Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

(1906)–Lodewijk van Velthem– rechtenstatus



[pagina 201]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
Hoe die hertoge in Ingelant voer, ende ander dinc die hem gesciede. xlv. 3340[regelnummer] Hier na voer hi in Ingelant, Daer hi oec in ward becant In enen tornoy die daer was, Daer hi tgeruchte had na das, Want alle die doe waren daerGa naar margenoot+ 3345[regelnummer] Spraken van hem openbaer. Oec gaf die coninc EdewardGa naar voetnoot3346 Ga naar voetnoot3346 Sire dochter in die vard Des hertogen sone Janne, Als hi gewassen waer te manne.Ga naar margenoot+ 3350[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende daer op gaf doe die coninc Dat die hertoge te hant ontfinc
[pagina 202]
Van scatte .i. groet getal, Dat bleef te dier feesten al; Want daer doget an lach ende ere,Ga naar margenoot+ 3355[regelnummer] Daer af was hi die melste here Die in die werelt was, verre of bi. Van Vlaendren doe die grave Gy,Ga naar voetnoot3357 Des hertogen sweer sonder waen, Hadde nu een orloge bestaenGa naar margenoot+ 3360[regelnummer] Jegen den bisscop JanGa naar voetnoot3360 Van Ludeke, die dbisdoem gewan Na den biscop Heynrijc saen. Dit orloge was also gedaen Ende so stare den grave Gye,Ga naar margenoot+ 3365[regelnummer] So dat hi en dorste nie Riden in des biscops lant. Eer hem die hertoge van Brabant
[pagina 203]
Te hulpen quam, dine doe leide So eerlike, dat sijns verbeideGa naar margenoot+ 3370[regelnummer] Int bisdoem niemen buten vesten. Dus quam des orloges af ten lesten Met eren die grave her Gi, Doen hem die hertoge stont bi. Daer na dede ene ander vardGa naar margenoot+ 3375[regelnummer] Die hertoge Jan te Hosdine ward;Ga naar voetnoot3375 Want die here van HoesdinneGa naar voetnoot3376 Hadde jegen tHertogenbosce onminne. Doe wilde van Brabant die drossate Wreken dese grote onmate,Ga naar margenoot+ 3380[regelnummer] Ende voer [te] Hoesdinne logeren, Dattie van binnen wouden weren,
[pagina 204]
Want die grave van HollantGa naar voetnoot3382 Hadde hem hulpe geloeft te hant. Dit liet[.] die drossate weten naerGa naar margenoot+ 3385[regelnummer] Den hertoge, dat hi met vresen daer Lage daer aldus inden lande. Doen quam die hertoge selve te hande Met selken here getogen alsoe, Eer hi die kempine liet daer doe,Ga naar margenoot+ 3390[regelnummer] Dattie optie borch daer boven Te Hoesdinne lagen, daer ute sloven Alse musschen doen vorden sparware, Doen si thertogen worden geware. Dit wan nu die hertoge daerGa naar margenoot+ 3395[regelnummer] Ende hilt. Mar daer naer
[pagina 205]
Gaf hi[jt] den here weder. Daer voer die hertoge oec seder Al die Mase te Kesse[le] ward,Ga naar voetnoot3398 Daer niemen en beide siere vard.Ga naar margenoot+ 3400[regelnummer] Ga naar margenoot+ Want doe hi te Tricht ward toech.Ga naar voetnoot3400 Alse verre alse daer die mere vloech Dattie hertoge quam in desen, So warensi daer alle in vresen Die hem yet hadden mesdaen,Ga naar margenoot+ 3405[regelnummer] Eer men hem daer liet verstaen Waer die hertoge henen soude. Mar die hertoge hine woude Niet vorder dan in Limborch saen; Daer wildi wreken dat mesdaenGa naar margenoot+ 3410[regelnummer] Sinen lieden es, dat geloeft, Want hi ware daer geroeft.
