Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

(1906)–Lodewijk van Velthem– rechtenstatus


Hoe die coninc Symone doet sloech, ende wan weder sijn lant. lij. 3895[regelnummer] Na wige ende groten stride, Die de coninc in den tideGa naar voetnoot3896 Hadde gehad jegen haren Symoene; Ende oec beseten in menigen doene, In borge, in stede had gewese ...Ga naar margenoot+ 3900[regelnummer] Ende altoes ut quam met ere, Ende altoes die ere ontfine. Alse her Symon sach dese dine, Wildijt te velde becorten nu In enen stride, dat secgie u.Ga naar margenoot+ 3905[regelnummer] Want al was dat Edewarde Tgelucke hadde in alle varde,
[pagina 231]
Hine hadde nochtan en gene liede Jegen mijns heren Symoens maysniede: Want her Symon had hem tienenGa naar margenoot+ 3910[regelnummer] Jegen enen die Edeward dienen. Op dit wildi te velde vechten;Ga naar voetnoot3911 Hi penst hi sal hem daer berechten. Om dat hi van volke mere es. Ende alse Edeward wiste des,Ga naar margenoot+ 3915[regelnummer] Quam hi mede te velde met Ende heeft dese dine wiselec beset. Hi hadde vrome liede opt lant, Ut Vrancrije, uut Vlaendren, ut Brabant, Die de moeder hem had gesint.Ga naar margenoot+ 3920[regelnummer] Die heren Symoen waren onbekint Watsi in wige werken conden. Her Symon ten selven stondenGa naar voetnoot3922 Op enen wagen, inden strijt, Die vast was gemaeet ter tijtGa naar margenoot+ 3925[regelnummer] Ende wel verdeet, ende so gemaeet Dat hem niemen van achter genaeet.
[pagina 232]
Noch van besiden over waer. Dus voer hi in den stride daer, Ende .ij. siere sonen neven hemeGa naar margenoot+Ga naar voetnoot3929 3930[regelnummer] Op starke orsse, alsict verneme, Ende elc leide ene grote scare. Ende Edeward, die met groten gare Sijn leet hadde te wreken nu Ga naar margenoot+ Op heren Symone, dat seegie u,Ga naar margenoot+ 3935[regelnummer] Quam opten wagen slaende sere. Daer stoet sijn sone in die were: Die sloech Edeward doet ter stat Ende noch hem .iij., ende quam na dat Toten wagen saen daer naren,Ga naar margenoot+ 3940[regelnummer] Ende sprae: ‘Suldi mi hier ontfaren Met desen wagen, her Simoen, Sone moete mi nemmermere doen God van hemelrike goet no ere! Ic saelt mi eer laten so sereGa naar margenoot+ 3945[regelnummer] Costen ende te pinen werden, Na desen wijch emmermere verden
[pagina 233]
Van minent halven, dat seegie u. Gi selter bliven, oftie nu!’ Metten worden reet hi ane,Ga naar margenoot+ 3950[regelnummer] Ende begonste opten wagen te slane So vreselije: met sinen gesellen Heeft hi den wagen dus doen vellen. Ende sinen standart onder voete. Doen vlo daer dies hadde moete,Ga naar margenoot+ 3955[regelnummer] Ende lieten her Symone daer. Edeward die hem reet naer Ende sijns harde gierech was, Scoet inden wagen na das, Ende traken uut ende sloegen doet.Ga naar margenoot+ 3960[regelnummer] Dus verwan hi sinen noet Ende hinde daer also den strijt. Die ander vloen daer ter tijt, Deen hier ende dander daer (Noch seldi horen wel hier naer),Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot3964 3965[regelnummer] Met groter behindicheit over waer	voetnoot3896 de coninc: daarmede wordt bedoeld Eduard. Velthem schijnt niet te weten dat Hendrik III nog koning is. margenoot+ (5) margenoot+ (10) [tekstkritische noot]3911 velde: de l in het hs. verbeterd uit o: de l is boven op het eene been der o geschreven; het andere is uitgekrast. 