Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

(1906)–Lodewijk van Velthem– rechtenstatus


Hoe di biscop van Mechelne moeste keren, ende opten hertoge wreken. xlij. Die biscop quam der stat soe bi, Soe dat sine viande ende hi Elc andren mochten sien. Doen en wildi niet vord tien; 3030[regelnummer] Mar hi dede sijn volc logeren,Ga naar margenoot+ Ende lietse hem daer reposeren.
[pagina 179]
Ende hem gereet maken te stride. Dus lagen si in elke side Gebattelgeert daer .iij. dage. 3035[regelnummer] Mar her Bertout ende sine mageGa naar margenoot+ En wouden den bisscop soeken niet, Om dat sijn here es, wats gesciet, Want hi was des bisscops man. Mar die bisscop had gerne nochtan 3040[regelnummer] Gesien datmen had gestreden.Ga naar margenoot+ Mar die heren woudent vreden Die daer metten biscop quamen: Doe si die Brabanteren vernamen Jegen hem so stare comen, 3045[regelnummer] Hebben si die soene genomen;Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot3045
[pagina 180]
Want si vreseden van verdriete. Ende die gravinne MargrieteGa naar voetnoot3047 Van Vlaendren si was daer mede. Si verwarf so daer den vrede 3050[regelnummer] Ende die soene inder manieren:Ga naar margenoot+ Dattie biscop met hem vieren Riden soude daer met geleide Te Mechgelne tot an die hameide; Want die biscop had gesworen 3055[regelnummer] Ga naar margenoot+ Bi sente Lambrechte daer te voren,Ga naar margenoot+ Dat hi dit daer doen soude, Eer hi weder keren woude, Al ward dien van Brabant leet. Ende om te behouden sinen eet, 3060[regelnummer] Gestade men hem daer dat.Ga naar margenoot+ Andren borge no andren scat
[pagina 181]
Sone vercreech hi van sire soenen. Aldus ward hem entie baroenen, Die hi daer verre hadde gehaelt. 3065[regelnummer] Vor Mechgelne aldoe betaelt.Ga naar margenoot+ Aldus moesti weder keren, Ende Bertout bleef in siere eren Biden Brabanteren. als wi spreken. Dit wilt die biscop echter wreken 3070[regelnummer] Optie wesen, met scalken treken.Ga naar margenoot+ Te Tricht dedi haer galgen brekenGa naar voetnoot3071 Met crachte, jegen haren danc, Ende daer toe mede haer dingebane Dedi daer werpen over ruegen. 3075[regelnummer] [Te Wijc so stont bi dier brucge]Ga naar margenoot+
[pagina 182]
Een tor om [...] der brucgen hoede. Daer trecti vore met overmoede, [.............] Ende stormde daer op met sinen here. Op dien torn was gewere 3080[regelnummer] Starc, eermen hem op gaf;Ga naar margenoot+ Nochtan wan hi hem dien af. Mar hadde gehad .iiͨj. man Her Dideric, eermenne wan,Ga naar voetnoot3083-3085 Van Brabant in sijn coenroet, 3085[regelnummer] Van Valkenborch die here groet,Ga naar margenoot+ Hi waer gevaren al tot Wijc,Ga naar voetnoot3086 Ende hadt ontset ontwivelijc,
[pagina 183]
Want hi was doe Brabant hout. Dus want die biscop met gewout. 3090[regelnummer] Mar al was Bertout daer toe slap,Ga naar margenoot+ Hi hilt nochtan dat monborscap Met hulpen der hertoginnen. Dat Brabant niet in genen sinnen Stoc no steen meer verloren, 3095[regelnummer] Sonder te Wijc allene den toren,Ga naar margenoot+ Die de biscop breken dede. Aldus stont met groter onvrede Brabant nu met ongemake Van dien heren, die sonder sake 3100[regelnummer] Brabant orlogeden met haren resen,Ga naar margenoot+ Eer op quamen daer die wesen Dat si wapen mochten dragen. Soudic u alder stucken gewagen Die gesciede[n] wide ende side? 3105[regelnummer] Ga naar margenoot+ In quaems niet af in langen tide.Ga naar margenoot+
[pagina 184]