[pagina 206]
Daer dede hi Reinsberge breken om das,Ga naar voetnoot3412 Een ridders huus, hiet Mulrepas,Ga naar voetnoot3413 Die drossate was te dien tidenGa naar margenoot+ 3415[regelnummer] Al omme wide ende siden Van al Limborch. Daer met gewout Die hertoge logierde; en was so stout No grave van Cleve, no ander heren,Ga naar voetnoot3418 Diere yet dosten jegen keren:Ga naar margenoot+ 3420[regelnummer] Si moesten alle comen te genaden Van dat si daer vore op hem mesdaden, Ende moesten setten borge ende pande. Want en dorste daer te lande En gene here wederstaen,Ga naar margenoot+ 3425[regelnummer] Hine betert hem daer na saen;
[pagina 207]
So sere warense alle verveert. Van Coelne bisscop ZiveertGa naar voetnoot3427 Nam .i. parlement oec na tgone Jegen den hertoge optien Rone.Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot3429 3430[regelnummer] Daer quam die hertoge eerlike getogen, Ende sijn neve Robberd vermogen,Ga naar voetnoot3431 Siere moyen sone, van Artoys, Ten parlemente [met] menigen Fransoys. Daer quam menich ridder om dienGa naar margenoot+ 3435[regelnummer] Dat hi den grave mochte besien; Want te dien tiden sekerlike En was sijns gelijcs niet in Vrancrike,
[pagina 208]
Noch niegeren niet, alsict verneme, Want al die werelt sprac van heme.Ga naar margenoot+ 3440[regelnummer] In dit parlement, daer ic af telle,Ga naar voetnoot3440-3447 Ward die biscop Ziverd geselle Des hertogen daer van Brabant, So dat si swoeren daer, metter hant Optie heyligen, nu daer beide,Ga naar margenoot+ 3445[regelnummer] Dat si vrede ende vast geleide Vordane te rechte souden Tuschen Mase ende Rijn houden. Hier met keerde daer ter vard Die hertoge Jan te lande ward.Ga naar margenoot+	[tekstkritische noot][C] Opschrift: Hoe hertoge Jan in Ingelant geweest had Ende dat huesdeyn ghinc beliggen. 3340 [H]ier na v. hi in Ingelant Ga naar margenoot+ 3341 ‖ oic in werdt 3342 eenen t.d. dair 3343 hadde 3346 Oic gaff d. Con. Eduwaert 3347 vaert 3348 Janne 3349 wair 3350 gaff die Con. 3351 Dattie h. [D] Opschrift: ‖ Hoe hertoge jan in Ingelant tornyerdeGa naar margenoot+ ende synen zoen aens conyncx dochter bestaedde. 3340 [H]ier na voer hij 3341 D. hij ooc in wael wart b. 3342 tornoye daer hij was 3343 Ende geruchte hadde 3344 ‖ W.a. die gene die w.d.Ga naar margenoot+ 3345 S.v.h. weet voorwaer 3346 Ooc g.d.c. Eduwaert 3347 Sijnre d. in die vaert 3348 D. hartogen soen j. 3349 Doen hij gewassen was te manne 3351 Dattie hertoge jan ontf. margenoot+ bl. 67 a. margenoot+ bl. 44 a. margenoot+ bl. 44 b. margenoot+ (5) voetnoot3346 coninc Edeward, t.w. Eduard I. voetnoot3346 vlgg. Den 31^sten Januari 1279 bekrachtigde hertog Jan I van Brabant de door zijn gezanten voorbereide overeenkomst, waardoor Eduard I zijn dochter Margaretha verloofde met 's hertogen zoon Jan (zie Rymer, Foedera (ed. 1861) I², p. 550). margenoot+ (10) margenoot+ bl. 12 e. [tekstkritische noot][C] 3352 een groot 3353 bleeff te diere f. 3354 dueghet aen l.e. eere 3355 aff w. hi d. milste heere 3356 inde w.w.v. oft by 3357 V.v. die grave ghy 3358 zweer 3359 oirloge 3360 Jeghen d. Bissc. Jan 3361 ludicke die dbisdom 3362 Naden Bisscop henric 3363 oirloge w. alsoe 3364 soe