Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

Hoe met verraetnesse her Simon van Monfort Ingelant wilde met hem trecken. xlvij.

In desen tiden, hebbic gehort,
Ward in Ingelant groet discort;
⁺ Want her Symoen. .i. ridder fel,^3546-3548
Van Monfort (die oec wel
Was geboren vanden lande,⁺
Ende oec was hi. te siere scande.
Des coninc maech van Ingelant),³⁵⁵⁰
Ende van trouwen was hem in die hant³⁵⁵¹
Te berechten dlant gegeven,
Om dat jonc was sijn neven.⁺

+ bl. 13 c.

3546-3548 geboren van den lande. Simon van Montfort was eigenlijk Franschman: hij was de zoon van Simon van Montfort, den beruchten veldheer uit den kruistocht tegen de Albigenzen, en van Aleid van Montmorenci. Zie ook boven bij vs. 2658.

+ (5)

3550 Des coninc maech: Simon van Monfort was den 7^den Januari 1238 getrouwd met Alienor, zuster van zijn koning Hendrik III en oudste dochter van Jan zonder Land.

3551 vlgg. Dat Simon van Montfort zou geregeerd hebben in de plaats van zijn minderjarigen neef, of dat koning Hendrik III, oud en ziekelijk geworden zijnde, hem de regeering vrijwillig zou overgegeven hebben, zooals Velthem in het 37^ste hoofdstuk beweert (zie boven vss. 2650-2652), is volkomen onjuist. Simon van, Montfort werd regent van het koninkrijk na zijn overwinning, aan het hoofd der aristocratische partij (waarvan Velthem alleen in cap. 23 van het tweede boek terloops gewaagt), in den slag bij Lewes (14^den Mei 1264) op koning Hendrik III behaald. Diens zoon was toen reeds vijf en twintig jaar oud, en de koning zelf stierf pas in 1272.

+ (10)

[p. 216]

 

Mar hi, die scalc was harde sere,

3555

Set hem doe in allen kere

 

Hoe hi here mochte gewerden

 

Ende des coninc sone verterden

 

Ende vander crone daer verdriven,⁺

 

Ende selve here mochte bliven.

3560

Nu was die zone metter moeder,³⁵⁶⁰

 

Die hier af ne was niet te vroeder,

 

Noch en pensde niet om dat

 

Dat hem her Symoen was gehat.⁺

 

Nu wies Edeward ende ward groet;

3565

Ende her Simon niet anders en doet^3565-3594

 

Dan hi met gichten vriende maect;

 

Ende doet dien raet, dat hi saect

 

Alle die heren van Ingelant⁺

 

Dat hise hadde te siere hant,

3570

Met beden ende met sinen scatte;

 

Want hi had algader datte

 

Wat dat Ingelant renten mochte,

 

Daer met hi sinen wille wrochte;⁺

 

Ende en gaves Edewarde nemmere

3575

Noch siere moeder, dan haer tere,

 

Ende deetse licgen daer hi wilde.

 

Int irste was hi jegen haer milde,

 

Ende gaf haer wat si woude,⁺

 

Ende doetse leven met groter vroude;

+ (15)

3560 metter moeder: Alienor of Eleonora van Provence, dochter van Raymond-Bérenger IV, graaf van Provence, huwde met Hendrik III, koning van Engeland, den 14^den Januari 1236, en stierf den 25^sten Juni 1291.

+ (20)

3565-3594 Dit alles gebeurde na den slag bij Lewes.

+ (25)

+ (30)

+ (35)

[p. 217]

3580

Om dat hi wilde dat si te min

 

Pensen soude om sinen sin

 

Ende om sine valsceit die hi meete.

 

Aldus oec hise an hem trecte⁺

 

Int irste, tote dat hi lude ende stille

3585

Vanden haren heeft sinen wille.

 

Doe maecti an die stede vort

 

Dat si waren an sijn acort,

 

Ende geloefdem mede, ende gaf.⁺

 

Ende aldus bracht hise af

3590

Al heymelike ende met liste,

 

Dats die coninc niet en wiste,

 

Ende maecten an hem daer alsoe.

 

Dit heeft her Simon bracht altoe⁺

 

Met behindicheiden groet.

3595

Ay God! dor uwe doget goet

 

⁺ Loent dese valscheit met uwer welt,

 

Alsic hope dat gi noch selt!

 

Nu alse hi dus hadde gedaen,⁺

 

Ende hem waren onderdaen

3600

Die heren ende die stede met,

 

Soe heeft hi hem daer toe geset.³⁶⁰¹

+ (40)

+ (45)

+ (50)

+ bl. 13 d.

+ (55)

3601 vlgg. Uit de bronnen der Engelsche geschiedenis blijkt niets van den ‘raet’ waarvan Velthem hier verhaalt.

[p. 218]

 

Hoe hijt daer toe nu gebrochte,

 

Dat hi die coninginne mochte⁺

 

Hebben in gevanenesse alsoe,

3605

Enten sone mede daer toe.

 

Hier op haddi raet gemene

 

Hoe hi volbringen soude tgene.

 

So dat si rieden, die daer waren,⁺

 

Dat sijs niet en souden sparen:

3610

Men soutse vaen daer mense vint.

 

Aldus so was die raet gehint

 

Sonder enigerhande geruchte,

 

Ende so men heymelijeste mochte.⁺

 

Oec wiltmen secgen overwaer,

3615

Dat hi stille geloefde daer

 

Diese vinge [ende] brachte boude,

 

Dat hijs wel verdienen soude.

+ (60)

+ (65)

+ (70)

3554 en 3555 sere: kere in het hs. voluit. 3555 In het hs. vóór kere: h maar door den kopiist op staanden voet doorgehaald. 3556 gewerden in het hs. voluit. 3557 verterden: -ter- in het hs. voluit.

3580 hi hs.: si 3585 haren: har- in het hs. voluit. 3588 die stede hs.: dietsce deze verbetering is te danken aan C. van de Water: zie haar overtuigend betoog in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 41 vlg. 3588 geloefdem in het hs. voluit. 3596 welt niet veranderd in gewelt waartoe men allicht geneigd zou zijn: dit welt komt ook voor in de Westfriesche Stadrechten (ed. Pols), 1, 58; de vorm wout bij Hildegaersberch 183, 57; ook het Oudnoorsch, het Middelhoogen het Middelnederduitsch kennen den vorm zonder ge-: zie b.v. Schade 2, 1083 en Lübben-Walther 551 b; bij Velthem zelf vindt men verder nog: laet = gelaet III, 1146 (= III, 17, 46); reet = gereet boven vs. 3247; maect = gemaect beneden vs. 3827; nendelike IV, 2462 (= IV, 34, 31). Zie verder de inleiding en voor andere Middelnederlandsche woorden zonder ge-: Franck op Alexanders Geesten 1, 88 (blz. 398). 3600 heren in het hs. voluit.

3614 overwaer: -waer in het hs. voluit. 3616 [ende] brachte: de inlassching van het voegwoord is reeds voorgesteld door C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 43 noot. c. 48. Het opschrift is grootendeels afgesleten, wat blijkbaar moet geschied zijn, in deze mate althans, sedert Lelong zijn uitgave bezorgde: hij heeft het opschrift nog in zijn geheel kunnen lezen, en met behulp van een draadteller kan men nagaan dat hij goed gelezen heeft.