Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

(1906)–Lodewijk van Velthem– rechtenstatus


Hoe Jan hertoge ward, ende Heinric verstoten was. xliij. Ghi hebt hier voren wel vernomenGa naar voetnoot3108 Hoe Heinrijc es ter doet comen, 3110[regelnummer] Die hertoge van Brabant was; Ende hoe na hem bleven na das Vier kinder, die clene waren,Ga naar margenoot+ Die nu sijn comen te haren jaren: Heinrijc, Jan ende Godevard, 3115[regelnummer] Ende Marie, ene joncfrouwe ward. Mar Heynrijc, die outste van desen, Die hertoge soude te rechte wesen,Ga naar margenoot+ Die hadde doe al selke mesquame Beide ane sin ende ane lichame,
[pagina 185]
3120[regelnummer] Dat hi daer toe niet en dochte Dat hi hertoge wesen mochte. Dat mercte wel die hertoginne,Ga naar margenoot+ Der kinder moeder, dat van sinne Heinrijc niet en was so vroet, 3125[regelnummer] [Dat orbor ware ochte goet] Den lande, dat hi bleve here. Daer bi, om des lants ere,Ga naar margenoot+ Viseerde si, om rechte trouwe, Der kinder moeder, die edele vrouwe. 3130[regelnummer] Dat Heinric dat lant soude vertien, Ende openbare oec soude lien Vore die stede ende vore die manne,Ga naar margenoot+ Dat hijt op droege daer Janne Sinen broeder, erve ende leen. 3135[regelnummer] Des raets droech daer oec in een
[pagina 186]
Met haer har Wouter Bertout, Want hi was den lande hout.Ga naar margenoot+ Die raet hier af hi ginc vort: Men ontboet dorp ende port 3140[regelnummer] Ende die heren vanden lande, Dat si alle quamen te hande Te Cortenberge, hebbic vernomen.Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot3142 Doen si alle daer waren comenGa naar voetnoot3143-3155 Ende vergadert waren, clein ende groet, 3145[regelnummer] Daer gaf Heynrijc doe vor [die] genoet Janne daer op, sinen broeder, Ende bi rade oec siere moeder,Ga naar margenoot+ Thertogerike van Brabant, Ende wilde mede dat alt lant
[pagina 187]
3150[regelnummer] Janne vor recht here kinde. Van niemanne, die hem versinde, Sone ward scoenre gichte nicGa naar margenoot+ Gegeven tenen male, dan die Ga naar margenoot+ Dat Heinric sinen broeder gaf, 3155[regelnummer] Ende hi [t]hertogerike ginc af. Nochtan ver[.]coes hi dat beste Na die ziele, Heinrijc, int leste.Ga naar margenoot+ Want doen hi op hadde gegeven Brabant, leidi daer na sijn leven 3160[regelnummer] In Borgonie, daer menne sinde In ene abdie, daer hi in inde Alse een [monic] metten abite.Ga naar margenoot+ Mer hine leide nie die vite Die de monke hebben te rechte; 3165[regelnummer] Want hi hilt serjante ende enechte,
[pagina 188]
Ende hadde allene .i. scone zale, Also alsem betaemde wale,Ga naar margenoot+ Daer men hem diende eerlike, Tot dat hi voer te hemelrike. 3170[regelnummer] Al sceent ter werelt ramspoet Dese wissel, hi was hem goet, Daer hi hemelrike met gewan.Ga naar margenoot+ Hort vord vanden hertoge Jan Hoe hi daer toe ward gecoren 3175[regelnummer] Daer hi niet to was geboren. Hi ward tilijc harde sere Verhoget nader werelt ere.Ga naar margenoot+ Want doen hi quam te dire eeren, So hilden hem stade ende heren
[pagina 189]
3180[regelnummer] Ende gemeinlijc alt lant: En was ridder no serjant, Verre no na, gene so wilt,Ga naar margenoot+ Die van Brabant goet hilt, Hine versochte doe sijn leen. 3185[regelnummer] Done bleef orloge oec ne geen In Brabant staende, no clage, En ward versoent te dien dage,Ga naar margenoot+ Beide van steden ende van baroene. Daer quam doe oec te soene 3190[regelnummer] Die marscal her Arnout Van Wesemale, die onhoutGa naar voetnoot3191 Hadde geweest die hertoginne.Ga naar margenoot+ Dus werd daer al onminne In Brabant saen af gedaen. 3195[regelnummer] Daer na niet lange, sonder waen,