s.d. Grave 3365 Soe d. hi en d. nye 3366 Rijden in d. Bisscops landt 3367 Brab. [D] 3352 een groot g. 3353 in dier feesten al 3354 W.d. doogt in lach of eere 3355 D. was hij af die milste heere 3356 ‖ Diemen vant verre of bijGa naar margenoot+ 3357 V. vlaenderen doen d.g. ghye 3358 zweer 3361 Die van ludick tbisdom gewan 3362 bisscop heinrijc 3363 so gedaen 3364 E. so stercke van greve ghye 3365 hine 3366 Lijden in sbisscops lant 3354 ere in het hs. verbeterd uit ere: de verkortingstreep boven de slot-e is uitgekrast. 3358 sweer in het hs. voluit. 3364 starc in het hs. voluit. margenoot+ bl. 44 c. margenoot+ (15) voetnoot3357 die grave Gy = Gwij van Dampierre. margenoot+ (20) voetnoot3360 Jan van Ludeke = Jan III van Edingen, eerst bisschop van Doornik van 1267 tot 1274, daarna van Luik van 1274 tot 1281. margenoot+ (25) [tekstkritische noot][C] 3368 diene d. leyde 3369 eerlic d.s. verbeyde 3370 Bisdom niemant buyten 3371 oirlogens aff 3372 eeren d. Grave h. gy 3373 by 3374 een a. vaert 3375 huesdinne waert 3376 heere 3377 Hadden j. tshertogenbosch o. 3378 Doen w.v. Brab. 3379 ommate (om- in het hs. voluit) 3380 E.v. te h. logieren 3381 Dat die v. bynnen [D] 3368 Te hulpen quame diene leide 3369 So eerlijc d.s. ontbeide 3370 Niemant en dorste buten v. 3371 ten besten 3372 en 3373 ontbreken 3374 een ander vaert 3375 D.h. te hoosdein waert 3376 heere v. hoosdinne 3377 jegen den bosch 3379 dese overdaet 3380 E.v. bij hem log. 3381 Dat die van daer wilden keeren 3368 leide in het hs. op ratuur. 3374 vard in het hs. voluit. 3376 Hoesdinne hs.: hoes dinne 3377 tHertogenbosce hs.: thertogen beste De emendatie steunt op de variant uit de hss. C en D der Brabantsche Yeesten en op Heelu vs. 1011 vlgg., waar men leest: het gheviel een onminne Tusschen den heere van Hoesdinne ende tShertogenbossche soe dat Jan van Hoesdinne dise stat vanden Bossche onmate dede. De fout is ook reeds opgemerkt door Van Wijn op Heelu vs. 1011. 3379 onmate in het hs. voluit. 3380 Ende voer [te] Hoesdinne de voor de hand liggende inlassching van het voorzetsel wordt rechtstreeks gesteund door de variant uit hs. C, onrechtstreeks door die uit hs. D der Brabantsche Yeesten en door Heelu vs. 1017. margenoot+ (30) margenoot+ (35) voetnoot3375 Hosdine = Heusden in Noord-Brabant, ten Westen van 's-Hertogenbosch, aan een arm van de Maas. Thans is Heusden een gemeente met slechts 2000 inwoners, maar in de vroegste middeleeuwen was het een belangrijke stad: reeds in 839 werd Heusden door de Denen geplunderd. voetnoot3376 die here van Hoesdinne = Jan VII van Heusden. Zie Huydecoper op Stoke, dl. II, blz. 337 vlg. margenoot+ (40) [tekstkritische noot][C] 3382 Grave 3383 geloift 3384 D. liet 3385 vreesen 3386 daer ontbreekt 3389 hij 3390 Dat die op die b. Ga naar margenoot+ 3391 ‖ dair ute stoven 3392 Als m.d. voirden sperwaer 3393 sij tshertogen w. gewaer 3395 maer [D] 3382 greve 3383 Had h.h. gelooft 3384 D. liet 3385 Dat hij lage 3386 Die hertoge quam selve doe 3387 en 3388 ontbreken 3389 Maer eer hij liet die kempe toe 3390 Die lagen opter borch boven 3391 Als musschen van der (= daer) stoven 3392 en 3393 ontbreken 3394 nu ontbreekt 3395 E. behilt maer d.n. 3384 liet[.] hs.: liete en na de slot -e een ratuur van een -s waarvan bovenaan een kleinigheid overgebleven is, die er eenigszins als een verkorting voor -n uitziet: vandaar de lezing liet en bij Lelong; verbeterd in overeenstemming met Heelu vs. 1022 en met de variant uit de hss. C en D der Brabantsche Yeesten. - naer in het hs. voluit, maar op ratuur. 