Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

(1906)–Lodewijk van Velthem– rechtenstatus



[pagina 390]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
Vanden hertoge van Brabant, ende den lande van Limborch. xliiij. Na dit doen, dit es waer, Dat in Vrancrike gesciede daer, 3215[regelnummer] So began .i. orloge groetGa naar voetnoot3215 Tusscen dien hertoge entie genoetGa naar voetnoot3216 Die hem Limborch wilden ontkeren.Ga naar margenoot+ Vif jaer twesten dese heren, Ende ic sal u secgen bi wat dingen. 3220[regelnummer] God hi wilde dies gehingenGa naar voetnoot3220 Dattie gravinne wel vermogenGa naar voetnoot3221 Van Gelre, die dochter was shertogenGa naar margenoot+
[pagina 391]
Van Limborch, sonder oer starf; Entie naeste daer af, als bedarf, 3225[regelnummer] Wilden comen tsinen geherve Na die wet ende na bederve; Ende dat was vanden Berge die grave.Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot3227 Diere gebortech doe was ave. Mar die grave wasser binnen 3230[regelnummer] Van Gelre, ende wouts hem niet kinnen. Doen dit die grave verstoet, te hant Ontboet [hi] den hertoge van Brabant.Ga naar margenoot+ Ga naar margenoot+ Ende droech hem op daer sijn rechtGa naar voetnoot3233-3240 Vanden lande van Limborch slecht,
[pagina 392]
3235[regelnummer] In alden rechte dat hem was bleven. Dit ward gevorward ende bescreven, Ende so vast oec ondercnochtGa naar margenoot+ Ende met huwelike so toe brocht,Ga naar voetnoot3238 Dat niemen en mocht af quiten, 3240[regelnummer] Hine woude den hertoge onrecht witen. Hier na ward so vele gedaen, Dattie hertoge sonder waenGa naar margenoot+ Int lant van Limborch quam met here. Die Scavedriesce met haerre wereGa naar voetnoot3244 3245[regelnummer] Ende oec mede her Molrepas,Ga naar voetnoot3245 Rieden beide den hertoge das,
[pagina 393]
Dat hijt dlant soude bestaenGa naar margenoot+ Met stride: [t]soude in hant gaen. Ende oec wordense daer sine man. 3250[regelnummer] Aldus die werringe irst began, Die geduerde .v. jaer Eer si gehent ward vor waer.Ga naar margenoot+ Dus quam die hertoge irst int lant Van Limborch, ende stichte brant. 3255[regelnummer] Alse rechtere ende alse here. Dit beneden alle nu sere Die heren tusscen Mase ende Rijn,Ga naar margenoot+ Die alle sworen, die daer sijn, Dat si den hertoge selen deren 3260[regelnummer] Met al hare hulpen, ende weren.
[pagina 394]
Hier was vele toe gewrocht: Die heren worden hem al ontcocht.Ga naar margenoot+ Die biscop van Coelne waser een,Ga naar voetnoot3263-3264 Die vore metten hertoge sceen: 3265[regelnummer] Om Wassenberge gine hijs hem af,Ga naar voetnoot3265 Datmen hem over gelt gaf. Van Gelre oec die grave,Ga naar margenoot+ Die Limborch niet wilde gaen ave, Hi was mede thertogen man, 3270[regelnummer] Ende na sijn maech oec nochtan;Ga naar voetnoot3270 Ende hier omboet hem die hertoge saen, Dat hijs in effeninge wilde gaen,Ga naar margenoot+
[pagina 395]