[pagina 190]
So saten stille al die gene Die op Brabant staken gemene;Ga naar margenoot+ Want hi ward van vromicheiden So vermard, dat ontbeiden 3200[regelnummer] Sijn[s] en dorste en gene man. Dus quam op die hertoge Jan.Ga naar voetnoot3201 Mar eert hier toe comen was,Ga naar margenoot+ Soe gesciede vele vor das Ga naar margenoot+ Dien van Loven pijnlijcheden, 3205[regelnummer] Ende oec mede in andren steden. Want die Blankarde, die uut waren, Daden hem pine menige twaren.Ga naar margenoot+ Oec warense eens utgetogen Te Mechgelne ward, wel vermogen; 3210[regelnummer] Ende die van Mechgelne quamen uut Ende scoffierdense overluut Ende jagedense toter Leeps toe;Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot3212 Daer worden gevaen oec aldoe
[pagina 191]
Her Geraert ende her Godevard,Ga naar voetnoot3214 3215[regelnummer] Ende ander heren, diemen ter vard Te Mechgelne leide doe gevaen; Ende tot Erpse oec sonder waenGa naar margenoot+Ga naar voetnoot3217 Warense die Blankarde soeken met. Daer worden si oec sere belet, 3220[regelnummer] Want die dorpe metten Blankarde Daden hem daer vele onwerden: Si worden daer geslegen sereGa naar margenoot+ Ende gejaget uten kere. Dit gesciede oec al te vorenGa naar voetnoot3224-3225 3225[regelnummer] Eer Jan te hertoge ward gecoren.	voetnoot3108 hier voren. Zie boven cap. 40. margenoot+ (5) margenoot+ (10) [tekstkritische noot][C] 3123 kijnder m.d.v. zinne 3124 Henric n. en w. soe 3125 Dat orboir ware ofte goedt 3126 heere 3127 D. by om d. lands eere 3128 Visierde si (verbeterd uit sy) 3129 kijnder m.d. edel v. 3130 henric des lands s. vertyen 3131 openbaer s. lyen 3132 telkens voir 3133 opdroeghe d. Janne 3135 oic daer [D] 3120 ‖ hijGa naar margenoot+ 3121 hij hartoge 3123 D. kijnder m. dat versinne 3124 H. die niet en waer vroet 3125 Dat orbaer waer ofte goet 3126 Den land dat hij bl. heere 3127 D. bij omme d.l. eere 3128 Visierde sij onrecht ende trouwe 3129 D. kijnder m. dedele vrouwe 3130 D. heinrijc des lants vertien 3131 Soude ende openbaer lyen 3132 Voer d. st. e. voer dien m. 3133 Datment op droege den broeder janne 3134 en 3135 ontbreken. 3122 merete in het hs. voluit. 3125 Aan de rijmen blijkt duidelijk dat hier (niet door Velthem, maar door den kopiïst) iets is overgeslagen. Met behulp van Heelu en van de interpolaties in de Brabantsche Yeesten is de tekst gelukkig in orde te brengen. Verg. C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 208 en Van Wijn op Heelu vs. 526. margenoot+ bl. 40 c. margenoot+ (15) margenoot+ (20) margenoot+ (25) [tekstkritische noot][C] 3136 M. her heeren w. Berthout 3138 D. rait h. aff hi ghinc voirt 3139 ontboot d.e. poirt 3140 heeren 3141 sij 3142 Cortemberge (-tem- in het hs. voluit) 3143 zij 3144 cleyn e. groot Ga naar margenoot+ 3145 ‖ D. gaff henric voir die ghenoot 3147 oic 3148 Thertoighrike v. Brab. 3149 al tlandt [D] 3136 Hier toe riet ooc heer b[er]thout 3137 Die altoos was den l.h. 3138 D.r.b. af ginc voort 3139 M. ontboot lant e. poort 3141 Dat sij souden comen te hande 3143 Doen sij daer alle w.c. 3144 Doen gaf heinrijc voor die genoot 3145 Ende vergadert clein ende groot 3147 E. bij r. van s.m. 3149 dat alle dlant 3136 haer hs.: h' wat naar het verkortingsysteem van den schrijver van dit hs. ontwijfelbaar als haer te lezen is. - har in het hs. voluit. Er is volstrekt geen reden om hier met C. van de Water(Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 215 vlg.) van fouten in het hs. te gewagen. - bertout in het hs. voluit. 3142 Cortenberge hs.: corten berge 3145 vor [die] genoet de voor de hand liggende aanvulling is in overeenstemming met de variant uit de hss. C en D van de Brabantsche Yeesten. 