Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

(1906)–Lodewijk van Velthem– rechtenstatus


Hoe die Blankarde ut Loven voren, [ende] die biscop Henric Mechelne belach. xli. Doent also verre quam, Dat hem van Brabant annam
[pagina 171]
Dat monborscap her Bertout, Ward hem gram her ArnoutGa naar voetnoot2919-2920 2920[regelnummer] Van Wesemale ende ander heren,Ga naar margenoot+ Die dit gerne souden keren; Want met rechte, na sijn leen, So wilt hire oec wesen een, Dat hi hilt, ende mede plichten. 2925[regelnummer] Ende wilt die kinder mede berichten.Ga naar margenoot+ Des en woudemen hem niet bekinnen. Doen toech hi te Loven binnen, Daer hi ene felle vede doe vant Vanden Blankarden, si u becant,Ga naar voetnoot2929 2930[regelnummer] Enten Colneren; .ij. geslechten,Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot2930 Die jegen een wilden vechten,
[pagina 172]
Ende hem dicke ondersloegen. Die Colneren si doe droegen Alse van magescape altemale 2935[regelnummer] Ane den here van Wesemale.Ga naar margenoot+ Dus toech hi daer ende bleef Ane die Colneren; ende verdreef Die Blankarde daer alle uter stat; Want die Blankarde droegen bat 2940[regelnummer] Metter hertoginnen, godweet;Ga naar margenoot+ Daer om warense te Loven leet. Dus waren hem die van Loven onhout Ende also werd mijn her Arnout Van Wesemale te Loven here, 2945[regelnummer] Ende orlogede lange ende sereGa naar margenoot+Ga naar voetnoot2945
[pagina 173]
Jegen die Bertoude sonder sparen, Om dat sy sonder heme waren Monbore doe van Brabant; Ende jegen alle die hi vant 2950[regelnummer] Die hulpe daden der hertoginnen.Ga naar margenoot+ Ende bi deser groter onminnen Stont Brabant in groten tweste; Want vanden lande al die beste, Beide van dorpe ende van staden, 2955[regelnummer] Woude doe elc andren scadenGa naar margenoot+ Waer dat si toe bringen mochten; Ga naar margenoot+ Ende om dat si onderlinge vochten, Woudemen doe oec ane striden Brabant mede in allen siden. 2960[regelnummer] Dus moesten dese jonge wesenGa naar margenoot+ Van Brabant tilijc voren resen.
[pagina 174]
Die biscop Heinrijc [ende] van Gelre Die grave sijn broeder waren felre Jegen Brabant daer na altoes, 2965[regelnummer] Om datmense te monbor niene coes.Ga naar margenoot+ Op Falaes, tusscen Hannut ende Hoy,Ga naar voetnoot2966 Wildi wreken sijn vernoy. Dit hort ten lene van Brabant, Dat haddi gerne tsiere hant 2970[regelnummer] Vercregen doe, haddi gemogen.Ga naar margenoot+ Daer quam hi vore saen getogen Ende belaget met herecrachte. Die casteel hadde mure ende grachte,
[pagina 175]
Dat .i. stick wel mochte beiden. 2975[regelnummer] Her Wouter Bertout dede gereide[n]Ga naar margenoot+ Al Brabant, dat wel verstaet, Overmids der hertoginnen raet, Ende deetse alle doe trecken uut; Mer eersi quamen tot Hanut, 2980[regelnummer] So was die biscop sonder wereGa naar margenoot+ Geruumt daer met al sijn here; Want hine dorste daer niet letten, Doen hi wiste dat[ten] ontsetten Her Bertout woude metten lande 2985[regelnummer] Van Brabant. Mar dese scande,Ga naar margenoot+ Die hi daer ontfine ter stede, Wildi op Bertoude wreken mede. Dus vergaderde die biscop nu Hertogen, graven, dat seegic u,
[pagina 176]