Na alle gescienesse, sonder gevecht. Oft na vonnes des coninc echt. 3275[regelnummer] Dit bleef staende tusscen [hem] tween. Dat des ne volgede haer negeen. Om dit ward die hertoge verbolgen.Ga naar margenoot+ Ende wilde hem des nember volgen.	[tekstkritische noot]Varianten uit de hss. C en D der Brabantsche Yeesten. C Opschrift: Hoe die Grave vanden Berge opdroech Hertogen Janne dlant van lymborch 3213 is 3214 vranckrike - daer ontbreekt. 3215 Soe b. een oirloge groot 3216 Tusschen den h. ende die genoot 3217 lymborch w. ontkeeren 3218 Vijf j. twisten d. heeren 3219 seggen by 3220 des geh. 3221 Gravinne 3222 V. Gelre d.d.w. tshertogen D Opschrift: Hoe deerste hertog Jan int lant van lymborch trac. Iviij. 3213 dat es 3215 Tusschen den hertoge ende die genoote 3216 ‖ Dat hem harde seere verdrootGa naar margenoot+ 3217 wilde 3218 .V. jaer twisten 3219 Ende sal u seggen dese dingen 3220 G. die w. dit g. 3221 Die alle dinc heeft voer ogen 3222 Die dochter was tsertogen 3213 waer in het hs. voluit. 3215 groet in het hs. voluit. 3218 iaer in het hs. voluit. margenoot+ bl. 49 b. voetnoot3215 So began .i. orloge: deze oorlog begon na 1282, in welk jaar Irmingardis, hertogin van Limburg, gestorven was. voetnoot3216 Tusseen dien hertoge: nl. hertog Jan I van Brabant (1267-1294). margenoot+ (5) voetnoot3220 Met dit vers begint weder Velthem's doorloopende bekorting van Jan van Heelu's kronijk van den slag van Woeringen, vs. 1452, waarover zie in den breede de inleiding. voetnoot3221 vlgg. (die) gravinne van Gelre enz.: Irmingardis, hertogin van Limburg, dochter van Walram IV, getrouwd met Reinalt I van Gelre. margenoot+ (10) [tekstkritische noot][C] 3223 V. lymborch s. oyr sterff 3224 E. naiste dair aff als bederff 3225 Wilde 3228 D. geboertich was doen ave 3229 Maer die Grave w. bynnen 3230 ende en woude 3231 verstont 3232 Ontboot hi d.h.v. Brabant 3233 dair op sijn recht 3234 lymborch [D] 3224 Ende die naeste d. af gearl 3225 Woudi comen tsinen goede 3226 Als die naeste van haren bloede 3227 en 3228 ontbreken. 3229 ‖ Maer die gr. was daer b.Ga naar margenoot+ 3230 V.g. dies hem niet en woude kinnen 3231 Doen dit verstont die greve te hant 3232 Ontboot hij 3233 E. vercocht hem sijn recht 3234 land 3223: 3224 starf: bedarf in het hs. voluit. 3225: 3226 geherve: bederve in het hs. voluit. 3232 ontboet [hi] den hertoge: het pronomen is ook reeds ingevoegd door C. van de Water. Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 247, op grond van Heelu vss. 1488 vlgg. Dit is in overeenstemming met de varianten uit de hss. C en D der Brabantsche Yeesten. margenoot+ bl. 49 c. margenoot+ (15) voetnoot3227 vanden Berge die grave = Adolf, graaf van Berg. margenoot+ (20) margenoot+ bl. 27 a. voetnoot3233-3240 Den 21^sten Mei 1282 verzocht Adolf van Berg den Roomsch-Koning Rodolf van Habsburg, het hertogdom Limburg, alsmede de andere goederen die aan den overleden hertog Walram IV, zijn oom, en aan diens dochter Irmingardis toebehoord hadden, en waarop hij, graaf van Berg, als hun beider naaste bloedverwant nu recht had, wel te willen verleenen aan Jan I, hertog van Lotharingen en Brabant; denzelfden dag zond hij nog een anderen brief met hetzelfde verzoek aan vorsten, wier naam niet vermeld wordt (De Ram, Dynteri Chronicon Brabantiae, II, blz. 439). Den 3^den Oogst 1283 vraagt Adolf van Berg den hertog van Brabant, hem te bevestigen in het bezit van 't leengoed Limburg, en den 13^den September