3148 Thertogerike hs.: Thertoge rike margenoot+ bl. 66 a. margenoot+ (30) margenoot+ (35) voetnoot3142 te Cortenberge. Waarschijnlijk deed Hendrik, oudste zoon van Hendrik III van Brabant, afstand van den troon te Cortenberg. Maar de akte van abdicatie werd pas acht da en later, den 3^den Juni 1267, te Kamerijk opgesteld (zie Butkens, Trophées du Brabant, preuves, t. I, p. 101). voetnoot3143-3155 Verg. voor deze gebeurtenissen Jan de Clerc's Brabantsche Yeesten, deel I, blz. 598 vlgg. margenoot+ (40) [tekstkritische noot][C] 3150 voir r. heere 3151 nye manne 3152 werdt schoenre ghifte nye 3153 teenen 3154 henric s.b. gaff 3155 Doen hi tsertoighe r. ghinc aff 3157 henric 3159 leydi 3160 Bourgoengien dat m. 3161 Abdie d.h. minde 3162 Als een monic 3163 Maer h. leyde 3164 monicken 3165 seryante e. knechte [D] 3150 J. voer rechten heer kijnde 3151 Want niemant 3152 So en was scoonre giften nie 3153 G. teenenmale 3154 en 3155 ontbreken. 3156 N. vercoos hij dbeste 3157 Nader sielen int leste 3158 W.d. hij over had geg. 3159 leide hij een heilich leven 3160 In bourgoengien dat menne s. 3161 In een a.d. hij in i. 3162 Als een monic metten a. 3163 Maer hij en l. niet d.v. 3164 Die die moneken leiden te r. 3165 W. hij hielt serganten e. kn. 3150 In het hs. vóór kinde ratuur van gl; vandaar de lezing gekinde bij Lelong. 3155 [t]hertogerike (= * shertogerike) hs.: hertoge rike verbeterd in overeenstemming met de variant uit hs. C der Brabantsche Yeesten en met Heelu vs. 566. De verbetering is reeds aangewezen door Verdam. Middelnederl. Woordenb. 3, 399. 3156 ver[.]coes hs.: verccoes 3157 int leste hs.: intleste 3162 Uit de varianten uit de hss. C en D der Brabantsche Yeesten en uit Heelu vs. 573 blijkt ontwijfelbaar, dat het woord monic hier door den kopiïst overgeslagen is, zooals reeds door C. van de Water werd opgemerkt (Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 216). 3163 Mer in het hs. voluit. margenoot+ (45) margenoot+ bl. 12 a. margenoot+ (50) margenoot+ (55) [tekstkritische noot][C] 3166 alleene een scoene sale 3167 Alsoe als hem 3168 Daermen 3170 scheent 3171 Desen w. 3173 Hoert voirt v. hogen Jan 3174 werdt 3175 toe en was 3176 Hij wert tyelic herde zeere 3177 Verhoeghet n.w. eere 3178 tot dier eeren 3179 Soe hulden h. steden e. heeren [D] 3166 E. had alleen sine sale 3167 So als hem beteemde w. 3168 tot 3173 ontbreken. Opschrift: ‖ Hoe dedele van brabant haer leen ontfingenGa naar margenoot+ ende hoe her aernout ter soenen quam 3174 [N]u hoort hoe hij hertoge wart gecoren 3175 Jan diere niet toe en was geboren 3176 Hij wert tijlec zeere 3177 ‖ Verhoocht na d.w. eereGa naar margenoot+ 3178 en 3179 ontbreken. 3167 alsem in het hs. voluit. 3176 harde hs.: h'te Verg. de variant uit hs. C der Brabantsche Yeesten. - sere in het hs. voluit. 3178 eeren hs.: leren verbeterd in overeenstemming met de variant uit hs. C der Brabantsche Yeesten en met Heelu vs. 599, zooals ook reeds voorgesteld is door Van Wijn op Heelu vs. 600, Verdam, Middelnederl. Woordenb. 4, 383 en C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 216. 3179 hilden kan zoowel het imperfect van hulden (= huldigen) zijn, als van houden. Verdam heeft aanvankelijk het eerste aangenomen (zie Middelnederl. Woordenb. 