2990[regelnummer] Van over Rijn ende van desside.Ga naar margenoot+ Alle die gene die dochten te stride Heeft die bisscop alle geeregen, Ende wilde heren Bertoude jegen. Hi clagede oec clerken ende papen, 2995[regelnummer] Ende ridders mede ende cnapen,Ga naar margenoot+ Ende sinen steden oec, met gewout [Dat] van Mechgelne her Bertout, Van Ludeke sente Lambrechte Sijn erve onthout ende onterechte; 3000[regelnummer] Ende bat hem allen, dat sijt wraken!Ga naar margenoot+ Si seiden: si waren gereet ter saken! Dus hadde die bisscop .i. groet here; Alt lant van Ludeke was in die were
[pagina 177]
Met hem te varne, dat haer toe dochte 3005[regelnummer] Dat in stride hem yet vermochte.Ga naar margenoot+ Die gravinne, hebbic vernomen,Ga naar voetnoot3006 Ga naar margenoot+ Van Vlaendren was te hulpen comen Den biscop met menigen man, Ende die lagen ter wilen dan 3010[regelnummer] Tusscen Bornem ende Rupelmonde.Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot3010 Al woudic seegen u, en conde Vanden heren niet getal Die de bisscop met hem al Vore Meegelne doe gebrachte; 3015[regelnummer] Daer hi ombe mure ende om grachte,Ga naar margenoot+ Noch ander porte, gene vantGa naar voetnoot3016 Sonder die van Brabant,
[pagina 178]
Ende mede heren Bertouts mage, Die daer om leiden haer lage 3020[regelnummer] Ende hem te hulpen comen waren.Ga naar margenoot+ Dese hilden bereet met haren scaren, Beide oec torsse ende te voete, Den biscop Heinric te gemoete; So dat hire dore moeste liden, 3025[regelnummer] Soudi te Mechgelne in riden.Ga naar margenoot+	[tekstkritische noot][C] 2918 momboirsc. h. Berthout 2919 Werdt op hem g.h. Aernout 2920 V. wezemale e.a. heeren 2921 keeren 2923 Soe wilde hire aff w.e. 2924 D. hi hiet e.m. plechte 2925 wilde d. kijnderen m. berechten 2926 woude men 2927 hij te lovene 2928 een f. veede doen 2929 blanckaerden sij u bekant 2930 Coelnaren twee g. 2931 jeghen [D] 2918 Dat monboorscap heren berthout 2919 Wart op hem gr. heer a. 2920 wesemael 2921 ‖ gherne s. keerenGa naar margenoot+ 2922 van rechte 2923 Wilde hire ooc w.e. 2924 en 2925 ontbreken 2926 wildemen 2927 reet hij 2928 Daer hij felle veede vant 2929 Vanden blanckaerden si u bekant 2930 Ende die colveren 2918 monborscap: mon- in het hs. voluit. - bertout in het hs. voluit. 2920 heren, hs.: heren. mét het leesteeken. 2922 leen: de twee laatste letters op ratuur. 2928 felle: de f is uit een andere letter verbeterd en lijkt veeleer een slecht geschreven t. 2930 Colneren hs.: colueren verbeterd in overeenstemming met de lezing van Heelu vss. 235, 238, 244 en met de variant uit hs. C der Brabantsche Yeesten: zie ook de aanteekening hieronder. margenoot+ bl. 38 b. voetnoot2919-2920 Arnout van Wesemale, zoon van Arnold, seneschal van Brabant (zie Butkens, Trophées du Brabant, II, pp. 25, 102, 103). margenoot+ (5) margenoot+ (10) voetnoot2929 Blankarden of ‘Blanckaerts’, een geslacht van patriciërs te Leuven (zie Divaeus, Rerum Lovaniensium libri IV, p. 23). margenoot+ (15) voetnoot2930 Colneren, bijgenaamd ‘Uten-Bruele’, een geslacht van patriciërs te Leuven: zie Divaeus, op. cit., p. 30, die echter, evenals het Leidsche hs. en hs. D der Brab. Yeesten verkeerdelijk colveren heeft; zie echter de schepenbrieven uit de jaren 1250 en 1251 bij H. Vander Linden, Analyse de documents relatifs à l'histoire de Louvain et particulièrement à l'histoire de l'église