Het soude mi oec te vele beslaen; Ic saelt u cortelijc over gaen.	margenoot+ (5) [tekstkritische noot][C] 3032 ten str. 3033 Daer laghen sij in e. sijde 3034 Gebattelgeirt d. drie d. 3035 Maer h. Berthout e.s. maghe 3036 Bisscop 3037 heere is w. geschiet 3039 Maer die Bisscop hadde g.n. 3040 hadde 3041 Maer die heeren 3042 Bisscop 3043 Doen sij d. Brabanders 3044 Jeghen hen (in het hs. voluit) soe 3045 sij d. zoene [D] 3032 te strijde 3033 Daer l. sij in e. sijde 3034 Omtrent van iij dagen 3035 Her wouter berthout e.s. magen 3036 En wilden 3037 Dat hij sijn heer was 3038 tot 3041 ontbreken 3042 bisscop 3043 ‖ Doen sij die brabanters v.Ga naar margenoot+ 3044 sterc 3043 sij 3032 hem in het hs. voluit. 3035 bertout in het hs. voluit. 3039 had hs.: h' wat hier toch wel geen verkorting voor had zal zijn; ze is althans van elders als zoodanig niet bekend, en was hier ook niet noodzakelijk: er is ruimte genoeg, ten minste voor had 3044 stare in het hs. voluit. 3045 genomen op ratuur. margenoot+ bl. 39 c. margenoot+ (10) margenoot+ (15) margenoot+ (20) voetnoot3045 hebben si soene genomen. Den 4^en December 1268 duidden Hendrik van Gelderen, elect van Luik, en Wouter Berthout, ridder, elk drie scheidsrechters aan, om hun twist omtrent Mechelen te vereffenen: zie bij David, Geschiedenis van de stad en de heerlijkheid van Mechelen, blz. 443. [tekstkritische noot][C] 3046 zij vreesden Ga naar margenoot+ 3047 ‖ Gravinne 3048 Vlaendren sij 3049 Sij verwerff soe dat d.v. 3050 zoene in dier m. 3051 Dat die Bisscop 3052 Rijden s.d.m. geleyde 3053 Te Mechelen t. aen d. ameyde 3054 Bisscop hadt 3055 By sinte l. dair 3057 keeren 3058 Al waert die v. Brabant l. 3059 behoudene s. eedt 3060 Gestaedde 3061 Anderen borghe no anderen sc. [D] 3046 sij vreesden 3047 grevinne 3048 vlaenderen sij 3049 Sij verwerf so den vr. 3050 in dier manieren 3051 Dat die b. 3052 Rijden soud met gel. 3053 Te mechelen toten hameide 3054 W.d. bisscop h. gezworen 3055 Bij sinte l. te voren 3056 Dat hij die stat winnen woude 3057 Eer hij emmermeere k. soude 3058 Al waert die v.b.l. 3061 Ander goede noch anderen scat 3053 Mechgelne: de c verbeterd uit t - hameide: de a vebeterd uit o en daardoor niet zeer duidelijk. 3055 sente in het hs. voluit. 3058 ward in het hs. voluit. margenoot+ bl. 65 c. voetnoot3047 Margriete van Vlaenderen = Margaretha van Constantinopel. margenoot+ (25) margenoot+ bl. 11 e. margenoot+ (30) margenoot+ (35) [tekstkritische noot][C] 3062 Soe en v. hi v. siere zoene 3063 werdt h. ende die baroene 3065 Voer mechelen aldoen 3066 keeren 3067 Berthout bleeff in s. eeren 3068 Brabanderen a. wijt 3069 wil d Bisscop 3070 Op die weesen m. scalcken t. 3071 dede hi 3072 jeghen 3073 dair 3074 D. dair worpen o. rigghe 3075 Voer wijc soe stont op die brugghe [D] 3062 Sone creech hij vander soene 3063 Aldus wert heere ende baroene 3064 Die hij van verre had geh 3065 Voor mechelen also b. 3066 Ende moesten aldus w. keeren 3067 E her berthout bl. in sijn eeren 3068 Bijden brabanters als wij spr. 3069 D. wilde die bisscop emmer wr. 3070 Op die wesen 3071 dede hij 3073 die dingehane 3074 Dede hij worpen over rugge 3075 Te wije so stont hijder bruggen 3072 haren: har- in het hs. voluit. 3073 dingebane hs.: dinge bane 3074 tot 3078 luiden in het hs. als volgt: haer dinge banc \| Dedi daer werpen over ruegen \| Een tor om hoede der brucgen \| Dus treeti vore met overmoede \| Dat hijt waent winnen sonder hoede \| Ende stormde daer op met sinen here \| Reeds door C. van de Water is er op gewezen dat Velthem's tekst hier in de war is en door vergelijking met Heelu aangetoond wat er eigenlijk hoorde te staan (zie het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 214 vlg.). Maar het is verkeerd, den onzin dien het Leidsche hs. te lezen geeft, op rekening van Velthem zelf te stellen: de lezing van de interpolaties in de Brabantsche Yeesten komt geheel overeen met die van Heelu, wat bewijst dat de verwarring in het Leidsche hs. afkomstig is van een of anderen kopiist, zoodat we vrijgen verkrijgen om den ons overgeleverden tekst te emendeeren. In een der prototypen van het Leidsche hs., wellicht in den codex waarnaar het zelf afgeschreven is, zal vs. 3075 overgeslagen zijn; een der volgende afschrijvers (eventueel de kopiist van het