daaraanvolgende bericht hij aan ‘die van Limburg’, dat hij zijn rechten op dit hertogdom aan Jan I van Brabant heeft overgedragen, tevens verzoekende, dat zij dezen als hun heer zouden erkennen. Zie Willems, Heelu's Slag van Woeringen, Codex Diplomaticus, pp. 414 en 416; Sloet, Oorkondenboek der Graafschappen Gelre en Zutfen, n^o 1069. [tekstkritische noot]Varianten uit het afschrift van hs. B der Brabantsche Yeesten. Ga naar margenoot+ 3243 ‖ daer na doen quam met sinen here 3244 die hertoghe Jan doen seide hem were 3245 en 3246 ontbreken. [C] 3236 D. werdt gevorweert e. gescreven 3237 E. soe vaste oic onder knocht 3238 soe toebrocht 3239 D. niemant en mochte aff q. 3240 wilde 3241 werdt soe 3242 Dat die h. 3243 landt v. lymborch 3244 Die stavedriessche n. harer w. 3245 oic [D] 3235 tot 3240 ontbreken. 3241 wert 3242 Dat die h. 3243 heere 3244 Ende hem ooc seyde ene meere 3245 en 3246 ontbreken. 3237 onderenocht hs.: onder cnocht (veeleer enotht) 3244 were in het hs. voluit. 3245 Molrepas hs.: molre pas 3246 hertoge in het hs. voluit. margenoot+ blz. 166. margenoot+ (25) voetnoot3238 Jan's zoon, Godfried, zou trouwen met Margaretha, dochter van Adolf's broeder. margenoot+ (30) voetnoot3244 Scavedriesce, een familie die vermaagschapt was met die van Witthem. Zie Hemricourt, Miroir des nobles de Hesbaye, ed. Jalheau, p. 237. voetnoot3245 Her Molrepus: zie over het geslacht Molrepas de aanteekening bij I, vs. 3413. Een Hendrik van Mulrepas wordt vermeld in akten uit de jaren 1289 (Ennen und Eckertz, Quellen zur Gesch. der Stadt Köln, III, blz. 292) en 1290 (Butkens, Troph. du Brab., I, preuves, blz. 127). [tekstkritische noot]3247 Her molrepas wilde hi bestaen 3248 dlant soude hem sciere in hant gaen 3249 e. somen worden si sine m. 3250 aldus dorloge began 3251 dit geduerde 3252 eert volinde wet voer w. 3253 d.q.d.h. in dat l. 3254 en stichte roef ende brant 3255 als een rechter e. een heere 3256 D. beniden alle sere 3257 tusschen 3258 ende swoeren alle 3259 selen weren 3260 haren h.e. deren [C] 3247 landt 3248 M. strijde het soude in handt g. Ga naar margenoot+ 3249 ‖ oic 3250 yerst 3251 vijff 3252 E. sij geeyndt wert voir w. 3253 yerst int landt 3254 lymborch 3255 Als r.e. als heere 3256 D. benijdde hem allen zeere 3257 D. heeren tusschen m.e. rijn 3258 swoeren 3259 D. sij d.h. sullen d. 3260 Mit alle harer h. [D] 3247 Her molrepas wildy verstaen 3248 Dlant soud sciere in hant gaen 3249 Ende som worden sij sine man 3250 Dus dorloge ierst began 3251 Dat duerde .v. jaer 3252 Eert voleinde wet voer waer 3253 D.q.d.h. daer int I. 3254 Ende stichte roof ende brant 3255 Als een rechtere ende een beere 3256 Dit benijden alle zeere 3257 tusschen der masen ende den rijn 3258 Ende zwoeren alle diere sijn 3259 D. sij d.h. sullen deeren 3260 M. alle haerre hulpen ende weeren 3248 [t]soude: het pronomen is ook reeds ingevoegd door Verdam, Middelnederl. Woordenb. 1, 1100 en C. van de Water, Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 2, 248. De emendatie wordt bevestigd door de lezing der varianten uit de hss. B, C en D der Brabantsche Yeesten. 3250 werringe in het hs. voluit. 3251 daer in het hs. voluit. 