3385 Geheel dit vers op ratuur. 3388 here in het hs. voluit. 3391 ute stoven hs.: vt geseroven wat geen zin geeft: men verwacht een imperfect, zooals terecht reeds is opgemerkt door C. van de Water, die de plaats geëmendeerd heeft met behulp van Heelu vs. 1036 (zie het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 217). De verbetering wordt bevestigd door de varianten uit de hss. C en D der Brabantsche Yeesten. - sparware in het hs. voluit. 3395 Ende hilt. Reeds het hs. heeft het leesteeken. - naer in het hs. voluit. margenoot+ bl. 67 b. voetnoot3382 die grave van Hollant = Floris V (1256-1296). margenoot+ (45) margenoot+ (50) margenoot+ (55) [tekstkritische noot][C] 3396 Gaff hijt d. heere 3397 oic 3398 Alle die maze te kessele waert 3399 nyemant en beyde s. vaert 3400 doen hi te t. waert 3401 Alsoe v. als d.d. mare 3403 Soe waren sij d.a. in vreesen 3404 misdaen 3405 Eermen h. dair 3407 Maer 3408 Niet voirder d. in lymborch 3409 misdaen 3410 Sine l. is d. gelooft 3411 gerooft [D] 3396 G. hijt d. heere 3397 Die hem diende ooc seeder Waarop volgt: Hier na trac hij voor molrepas Dat jegen hem gesettet was Dies had hij daer ooc sinen wille Dat hij daer na lude ende stille Bleef shertogen getrou vrient Dat weet men wel oit sint Ende alle quamen sij te genaden Die hem voortijts yet mesdaden Doen trac hij te lande waert Stoutelijc ende onvervaert 3396 hi[jt] hs.: hi verbeterd in overeenstemming met de variant uit de hs. C en D der Brabantsche Yeesten en met Heelu vs. 1055. - here in het hs. voluit. 3398 Kesse[le] hs.: kesse verbeterd in overeenstemming met de variant uit hs. C der Brabantsche Yeesten en met Heelu vs. 1060. 3401 mere in het hs. voluit. 3405 hem in het hs. voluit. 3408 en 3416 limborch in het hs. votuit. voetnoot3398 Kessele = Kessel aan de Maas ten Z.-W. van Venloo. margenoot+ (60) margenoot+ bl. 12 f. voetnoot3400 Tricht = Maastricht. margenoot+ (65) margenoot+ (70) [tekstkritische noot]3412 dedi Rincberge 3413 Eens r. huys 3415 Daer al omme wijde e. zide 3416 lymborch 3417 ende was stout 3418 Die Grave v. Cleve no andere heeren 3419 dorsten jeghen keeren 3420 Sij m. comen al 3421 sij dair voer op h. misd. 3424 Egheen heere 3425 beteret 3417 en hs.: en̄ Ook de variant uit hs. C der Brabantsche Yeesten heeft het foutieve ende maar Heelu vs. 1094 heeft de negatie. 3419 dosten Men zou geneigd zijn te lezen do[r]sten want ook de variant uit hs. C der Brabantsche Yeesten heeft den vorm met r Maar reeds uit het Middelnederlandsch der 14^de eeuw zijn voorbeelden van de thans in alle Zuidnederlandsche dialecten voorkomende assimilatie van rs < s opgeteekend, t.w. uit de Limburgsche Sermoenen (zie Kern, § 118), zoodat voorzichtigheid geboden is. - keren in het hs. voluit. 