3922 en 3923 Ook hier schijnt een werkwoord overgeslagen te zijn; wellicht behoort men te lezen voer inden strijt margenoot+ (15) voetnoot3911 vlgg. De hier beschreven veldslag is de welbekende slag bij Evesham, die den 4^den Augustus 1265 geleverd werd. - Evesham ligt in het graafschap Worcester, aan den Avon. margenoot+ (20) margenoot+ (25) voetnoot3922 vlgg. Velthem heeft hier weer verward, of heeft zich laten verleiden door den lust om een schilderachtig tafereel van den strijd op te hangen. Rishanger, Chron. de Bellis, p. 46, zegt duidelijk dat Simon van Montfort te paard was: tandem equo cui insedebat gladiis et lanceis confosso, flos totius militiae cunctis fidelitatis et constantiae reliquens experimentum, flebiliter occubuit. Ook andere kronijken spreken in denzelfden zin. Daarentegen was in den slag bij Lewes wél een wagen van Simon van Montfort (daar hij kort te voren zijn schenkelbeen gebroken had), waarvan deze echter geen gebruik heeft gemaakt. Deze wagen, waarop Simon's standaard geplant was, gaf aanleiding tot gebeurtenissen, die voor den uitslag van den veldslag van groote beteekenis waren. Zie daarover N. Marais Hoogenhout, Untersuchungen zu Lodewijk van Velthem's Spiegel Historiael (Leiden 1902), blz. 34 vlg. margenoot+ (30) [tekstkritische noot]3930 starke in het hs. voluit. 3931 en 3932 scare: gare in het hs. voluit. 3935 sere in het hs. voluit. 3938 hem in het hs. voluit. 3943 goet: de o in het hs. verbeterd uit e 3944 Ic hs.: In zie ook bij vs. 3946. 3945 Verdam vraagt, Middelnederl. Woordenb. 3, 1978, of men soms ook moet lezen te costen ende te pinen werden? maar het verbinden van twee onsymmetrische constructies is in het Middelnederlandsch zoo gewoon, dat elke verandering hier overbodig te achten is. 3946 verden hs.: werden Door deze kleine verandering aan de lezing van het hs. krijgt het anders onbegrijpelijke vers een m.i. dragelijke beteekenis. Vss. 3944-3947 zouden nu te verstaan zijn als volgt: ‘ik zal moeite noch kosten ontzien, liever dan dat er na dezen strijd door mijn toedoen nog ooit vrede zou komen’. Maar daarmede is niet gezegd, dat alle elementen van deze omschrijving - afgezien nog van 't nogal vrije gebruik van verden = ‘vreden’ - in den tekst te vinden zijn: in het Dietsch is de gewone constructie na een hoofdzin als Ic saelt mi eer laten costen niet een infinitief, maar een afhankelijke zin ingeleid door een tweede eer en met een negatief bijwoord, zoodat wij hier zouden verwachten in vs. 3946: * eer ic na desen wijch nemmermere verde Er valt echter niet aan te denken, den ons overgeleverden tekst dérwijze te veranderen (al kan men in het rijm een derde-persoonsvorm * verden plaatsen): Velthem kan zich een constructie met den infinitief veroorloofd hebben, al blijft het ontbreken van een voegwoord eer vreemd. C. van de Water heeft voorgesteld (zie het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 44-46) werden te veranderen in * u verden wat dan zou beteekenen óf: ‘u bevredigen’ (liefst ironisch opgevat) óf: ‘u verwijderen, uit den weg ruimen’. Verdam heeft zich daarmede vereenigd (maar verandert tevens In uit vs. 3944 stilzwijgend in le: zie het Middelnederl. Woordenb. 3, 1978). Van een palaeographisch standpunt is die verandering echter weinig waarschijnlijk, terwijl w voor v vaak voorkomt, ook in dit hs., en zelfs in sommige teksten stelselmatig aldus gebruikt wordt en niet als fout te beschouwen is. margenoot+ (35) voetnoot3929 De jongste zoon van Simon, die insgelijks Simon heette, was te Kenilworth (in het graafschap Warwick ten Z.-W. van dat van Leicester) verslagen den 1^sten Augustus 1265; hij nam waarschijnlijk geen deel aan den slag bij Evesham. Maar Simon's twee andere zonen, Hendrik en Gwijde, streden aan zijne zijde. Hendrik sneuvelde in den slag. margenoot+ bl. 14 e. margenoot+ (40) margenoot+ (45) margenoot+ (50) [tekstkritische noot]3953 standart in het hs. voluit. 3956 naer in het hs. voluit. 3963 daer in het hs. voluit. margenoot+ (55) margenoot+ (60) margenoot+ (65) margenoot+ (70) voetnoot3964 Velthem vervolgt de Engelsche geschiedenis in zijn tweede boek, cap. 13 vlgg.

Vorige Volgende

Hoe die coninc Symone doet sloech, ende wan weder sijn lant. lij.