Leidsche hs.) heeft gemeend den tekst in orde te brengen door om der brucgen hoede om te zetten - waardoor inderdaad het rijm hersteld werd -, maar zag zich dan genoodzaakt er het zinlooze vers Dat hijt waent winnen sonder hoede bij te fabriceeren. margenoot+ (40) margenoot+ (45) voetnoot3071 Tricht = Maastricht. margenoot+ (50) [tekstkritische noot][C] 3076 Eenen tor omder bruggen hoede 3077 Daer t. op 3078 dair 3079 torre 3080 Sterck eer ment h. opgaff 3081 aff 3082 Maer h. gehadt 3083 diederic eer menne 3084 Brab in s. conroet 3085 heere groot 3087 hadde o. ontwivelic [D] 3076 Enen torre omder bruggen hoede 3077 Daer trac hij voer 3078 Ende bestormden met s. heere 3079 Daer hij vant grote weere 3080 Ende sterc 3081 Doch so wan hij hem af 3082 tot 3089 ontbreken. 3077 Daer hs. duidelijk: D⁹ = Dus; verbeterd in overeenstemming met de lezing van Heelu vs. 450 en met de variant uit de hss. C en D der Brabantsche Yeesten. 3079 gewere in het hs. voluit. 3080 Stare in het hs. voluit. margenoot+ (55) voetnoot3083-3085 Her Dideric...van Valkenburg. Den 19^den Juni 1267 verkreeg Diederik van Valkenburg (= Fauquemont) van hertog Jan I van Brabant een jaarlijksche rente, vooraf te nemen van de inkomsten van de brug te Maastricht, op voorwaarde dat hij den hertog als leenman zou dienen. Den 8^sten September daaraanvolgende sloot hij een verbond met zijn leenheer tegen den bisschop van Luik en beloofde Maastricht voor den hertog te heroveren (zie Butkens, Trophées du Brabant, I, preuves, p. 103). margenoot+ (60) voetnoot3086 Wijc = Wijk, tegenover Maastricht, aan den rechter oever van de Maas. Daar was door de hertogen van Brabant een toren gebouwd om den handelsweg van Brabant naar Keulen te beschermen. [tekstkritische noot][C] 3088 doen brabant 3089 Bisscop 3090 Maer al w. Berthout d. op slap 3091 momboirscap 3093 Brab. met egheenen sinnen 3095 S. wijc alleen dien t. 3096 Bisscop Ga naar margenoot+ 3097 ‖ = tekst 3099 heeren 3100 oirloighde m.h. reesen 3101 dair die weesen 3102 sij wapene m. draghen 3104 D. geschieden w.e. zijde 3105 En q.n. aff in l. tijden [D] 3090 Maer al w. berthout 3091 Hij hielt n. dmonboorscap 3093 D b. met genen s. 3094 Stoc noch steen en verloren 3095 ‖ Van desen reisen na ende vorenGa naar margenoot+ 3096 en 3097 ontbreken. 3098 Dus stont brabant m.o. 3099 Vanden heeren 3100 Brabant aen streden met vresen 3101 Eere op quamen dese wesen 3102 D. sij 3103 Soudic die stucken al gewagen 3104 Die gesciede wijde ende sijde 3105 En quaems n. af in l. tijde 3091 monborscap: -bor- in het hs. voluit. 3092 hertoginnen in het hs. voluit. 3100 haren: har- in het hs. voluit. 3104 gesciede[n]: het verkortingsteeken boven de -e is in de pen gebleven. margenoot+ bl. 65 d. margenoot+ bl. 39 d. margenoot+ (65) margenoot+ (70) margenoot+ (75) margenoot+ bl. 11 f. margenoot+ (80) [tekstkritische noot][C] 3106 my oic 3107 corttelike overgaen Opschrift: Hoe hertoge henric opdroech hertogen Janne sine brueder dlandt van Brabant 3109 henric is ter doot 3110 Brab. 3112 Viere kijnderen d. cleene 3114 Henric j.e. Godevaert 3115 een Jonffrouwe waert 3116 Maer henric d. oudste 3118 doen alsulken misquame 3119 Beyde aen s.e. aen l. [D] 3106 en 3107 ontbreken. Opschrift: ‖ Hoe de vierde heinric te cortenbergeGa naar margenoot+ brabant overgaf voerden staten Janne sijnen broeder .xlvij. 3108 [G]hij 3111 ‖ bleefGa naar margenoot+ 3112 .iiij. cleine kijnder te waren 3114 godevaert 3115 een dochter waert 3116 Maer h. die doutste was van desen 3117 Die te recht soud hertoge wesen 3118 Die had alsulke mesquame 3119 Ende van sinnen ende van lichame C. 43, opschr. hertoge in het hs. voluit. 3113 haren: har- in het hs. voluit. 3114 godevard in het hs. voluit. 3115 ward in het hs. voluit. margenoot+ bl. 40 a. margenoot+ bl. 40 b.

Vorige Volgende

Hoe di biscop van Mechelne moeste keren, ende opten hertoge wreken. xlij.