Saint-Pierre, pp. 7-8). [tekstkritische noot][C] 2932 hen (in het hs. voluit) dicken ondersloeghen 2933 Coelnaren sij doen droeghen 2934 maechscapen 2935 Aenden heere 2936 bleeff 2937 Aenden Coelnaren e. verdreeff 2938 blanckaerden d. al uuter stadt 2939 blanckaerden d. badt 2940 god weet 2941 waren sij te lovene 2942 hen (in het hs. voluit) d.v. lovene 2943 alsoe werdt m.h. Aernoudt 2944 lovene heere 2945 oirloighde l.e. zeere [D] 2933 D. colveren sij hem dr. 2934 ‖ Als van maescapen altem.Ga naar margenoot+ 2935 Aenden joncher v.w. 2936 hij 2937 Aen den colveren 2938 D. blanckaerden uter st. 2939 blanckaerden 2941 waren sij 2943 ward heer arnout 2944 V. wesemael te l. heer 2945 E. orloochde l.e seer 2932 hem in het hs. voluit. 2933 en 2937 Colneren hs.: colueren als boven. 2942 onhout: on- in het hs. voluit. 2943 werd in het hs. voluit. 2945 sere in het hs. voluit. margenoot+ bl. 38 c. margenoot+ (20) margenoot+ (25) margenoot+ (30) voetnoot2945 vlg. De stad Leuven verzoende zich maar in 1267 met Hertogin Adelheid (zie Heelu 's Slag van Woeringen, ed. Willems, Codex Diplomaticus, n^r I, blz. 393). [tekstkritische noot][C] 2946 Jeghen d. Berthoude 2947 sij s. hem 2948 Momboiren doen v. Brab. Ga naar margenoot+ 2949 ‖ jeghen 2951 bider 2952 Brab. in groeten 2953 alle 2954 Beyde v. dorpen 2955 Wouden doen e.a. schaden 2956 sijt t. brenghen 2957 omme d. sij onderlinghe 2958 die oic 2959 zijden 2960 weesen 2961 V. Brab. tilic voren reesen [D] 2946 berthouders 2947 hem 2948 Momboren v.b. 2949 oec die hij v. 2950 Hulperen der hertoginne 2951 E. bij d.g. onminne 2952 twiste 2953 alle die veste 2954 dorpen ende staden 2955 Wouden elc anderen scaden 2956 tot 2959 ontbreken. 2960 Daer om moesten 2961 Tiliken varen in resen 2947 sy verbeterd uit hi 2948 Monbore in het hs. voluit. 2951 onminnen: on- in het hs. voluit. 2961 voren resen op het eerste gezicht vraagt men zich onwillekeurig af, of er niet behoort gelezen te worden varen resen, zooals dan ook reeds door C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 210 vlg. is voorgesteld, te meer daar de variant uit hs. D der Brabantsche Yeesten varen in resen die emendatie in zekeren zin steunt. Maar de overeenstemming van de lezing van hs. C der Brabantsche Yeesten met die van het teksths. geeft te denken, en voren is zoo ‘onverklaarbaar’ niet, als men gemeend heeft: voren is niets anders dan voeren en resen is niet infinitief, maar het mv. van het zelfstandig naamwoord rese, zoodat resen voeren gelijkluidend is met resen riden, resen bestaen. Het is derhalve ook niet noodig de mogelijkheid te onderstellen dat Velthem de door hem bekorte verzen van Heelu 269 vlgg.: Daer bi moesten die jonge weesen Van Brabant tileec reesen Ghewapent achter lande riden enz. kwalijk zou verstaan en in reesen een infinitief gezien hebben. margenoot+ bl. 65 a. margenoot+ (35) margenoot+ (40) margenoot+ bl. 11 c. margenoot+ (45) [tekstkritische noot][C] 2962 D. Bisscop henric ende van g. 2964 Jeghen Brabant dair na altoos 2965 momboiren niet en c. 2966 fallays tusschen hanut 2967 Wilde hi 2968 hoort t. leene v. Brab. 2969 hadde hi 2971 voer 2972 belaecht m. here crachte 2973 Casteel h. muere [D] 2962 Die bisscop h. ende v.g. 2963 Die greve 2964 altoos 2965 niet momboor en coos 2966 Opt faleis tusschen henuit e.h. 2967 Wilde hij w. 2968 Dat hoorde 2969 Dat had hij gherne tsijnre h. 2970 Gecregen had hij vermogen 2971 Doen q. hij daer voren get. 2972 E. besat met heercracht 2973 Den casteel tot bijder gracht 2962 [ende] van Gelre die grave: aangevuld in overeenstemming met de lezing van Heelu vs. 277 en met die van de hss. C en D der Brabantsche Yeesten. De fout is reeds opgemerkt door C. van de Water: zie het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 212. 