3255: 3258 here: sere in het hs. voluit. 3259: 3260 deren: weren in het hs. voluit. 3260 hare in het hs. voluit. margenoot+ bl. 69 c. margenoot+ (35) margenoot+ (40) margenoot+ (45) [tekstkritische noot]3261 en 3262 ontbreken. 3265 D. Bisschop v.C. wasser een 3264 voren 3266 dat hem die grave van Geldre gaf 3267 tot 3274 ontbreken. [C] 3262 heeren 3263 D. Bisscop v. Colene wasser een 3264 voren m.h. scheen 3265 ghinc hijs h. aff 3266 gaff 3267 V. Gelre oic 3268 lymborch niet en wilde 3269 tshertogen 3270 E. na sine macht oic n. 3271 Hier omme boot h. 3272 effeningen [D] 3261 en 3262 ontbreken. 3265 D. bisscop v. colen wasser een 3264 voren 3266 Dat hem die greve van gelre gaf 3267 tot 3274 ontbreken. 3271 omboet in het hs. voluit. margenoot+ (50) voetnoot3263-3264 Die biscop van Coelne = Siegfried van Westerburg, aartsbisschop van Keulen (1262-1297). Zie de aanteekeningen bij boek I, vss. 3427 en 3440-3447. Den 17^den December 1282 hadden Jan I en Siegfried van Westerburg een nieuw verbond gesloten: zie het verdrag in Willems' uitgave van Heelu's Slag van Woeringen, Codex diplomaticus, blz. 411. voetnoot3265 Wassenberg, stadje gelegen aan de Roer, in het regeeringsdistrict Aken, tusschen Gulik en Roermond. margenoot+ (55) voetnoot3270 Ende na sijn maech. Jan I van Brabant was de kleinzoon van Hendrik II van Brabant, zoon van Hendrik I; Reinalt I van Gelre was de kleinzoon van Margaretha van Brabant, dochter van Hendrik I. Jan I en Reinalt I van Gelre waren derhalve neven in den zesden graad, en, naar middeleeuwsche opvatting, nauwe bloedverwanten. margenoot+ (60) [tekstkritische noot]3275 d.b. dus staende tussche hem t. 3276 dats en wilde hare gheen 3277 den hertoge wilde den coep laten 3278 a) maer met crachte ende met onmaten b) onthilden si hem sijn rechte goet c) dies was hem wee in sijnen moet Opschrift: ‖ Hoe d'eerste Hertoge Jan valkenborch belach. xxviij. 3279 Nu d.Ga naar margenoot+ d.h. gereiden 3281 over die mase 3282 in dlant van valckenborch [C] 3273 gesciedenisse 3274 Ofte na vonnisse d. Conincx echt 3275 D. bleeff st. tusschen t. 3276 Dats en volghde harer gheen 3277 werdt 3278 nemmeer Opschrift: Hoe hertoge Jan trac voir Junale Ende dair wert den pays gemaect 3279 gereyden 3280 T. ende voer sonder beyden 3282 Int landt van valkenborch [D] 3275 D.b. dus staende tusschen hem tween 3276 Dat en wilde haerre geen 3277 Dat die hertoge wilde den torre platen 3278 a) Maer met crachten ende met onmaten b) Onthielden sij hem sijn rechte goet c) Dies was hem wee in sinen moet Opschrift: ‖ Hoe die hertoge te gulpen opden berchGa naar margenoot+ sijn vyande verbeyde met machte. lix. 3279 [N]u d.d.h. gereiden 3280 beyden 3281 E. tooch o. die m.s. 3282 ‖ Int lant van valkenborchGa naar margenoot+ 3275 tusscen [hem] tween: in overeenstemming met Heelu vs. 1621 en met de varianten uit de hss. B en D der Brab. Yeesten. 3282 Valkenborch hs.: wassenborch voluit. Heelu vs. 1643 en de varianten uit de hss. B, C en D der Brabantsche Yeesten hebben hier eenstemmig Valkenborch. Ook reeds margenoot+ blz. 167. margenoot+ bl. 50 a. margenoot+ bl. 50 b. margenoot+ (65)

Vorige Volgende

Vanden hertoge van Brabant, ende den lande van Limborch. xliiij.