reinier van Visé, die door den bisschop van Luik, in een brief uit het jaar 1280, ‘son maréchal’ genoemd wordt (zie Saint-Genois, Monuments anciens, t. I, p. 678). voetnoot3353 Vander borch te Daelhem. Daalhem was niet alleen versterkt, maar had daarenboven nog een kasteel. margenoot+ (10) [tekstkritische noot]3359 w. an h. tonen scout 3360 Jonsies, Heme lijboes, Spremont 3361 iiij v. casteele 3362 deele 3363 sendem. d. gher. 3364 gheleit 3359 W. aen haer conde st. 3360 Lousy herue lyboys s. 3361 viere v. Casteele 3362 deele 3363 seynde m.d. ghereyt 3364 D. te Genepien h. geleyt 3359 W. aen desen here st. 3360 Lonsies herne libois ende s. 3361 iiij v. casteele 3362 ‖ D. hielt hij tsinen deeleGa naar margenoot+ 3363 D.h. seindemen desen g. 3364 Dien hij te genepien h.g. 3360 Lonsi hs.: Lousi veranderd, ook reeds door C. van de Water, Tijdschr. voor Nederl. Taalen Letterk. 9, 249 op grond van Heelu vs. 1840 en elders, en in overeenstemming met de varianten uit de hss. B en D der Brabantsche Yeesten, met Longijs beneden in vs. 3739 en met Lonchijs in var. M van vs. 3794. Verg. verder de aanteekening hieronder. - Herne, hs.: herne. dus ook met een leesteeken. C. van de Water (Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 249) wil lezen * Herle in overeenstemming met Heelu vs. 1840 en zooals trouwens geschiedkundig juist zijn zou: zie de aanteekening hieronder. Maar we hebben hier wellicht met iets meer te doen dan met een schrijffout van den kopiïst: een n en een t liggen niet zoo dicht bij elkaar; met andere woorden: de verwarring kan afkomstig zijn van Velthem, daar er werkelijk een plaatsje ‘Herne’ bestond en bestaat, nl. nabij Tongeren. Wie weet, of Velthem niet geschreven heeft * Herve, zooals de variant uit hs. C der Brabantsche Yeesten leest, en is daarvan afkomstig de lezing Herne van ons teksths. en van de varianten uit de hss. B en D der Brab. Yeesten. In 't 47^ste hoofdstuk wordt Herve immers herhaaldelijk genoemd, en A. van Slichtenhorst, Geldersse Geschiedenissen 2, 102 b heeft ‘Hervy’. 3363 hertoge in het hs. voluit. 3364 te: de t- is verbeterd uit een andere letter, blijkbaar uit een te vroeg geschreven g, eerste letter van 't volgende woord. margenoot+ bl. 51 c. margenoot+ (15) voetnoot3360 Lonsi, bij Heelu, vs. 1840: Longi = Lontzen, thans: Loncin, op een zestal kilometer ten Noord-Westen van Luik, waarvan Coene Swabb(l)e heer was (verg. A. van Slichtenhorst, Geldersse Geschiedenissen (1654), dl. 2, blz. 102). - Herne: Heelu vs. 1840 heeft hier Herte, d.i. Heerlen, in Nederlandsch-Limburg, ten Zuid-Oosten van Sittard, dicht bij de Duitsche grens. Verg. de noot hierboven. - Liboes = Libois, thans een gehucht behoorende tot de gemeente Evelette, 12 kilometer ten Zuid-Zuid-Oosten van Andenne. - Spremont = Sprimont, 18 kilometer ten Zuid-Zuid-Oosten van Luik, even ten Noorden van Aywaille. margenoot+ (20) voetnoot3364 Genepie = Genappe, in Brabant, aan de Dijle, aan het kruispunt der straatwegen van Brussel naar Charleroi en van Nijvel naar Waver. [tekstkritische noot]3365 an h. onw. 3366 swigen 3367 en willem van h. waelravene t. 3368 ghesellen 3369 toet voer T. 3370 diet wilde w. 3372 Die uut t.m.i. groten ghediede 3373 ende van wilre tsbisscops stouthede 3374 serjante volgeden mede 3375 der ghemeinten opt v. 3376 groter ontbreekt. 3365 sij 3366 zwigen 3367 heeren waelraven 3369 Voir 3370 huys d. wilde 3371 gemeyne lieden 3372 dair u.t.m. groten gedieden 3373 Ende die v. mille tsbisscops scoenhede 3374 seryanten oic 3375 Volghden d. gemeynten 3365 sij 3366 Nu zwigen wij v.d.s. Opschrift: lxi. Hoe die van trycht gescoffiert worden 3367 [V]oort willen wij van her w.t. 3369 ‖ Tot voor tr.Ga naar margenoot+ 3370 huis 3372 Ende togen uyt m. groten g. 3373 Ende van wilre sbisscops scoutede 3374 E.a. serganten volgden mede 3375 Der gemeinten op dat v. 3376 Daermen 3365 tharen onwille: thar- en on- in het hs. voluit. 