2966 Hannut hs.: harumt voluit; verbeterd in overeenstemming met de lezing van Heelu vs. 286 en met de varianten uit de hss. C en D van de Brabantsche Yeesten. 2969 gerne in het hs. voluit. 2972 herecrachte hs.: here crachte margenoot+ (50) voetnoot2966 Falaes = Fallais, in de provincie Luik, aan de Méhaigne. - Hannut, in dezelfde provincie in het arrondissement Borchworm (Waremme), op tien kilometer ten Zuiden van Landen, en op wat minder afstand ten Noorden van Fallais. - Hoy = Hoei. margenoot+ (55) [tekstkritische noot][C] 2974 D. een schilt w.m. beyden 2975 Berthout d. gereyden 2976 Brab. 2977 Overmids 2978 doen 2979 Maer eer sij q.t. hannuyt 2980 Soe w.d. Bisscop 2981 Geruymt d.m. al sinen h. 2983 dat ontsetten 2984 Berthout 2985 V. Brab. met d. se. 2987 Berthoude 2988 bisscop 2989 segghic [D] 2974 Daer sij lagen ende moesten beiden 2975 berthout d. bereiden 2976 Alle b. dat verst. 2977 Mids 2978 E. deedse alle trecken uyt 2979 Maer eersij q. tot hennuit 2980 bisscop 2981 Van daer geruimt met sinen heere 2982 weggesneden op de toppen der letters na. 2983 ‖ D. hij w. van ontsettenGa naar margenoot+ 2984 en 2985 ontbreken. 2986 Maer die scande die hem daer dede 2987 Her berthout wilde hij wreken mede 2988 Ende die bisscop vergaderde nu 2989 H. greven seggle u 2974 stick hs.: scilt verbeterd is overeenstemming met Heelu vs. 293. De noodzakelijkheid der verbetering is reeds betoogd door C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 212. 2975 bertout in het hs. voluit. - gereide[n]: het verkortingsteeken voor -n is den kopiist in de pen gebleven. 2977 Overmids hs.: Over mids 2979 Mer in het hs. voluit. - Hanut hs.: hauut Verg. boven bij vs. 2966. 2981 here in het hs. voluit. 2983 dat[ten] aangevuld in overeenstemming met Heelu vs. 304. De verbetering is reeds aangebracht door C. van de Water, t.a.p. en Verdam, Middelnederl. Woordenb. 5, 1241. 2984 bertout en 2993 bertoude in het hs. voluit. margenoot+ bl. 38 d. margenoot+ (60) margenoot+ (65) margenoot+ (70) [tekstkritische noot][C] 2990 Rijn e.v. dese zijde 2991 ghene d.d. ten strijde 2992 Bisscop al 2993 wilden heere berthoude jeghen 2994 claeghde oic clercken 2995 knapen 2996 sine st. oic m. gewoudt 2997 Dat v. mechelen h. Berthout 2998 ludicke sinte Ga naar margenoot+ 2999 ‖ Sijns erven o.e. ontcrachte 3000 hem als dat 3001 zij w.g. ter saken 3002 Bisscop een groot 3003 Al tlandt v. ludick [D] 2990 deser sijde 2991 Al die g. die d. te strijde 2992 Die heeft die b. vereregen 2993 her berthout 2994 Hij claget clerken e.p. 2995 E.r. ende knapen 2996 oec ontbr. 2997 Dat van mechelen her berthout 2998 V. ludick sinte lambrecht 2999 Sijn arve onthielde met crecht 3001 Sij s. sij w.g. ter saken 3002 D. had die bisscop een groot heer 3003 Al dlant v. ludick in die weer 2994 clerken: cler- in het hs. voluit. 