3, 640 en 733), maar die verklaring naderhand herroepen, zeker echter niet op overtuigende gronden. De zaak schijnt niet met zekerheid te beslissen, maar de lezing van hs. C der Brabantsche Yeesten bewijst dat men hilden destijds als een vorm van hulden heeft opgevat. - heren: hs.: her- in het hs. voluit. margenoot+ bl. 41 a. margenoot+ bl. 41 b. margenoot+ (60) margenoot+ (65) margenoot+ (70) [tekstkritische noot][C] 3180 gemeynlic al tlandt 3181 seryant 3182 gheen soe 3185 D.v. Brab. goed h. 3184 doen 3185 Doene bleeff oirloge oic negheen 3186 In Brab. st. no claghe 3187 En wart v. te d. daghe 3188 baroenen 3189 D. quamen oic doe te zoenen 3190 D. maerscalc h. Arnoudt 3191 onthout 3193 D. werdt d. al omme minne 3194 In Brab. s. afgedaen Ga naar margenoot+ 3195 ‖ = tekst [D] 3180 Sijn manne ontfingen van hem haer lant 3181 Gemeenliken in brabant 3182 tot 3187 ontbreken. 3188 Beide genote ende baroen 3189 D.q. ooc doe ter zoen 3190 D. marscalc h.a. 3191 V. wesemael 3193 D. wart alle onminne 3194 ‖ = tekstGa naar margenoot+ 3190 marscal in het hs. voluit. 3191 onhout in het hs. voluit. 3193 werd en onminne in het hs. voluit. margenoot+ bl. 66 b. margenoot+ bl. 41 c. margenoot+ (75) margenoot+ (80) voetnoot3191 die is datief; verg. Heelu vs. 611: dien onthout Hadde gheweest die hertoginne. margenoot+ (85) [tekstkritische noot][C] 3196 Soe s.s. alle d. ghene 3197 Brabant s. gemeene 3198 werdt v. vromicheden 3199 Soe vermaert d. ontbeden 3200 Sijns en d. geen m. 3202 Maer eer hire toecomen w. 3203 voir 3204 Die v. lovene vele pijnlich. 3205 E. oic m. in anderen st. 3206 blanckaerde 3208 Oic w.e. uut g. 3209 Te Mechelen weert 3210 mechelen 3211 schoffierdense over luyt 3212 jaeghdense totter l. 3213 oic [D] 3196 So s. al stille gemeine 3197 staken die gene 3198 W. hij wart v. vromicheden 3199 So vermaert d. ontbeden 3200 Sijns en d. geen man 3202 Maer eer hij toe c.w. 3203 Gesciede te loven veel voor das 3204 pijlijchede 3205 E. ooc m. in anderen st. 3206 en 3207 ontbreken 3208 Eens waren sij van loven uyt getogen 3209 Te mechelen waert 3210 E. die v. mechelen q. uyt 3211 overluit 3212 E. jaechdense 3213 oec ontbreekt. 3199 vermard: -mard in het hs. voluit. 3200 Sijn[s] zooals in de hss. C en D der Brab. Yeesten. margenoot+ (90) voetnoot3201 Jan I mag dus maar van 1267 af den titel van hertog van Brabant dragen. margenoot+ (95) margenoot+ bl. 12 b. margenoot+ (100) margenoot+ (105) voetnoot3212 toter Leeps toe. De Leeps was een, blijkbaar moerassige, weide gelegen nabij Thildonck, tusschen Mechelen en Leuven. Zie Piot, Histoire de Louvain, p. 146. De Leeps wordt ook genoemd in de Brabantsche Yeesten, IV, 1194; VI, 4410; en in Van Brabrant die excellente Cronike, dat ander deel, Dat .xlvij. ca. (Antw., Jan van Doesborch 1530) wordt verhaald van een man die ‘mit vissche te Louen wert quam gheuaren ende... bleef steken in die leeps so dat hi dair niet wt gheraken en conde’. [tekstkritische noot][C] 3214 gerart e.h. godevaert 3215 heeren d.t. vaert 3216 mechelen leydde doen 3217 oic 3218 Blanckaerde 3219 Dus w. zij oic zeere b. 3220 dorpen m. blanckaerden 3221 hen (in het hs. voluit) d.v. onwaerden 3222 zeere 3223 gejaeght uuten k. 3224 oic 3225 J. te h. werdt [D] 3214 H. gheraert e.h. godevaert 3215 E.a. diemen daer ter vaert 3216 Te mechelen doe leide g. 3217 E.t. erps sonder w. 3218 tot 3223 ontbreken. 3224 Maer dit gesciede al daer voren 3225 Eer jan die hertoge wart g. 3214 Geraert en Godevard beide in het hs. voluit. 3219 tot 3223 in het hs. op ratuur. 3219 sere in het hs. voluit. 3221 onwerden in het hs. voluit. 3222 en 3223 sere: kere in het hs. voluit. voetnoot3214 Geraert ende... Godevard = Geerard van Wezemaal en Godfried van Wezemaal, heer van Perck. margenoot+ (110) voetnoot3217 Erps = Erps-Querbs, ten Noorden van -, vlak bij Cortenberg. margenoot+ (115) voetnoot3224-3225 Verg. voor al deze gebeurtenissen Jan de Clerc's Brabantsche Yeesten, dl. I, blz. 400 vlgg.

Vorige Volgende

Hoe Jan hertoge ward, ende Heinric verstoten was. xliij.