3370 huus in het hs. voluit. margenoot+ bl. 51 d. voetnoot3367 van heren Walraven, d.i. Walram, heer van Valkenburg en Montjoye: zie Heelu vs. 1863 en beneden vs. 3910 en III, vs. 159. margenoot+ (25) voetnoot3369, 3371 Tricht = Maastricht. voetnoot3373 Mille = bij Heelu vs. 1884: Jan van Mille. - Millen, in de provincie Limburg, op 7½ kilometer ten Oosten van Tongeren, aan den straatweg van Tongeren naar Maastricht. De varianten uit de hss. B en D der Brabantsche Yeesten hebben Wilre, dat aan denzelfden weg gelegen is, maar vlak bij Maastricht, thans op Hollandsch grondgebied. margenoot+ (30) [tekstkritische noot]3377 Maer int I. bl. si ghevaen 3378 doe moesten dander in hant gaen 3381 D. dedemen d. hertoghe dit v. 3382 Die hem hem sende hulpe s. 3383 dat si worden soe v. 3384 ‖ Dat siGa naar margenoot+ 3385 en roefden 3386 en d. scaden vij vout m. 3387 hen 3388 toet 3377 Maer int leste b. zij g. 3378 anderen 3379 leedsman w. opgen. 3380 sij t. handt 3381 Doen dedemen d.h. dit v. 3382 seynde hulpe 3383 D. hy zij w. soe v. 3384 Dat zij i. landt 3385 roefden zeere 3386 seven vout meere 3377 ‖ Maer int leste h. sij g.Ga naar margenoot+ 3378 Doen moesten dander in hant gaen 3379 en 3380 ontbreken. 3381 D. deedment 3382 D.h. seinde hulpe s. 3383 Dat sij worden 3384 Dat sij int l.v. valken borch t. 3385 E.b.e. roofden seere 3386 E. deden s. vij vout meere 3387 D. men hem had g. 3388 Sij t. te rode 3377 bleven [si] gevaen: het pronomen is hier onmisbaar en ook reeds ingevoegd door C. van de Water, Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 249, steunende op Heelu vs. 1901. Ook de varianten uit de hss. B, C en D der Brabantsche Yeesten hebben bleven sij 3378 gedaen: de -d- op een onhandige wijze verbeterd uit een ineengeloopen -o-, of uit een te vroeg geschreven -a-, waarvan het middenstuk weggekrast is. 3381 dede men[t] den hertoge verstaen: een object is onmisbaar en dan ook reeds ingevoegd door C. van de Water, Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 249. De invoeging wordt gesteund door de varianten uit de hss. B en D der Brabantsche Yeesten. 3382 hem in het hs. voluit. 3384 valkenborch: de lezing * volkenborch door C. van de Water t.a.p. verbeterd was een fout van Lelong. 3385 sere in het hs. voluit. margenoot+ blz. 171. margenoot+ bl. 52 a. voetnoot3377 si = Jan van Mille en de ‘ander serjante’. Jan van Heelu, vs. 1892-1901, is hieromtrent duidelijker. margenoot+ (35) margenoot+ bl. 27 d. margenoot+ (40) voetnoot3384 int lant van Valkenborch. Bij Heelu vs. 1921-1922 duidelijker: in sheeren Walravens lant van Valkenborch. voetnoot3387 hi = Walraven. voetnoot3388 Rode = Rolduc (Rode-le-duc) of 's-Hertogenrade, thans in Nederlandsch-Limburg, aan de Worm, vlak bij de Duitsche grens. [tekstkritische noot]3389 voer den casteel seggic u 3391 luttel 3392 d. wert die ghescooten doot 3393 h. wevemaer van Gemeiningen 3394 d.w. scade sonderlinge 3395 want hi was die b. 3396 ofte 3397 scadelic 3398 H. omme keerdemen van Rode 3389 Voir den C.d. seggic u 3390 sij zeere 3391 luttel goed 3392 wert g. doot 3393 Her wememaer v. germeningen 3394 Dat was wanic s. Ga naar margenoot+ 3393 ‖ Dalder beste diemen weet 3396 In eenich landt v. ofte b. 3397 Brab. scadelic t. doode 3398 omme keerdemen 3389 Voer den c.d. seggic u 3390 sij 3391 D.h. luttel bescoot 3392 Daer wert voor gescoten doot 3393 Her weemaer v. gemeningen 3394 D. scade was sonderlingen 3395 Want hij die beste was diemen w. 3396 varre ende breet 3397 Hij w.b. scade ter doode 3398 H.o. keerdemen van r. 3393 wenemaer in het hs. voluit. 3397 ter in het hs. op ratuur. 3398 keerdemen: keer-in het hs. afgekort tot: k'- margenoot+ bl. 70 b. margenoot+ (45) voetnoot3393 Wenemaer van Gimmeningen, bij Heelu vs. 1944-1945: Wenemaer van Gemelingen, door zijn huwelijk heer van Hoogstraten, was de broeder van Beatrix van Gimmeningen, weduwe van den heer van Kerpen, welk goed zij verkocht aan haar broeder Wenemaer, die het op zijn beurt overdeed aan hertog Jan I van Brabant (zie beneden bij vs. 3517; Butkens, Trophées du Brabant, t. I, p. 302 en Preuves, pp. 118, 119; Miraeus, Opera Dipl. t. I, p. 591; Stallaert, Geschiedenis van Jan den Eersten van Brabant, dl. I, blz. 315 vlg.). - Gimmeningen, thans: Gemmenich, in den noordoostelijken hoek der provincie Luik, vlak bij de Hollandsche en Duitsche grens. margenoot+ (50)

Vorige Volgende

Hoe Cone Swabbe ward gevaen. xlvi.