3424 wederstaen hs.: weder staen voetnoot3412 Reinsberge = Rheinberg, aan de Euler, bijrivier van den Rijn, niet verre van den Rijn gelegen tusschen Duisburg en Wesel (kreis Mörs, prov. Dusseldorp). voetnoot3413 Mulrepas, ook geschreven Mülrepesch (Ennen u. Eckertz, Quellen zur Gesch. der Stadt Köln, III, s. 292). Die ridder (Hendrik?) behoorde tot de familie van Geilekerke; hij was ook heer van Rheinberg. Zie Hemricourt, Miroir des nobles de Hesbay, pp. 62, 104, 164, 230. margenoot+ (75) voetnoot3418 grave van Cleve. Dirk van Kleef, die in 1253 Gwij van Dampierre op Walcheren versloeg; hij was schoonbroeder van Reinald I van Gelre. margenoot+ (80) margenoot+ (85) [tekstkritische noot]3426 Soe zeere w. al 3427 Colene die b. siverdt 3428 N. een parlement na tgone 3429 op die rone 3430 Dus q.d.h. eerlic 3431 Robbrecht 3432 moeyen s.v. Artoys 3433 Ten p. met menigen fransoys 3435 hij 3436 zekerlike 3437 sijns gelike 3426 sere en -veert van verveert in het hs. voluit. 3427 Ziveert hs.: ziueert voluit, op ratuur. 3428 parlement hs.: pietment reeds lang verbeterd door Van Wijn op Heelu vs. 1097 en later door M. De Vries, Middelnederl. Taalzuivering blz. 136 vlg., daarbij steunende op den context en op Heelu vs. 1106. De emendatie wordt bevestigd door de variant uit hs. C der Brabantsche Yeesten. 3431 Robberd in het hs. voluit. 3433 [met] menigen Fransoys Zonder de inlassching van het voorzetsel - die rechtstreeks gesteund wordt door de variant uit hs. C der Brabantsche Yeesten en onrechtstreeks door Heelu vs. 1118 - heeft dit vers geen zin. voetnoot3427 Van Coelne bisscop Ziveert = Siegfried van Westerburg, aartsbisschop van Keulen (1262-1297). margenoot+ (90) voetnoot3429 optien Rone. Heelu heeft hier op die Rore. Reeds door Van Wijn op Heelu vs. 1107 is opgemerkt dat Velthem hier ‘bedorven’ is; evenzoo door M. de Vries, Middelnedert. Taalzuivering, blz. 137, die zegt ‘dat de naam Rone bij Velthem hoogst ongepast is’, daar kennelijk de Roer bedoeld wordt. ‘Daar echter Rone in 't rijm gesteld is en op tgone terugslaat, is blijkbaar de fout niet aan den afschrijver van het hs., maar aan den auteur zelven te wijten, die dus bij 't kopiëren van Heelu vrij dommelend te werk ging’ (De Vries t.a.p.). voetnoot3431 sijn neve Robberd. Robrecht II, graaf van Artois. Zie boven de aant. bij vs. 3236. margenoot+ (95) [tekstkritische noot]3438 nerghent n. als ict 3439 alle die w. 3440 dair ic aff Ga naar margenoot+ 3441 ‖ Werdt die Bisscop sivaerts 3442 dair v. Brab. 3443 Soe d. sij zwoeren 3444 Op die heiligen nu d. beyde 3445 sij v.e.v. geleyde 3446 Voirtane 3447 Tusschen m.e. den Rijn 3448 H. mede keerde dair t. vaert 3449 Jan te l. waert margenoot+ bl. 67 c. margenoot+ (100) voetnoot3440-3447 Den 28^sten Augustus 1279 werd een handelsverdrag gesloten tusschen Siegfried, aartsbisschop van Keulen, den hertog van Brabant en de graven Reinald I van Gelre en Dirk van Kleef (zie Heelu's Slag van Woeringen, ed. Willems, Codex Diplomaticus, blz. 404). Maar reeds in 1277 (31^sten Maart) had Jan I de verbonden hernieuwd, die zijne voorgangers met den aartsbisschop van Keulen gesloten hadden (zie het a.w., blz. 401). margenoot+ (105) margenoot+ (110)

Vorige Volgende

Hoe die hertoge in Ingelant voer, ende ander dinc die hem gesciede. xlv.