2997 [Dat] van Mechgelne enz. De inlassching van het voegwoord is noodzakelijk. C. van de Water (Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 213) wil dat invoegen in het voorgaande vers, al of niet ter vervanging van oec in overeenstemming met de lezing van Heelu vs. 329. Het schijnt verkieslijker de variant uit de hss. C en D van de Brabantsche Yeesten te volgen: Velthem kan met gewout opgevat hebben als behoorende bij clagede - bertout in het hs. voluit. 2998 sente in het hs. voluit. 3001 ter hs.: der verbeterd in overeenstemming met de variant uit de hss. C en D der Brabantsche Yeesten. Gerect wordt met een dergelijken datief der zaak niet geconstrueerd, wel echter met een bepaling met te; Heelu vs. 335 heeft dan ook: gereet daer toe. margenoot+ bl. 65 b. margenoot+ (75) margenoot+ (80) margenoot+ (85) [tekstkritische noot][C] 3004 vaerne d. daer 3006 Gravinne 3008 Bisscop 3009 tiere wilen 3010 Tusschen bornhem e. Rup. 3011 seggen ic en c. 3012 heeren nit 3013 Bisscop 3014 Voir mechelen 3015 omme muere no gr. 3016 poirten geen en v. [D] 3004 en 3003 ontbreken. 3006 grevinne 3007 vlaenderen 3008 D. bisscop m. menegen m. 3009 tier wilen 3010 Tusschen berrom e. ruppelmonde 3011 seggen ic en c. 3012 heeren niet tgetal 3013 Die die b. 3014 Voor mechelen daer brachte 3015 Daer hij om mure no gr. 3016 N.a. poorten besloten v. 3004 varne in het hs. voluit. 3010 Bornem hs.: boruch voluit. De verbetering ligt voor de hand; hs. C der Brabantsche Yeesten heeft trouwens de juiste lezing. 3012, 3013 en 3015 Het hs. heeft de lezingen die C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 213 vlg. ter verbetering van Lelong's tekst heeft voorgesteld, behoudens in vs. 3015 het tweede om (vóór grachte) dat er wél staat en waarvan de verwijdering uit den tekst, zooals C. van de Water (die de passage trouwens verkeerd begrepen heeft) wil, nu juist niet gebiedend noodzakelijk is. margenoot+ (90) voetnoot3006 Die gravinne...van Vlaendren, d.i. Margaretha van Constantinopel (1244-10^den Febr. 1280). margenoot+ bl. 11 d. margenoot+ (95) voetnoot3010 Bornem = Bornhem, tusschen Mechelen en Sint-Nikolaas, niet ver van den samenloop van Rupel en Schelde. margenoot+ (100) voetnoot3016 ander = aan der-; niet: ander. [tekstkritische noot][C] 3018 heeren berthouts maghe 3019 omme leyden h. laghe 3021 Ende h. 3022 Beyde oic 3023 Bisscop henric 3024 Soe d.h. doe 3025 Soude hi te mechelen in rijden Opschrift: Hoe die Bisscop voir Mechelen lach ende Dat doen den pays getracteirt werdt 3026 Die Bisscop q.d. stad soe by 3027 hy 3028 anderen moesten 3029 niet vertien 3030 Maer hi d.s.v. logieren 3031 hen (in het hs. voluit) dair [D] 3018 her berthouts magen 3019 Die daer omme haer lagen 3021 Dees hielden gereet 3022 Beide tors ende te v. 3023 bisscop 3024 en 3025 ontbreken. Opschrift: ‖ Hoe die bisscop heinrie van ludickeGa naar margenoot+ mechlen belach xlvj 3026 Die bisscop q.d. st. so bij 3027 Dat sine v.e. hij 3028 E. anderen m.s. 3029 ‖ D. ne wilde hij niet vertienGa naar margenoot+ 3030 Hine dede 3031 hem ontbr. 3018 bertouts in het hs. voluit. 3021 haren: har- in het hs. voluit. margenoot+ bl. 39 a. margenoot+ bl. 39 b. margenoot+ (105) margenoot+ (110)

Vorige Volgende

Hoe die Blankarde ut Loven voren, [ende] die biscop Henric Mechelne belach. xli.