Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

[p. 247]

tekstkritische noten

4227 sent in het hs. voluit. 4228 en 4229 mere: clerc in het hs. voluit. 4242 Sinte in het hs. voluit.

⁺ Vanden sacramente dat in contrarie es, ende broeder Alebrechts doet. lvij.

Te dien redenen contrarium sijn,^4226-4233
Gelijc dat seget sent Augustijn
Ende die apostelen alle, nu mere,
Ende meester Huge, die grote clerc.⁴²²⁹
Sent Augustijn doet verstaen⁺
Dat niemen sal tsaerament ontfaen,
Hine heb sine contientie goet
Ende oec reine sinen moet.
Meester Huge seit gerede,^4234-4241
Van sente Victors, hir ter stede:⁺
Dat niemen ontfa dat sacrament,
Hine si in berouwenesse bekent
Van sinen sonden, sonder waen.
Ende biechte mede gedaen
Ende sine penitensie daer af ontfaen:⁺
Dus mach hi ten sacramente gaen.

Sinte Paulus seget oec dat:^4242-4251

Minsce, proefdi selven ter stat,

+ bl. 15 e.

4226-4233 Alb. Magn.: In contrarium est quod beatus Augustinus dicit, quod non debet sumere corpus Domini, nisi qui confortatur bona conscientia.

4229 meester Huge en 4234-4235 meester Huge ... van sente Victors, Hugo van Sint-Vietor, geboren bij Ieperen omstreeks 1097, scholaster van Sint-Victor te Parijs in 1133, gestorven den 11^den Februari 1141.

+ (5)

4234-4241 Alb. Magn.: Adhuc magister Hugo de Sancto Victore dicit: Audacter dico, quod etiam si contritus sit aliquis, et non confessus, et poenitentiae satisfactionem non exoluit, non audeat Eucharistiam recipere

+ (10)

+ (15)

4242-4251 Alb. Magn.: Adhuc autem quod videtur dicere Apostolus qui dicit: Probet autem seipsum homo, et sic de pane illo edat, et de calice bibat. Hier heeft Velthem dus het onbepaalde Apostolus door den juisten naam vervangen (zie 1 Cor. 11, 28), maar wat te zeggen van de slaafsche vertaling vanden brode die welke = de pane illo, blijkbaar uit rijmnood. - Op deze bijbelplaats laat Albrecht de Groote nog volgen: Dicit autem Augustinus quod homo se probat experimentum de seipso accipiendo. Ergo communicare non debet, qui de seipso experimentum bonae conscientiae non accepit.

[p. 248]

 

Ja biechti, ende dan ontfa

4245

Dine penitensie oec daer na,⁺

 

Ende ete vanden brode die welke

 

Ende drinke dan ute den kelke.

 

Dits te seggen, na mijn verstaen:

 

Dat hi dan sal ontfaen

4250

Dat edele werdege sacrament,⁺

 

Dat van Gode ward gesent.

 

Hier op seget oec al slecht

 

Van Coelne broeder Alebrecht,

 

Dattie mensce biechte van al^4254-4257

4255

Eer hi tsacrament ontfaen sal,⁺

 

En si in desen .iij. saken,

 

Dien ic u hier cont sal maken.

 

Dierste es, dat waent verstaen:^4258-4277

 

Waer .i. in siecheden bevaen

4260

Dat hi hem niet gebiechten can,⁺

 

Ende heeft hi berounes dan,

 

So mach hi tsacrament ontfaen.

 

Dat ander es, dat sijn prochiaen

 

Hem ongereet es op dien dach

4265

Daer hi hem jegen biechten mach,⁺

 

Ende in dien dat hi heeft wille

 

Jegen hem te biechten lude ende stille

+ (20)

+ (25)

4254-4257 Alb. Magn.: Confessionem autem, ut dicunt [doctores], diferre poterit tribus de causis.

+ (30)

4258-4277 Alb. Magn.: Quarum una est: quia forte confessorem proprium non statim habere poterit, vel tunc tempus confessionis secundum slatum concilii non adhuc venit, vel infirmitatis necessitatis articulus confessionem non exposcit.

+ (35)

+ (40)

[p. 249]

 

Ten irsten, dat hijs toe mach comen:

 

Dus mach hi tsacrament oec gomen.

4270

Dat derde es oec van dien⁺

 

Dat hi niet en es vorsien,

 

Noch tijt en heeft te dien stonden

 

Hem te bepensen van sinen sonden;

 

⁺ Ende wil hem bepensen dan,

4275

Ende berouwenesse hebben vort an,⁺

 

Ende te biechten sonder verdrach

 

Ten alre irsten dat hi mach.

 

Vort dat meester Huge seit,^4278-4289

 

Es te verstane na die waerheit:

4280

Daer die mensce hevet tijt⁺

 

Hem te biechten, des seker sijt,

 

Ende sinen prochiaen oec heeft

 

Oft dien hi sine macht geeft,

 

Ende daert hem dan gene noet

4285

En beneemt clein no groet;⁺

 

Want mach hi hebben enich van desen,

 

So waer hi hem sculdich, als wi lesen,

 

Hem te biechten sonderlinge,

 

Ende hi dat sacrament ontfinge.

4290

Dit sijn broeder Alebrecht word,⁺

 

Dat hi vanden sacrament brinct vort

 

Na vele goeder nutter dinge

 

Dat hi maecte sonderlinge,

+ (45)

+ bl. 15 f.

+ (50)

4278-4289 Alb. Magn.: Ad hoc quod dicitur de magistro Hugone, dicendum quod loquitur in quo casu vel tempus constitutionis, vel articulus necessitatis confessionem exposcit, et praesentia habetur confessoris.

+ (55)

+ (60)

+ (65)

[p. 250]

 

Doe gaf hi der doet haer scout,

4295

Doen hi wel was .xc. jaer out.⁺⁴²⁹⁵

 

Biscop was hi ende predicare;

 

Boeke maecti openbare

 

Noch fijn in die werelt wijt.

 

.l. inde makic. het es tijt,

4300

Vanden irsten [...] boeke gereet⁺

 

Dat in die vifte pertie steet.

 

Den andren boec willic beginnen;

 

Mar eer biddic der coninginnen,

 

Der moeder Gods, datsi mi spare!

4305

Ende haren sone biddic daer nare⁺

 

Dat hi mi den sin verlichte,

 

Dat ict aldus vort gedichte!

+ (70)

4295 Albrecht de Groote stierf te Keulen den 15^den November 1280. Verg. de aanteekening boven bij vs. 1339.

+ (75)

+ (80)

4259 Waer in het hs. voluit. 4264 ongereet: on- in het hs. voluit. 4266 heeft wille: -eft wi- in het hs. op ratuur; daarenboven boven de eerste -e- van heeft een onvolkomen uitgekrast verkortingstreepje voor n of m

4270 derde in het hs. voluit. 4273 bepensen: op het eerste gezicht lijkt de p met een zwaren haal verbonden met de volgende c wat palacographisch vreemd is en hier dan ook eigenlijk het geval niet is: het oog van de p is verbeterd uit een te vroeg geschreven haal voor een e. 4284 daert in het hs. voluit.

4295 iaer in het hs. voluit. 4297 maecti in het hs. op ratuur. 4298 fijn hs.: sijn (met een lange s); of moet men wellicht lezen: [Die] noch sijn enz. 4299 makic hs.: maket reeds verbeterd door C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 46. 4300 irsten [...] boeke: het hs. heeft een dittographie: irsten irsten boeke 4301 in die vifte pertie hs.: in die irste pertie Aan de noodzakelijkheid der emendatie kan niet getwijfeld worden. In de Ordinancie (zie boven blz. 1), in den proloog vs. 66, aan het slot van het derde boek en in de opschriften van boek III, IV, V en VIII noemt Velthem zelf zijn werk de vifte pertie van den Spiegel Historiael, evenzoo in de door hem voltooide vierde partie, achtste boek, c. 48, 65; 49, 47 en 56; 50, 67 en 81. De kopiïst heeft zich blijkbaar miszien op irste in het voorgaande vers. De fout is reeds verbeterd door C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 46 vlg. 4305 haren: har- in het hs. voluit.