Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

(1906)–Lodewijk van Velthem– rechtenstatus


Des hertoges Heinrics doet. xl. Die derde Heinric van Brabant Die hertoge was, ende wel becant, 2820[regelnummer] Hi was coene ende ontsien; Ende trac oec sere na dien Van daer hi af was comen met;Ga naar margenoot+ In vromicheiden was hi geset,
[pagina 165]
Coene, hovesch, milde ende weert,Ga naar voetnoot2824 2825[regelnummer] In allen landen sere vermeert. Vrome was hi in tornoyspele; Ende dies hanteerdi harde veleGa naar margenoot+ Ende dies en wildi niet begeven. Jone so liet hi oec sijn leven; 2830[regelnummer] Dat seade was sekerlike. God moet sine ziele ewelike, Dor sine genade, voren daer,Ga naar margenoot+ Daer bliscap es sonder vaer! Des hertogen dochter haddi te wiveGa naar voetnoot2834-2835 2835[regelnummer] Van Borgonien, die na sinen live Weduwe bleef met .iiij. wesen; Daer Brabant met bleef in vresenGa naar margenoot+ Ende mede in verdriete groet. Want het geviel na sine doet, 2840[regelnummer] Dat Heinrie, sijn broederGa naar voetnoot2840 Van vader, niet van moeder, Die lantgrave van Doringen,Ga naar margenoot+ Niet en conste toe gebringen
[pagina 166]
Dat hi monbore waer bleven 2845[regelnummer] Van Brabant, ende moest begeven. Want het lantrecht leerde, Dat hi hem daer ave keerde.Ga naar margenoot+ Doen woude op rechten die gebreke Mijn her Heinric van Gasebeke,Ga naar voetnoot2849 2850[regelnummer] Ende monthore sijn metten rechte. Van geborte ende van geslechte So was hijt oec te dien tiden,Ga naar margenoot+ Alse vander sweerdsiden. Doent die lantgrave begaf, 2855[regelnummer] Die montbore waende sijn daer af, Doen quam van Gelre Otte die graveGa naar voetnoot2856 Ende vermat hem oce recht daer ave;Ga naar margenoot+ Ende sijn broeder, die biscop Heinrijc, Ga naar margenoot+ Wildent onderstaen gelijc.Ga naar voetnoot2858 2860[regelnummer] Want si waren also na Den hertoge belane, alsiet versta, Van hare moeder sekerlcke,Ga naar margenoot+ Alse Heinric was van Gasebeke.
[pagina 167]
Int leste ward gepoent alsoe: 2865[regelnummer] Dat si Heinrike bevalen doeGa naar voetnoot2865 Die monborie, haren neve; Want hi daer na rechte bleveGa naar margenoot+ Ende hi oec gerecht oer ware Van Brabant. Mar daer nare 2870[regelnummer] Niet lanc, so was hem leet dese raet Ende wilden weder met hare daet Monboer vanden lande bliven,Ga naar margenoot+ Ende heimlike daer af verdriven Haren neve daer met crachte. 2875[regelnummer] Die hertoginne doe dachte, Der wesen moeder, vrouwe Alijs,Ga naar voetnoot2876 Die behindich was ende wijs,Ga naar margenoot+
[pagina 168]
Dat en geen van allen desen Des lants orbore soude wesen; 2880[regelnummer] Ende ginc daer mede bi viseren Dat si elken met anderen sal weren Vanden here, die doe woudenGa naar margenoot+ Die monborie vanden lande houden. Nu hort wat die hertoginne dede 2885[regelnummer] Int begin so maketse vrede Metten grave Otten van Gelre, Met biscop Heynrijc, ende oec elreGa naar margenoot+ Met andren heren na ende bi. Mar so tonetse, dat siGa naar voetnoot2889 2890[regelnummer] Heren Heynrike was verbolgen Van Gasebeke; ende dede haer volgen
[pagina 169]
Den grave van Gelre ende den biscopGa naar margenoot+ Van Ludeke, sinen broeder, op Dlant van Gasebeke, dat si storden. 2895[regelnummer] Ende daer na cortelike oec worden Die biscop entie grave beide Ute Brabant met behindicheideGa naar margenoot+ Vander monborscap gedaen, Want selve wouden si[jt] onderstaen. 2900[regelnummer] Mar di hertoginne, vrouwe Allijs, Heren Godevarde van PerwijsGa naar voetnoot2901 Ende heren Wouteren BertoudeGa naar margenoot+Ga naar voetnoot2902 Riep si te rade; ende woude Met hare hulpen Brabant 2905[regelnummer] Selve behouden in haer hant,
[pagina 170]
Tot dat haer kinder daer toe dochten Dat sijt selve berechten mochten.Ga naar margenoot+ Her Godevard van Perwijs starf Ga naar margenoot+ Daer na sciere; ende doe verwarf 2910[regelnummer] Die monborscap vanden lande Her Wouter Bertout in sine hande; Ende in heren Heinrije, sijns neven,Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot2912 Van Bouterssem; die doe bleven Van Brabant doe al heren, 2915[regelnummer] Ende holpen doe der vrouwen met eren.	margenoot+ (5) [tekstkritische noot]2823 zeere 2826 tornoy spele 2827 hanteirde hi herde v. 2828 E. des en wilde hi n. begheven 2829 soe l. hi oie 2831 G. moeten in sijn eeuwich rijke 2832 Doir sijn genaden voeren d. 2833 is 2834 hadde hi 2835 Bourgoengien 2836 Wedewe bleeff m. vier weesen 2837 D. Brab. mede bleeff in vreesen 2838 verdriet 2839 doot 2840 D. her henric 2841 V. vadere 2842 doringhen 2843 toe bringhen 2824 en 2825 weert en vermeert in het hs. voluit. 2826 tornoyspele hs.: tornoy spele 2833 vaer in het hs. voluit. 2842 lant grave hs.: lant grave voetnoot2824 Met dit vers beginnen Velthem's uittreksels uit Jan van Heelu's kronijk van den slag bij Woeringen, vs. 117, waarover zie in den breede de inleiding. margenoot+ (10) margenoot+ (15) voetnoot2834-2835 Verg. boven bij vs. 2568. margenoot+ (20) voetnoot2840 vlgg. Heinrie...Die lantgrave van Doringen: Hendrik, landgraaf van Hessen, zoon van Hendrik II van Brabant en van Sophia van Thuringen. Eerst in 1279 (25 Nov.) deed hij voor goed afstand van al de rechten die hij op den Brabantschen troon kon hebben (zie De Reiffenberg, De quelques anciennes prétentions à la succession du duché de Brabant, p. 11, in de Nouveaux Mémoires de l'Académie des sciences et belleslettres de Bruxelles, t. XI). margenoot+ (25) [tekstkritische noot]2844 mombore ware bl. 2845 V. Brab. e. moeste begheven 2848 oprechten die gebrekeGa naar margenoot+ 2849 benric v. gaesbeke 2850 momboire 2851 ‖ V. gebuerten 2852 Soe was hi oic te tien t. 2853 Als v. zweert s. 2854 landgrave begaff 2855 Diere momboren w.s. aff 2856 Gelre 2857 oic 2858 bisscop henric 2860 W. sij w. alsoe nae 2861 als iet verstae 2862 V. harer m. sekerlike 2863 Ende henric w.v. gaesbeke 2844 monbore in het hs. voluit. 2848 op rechten die gebreke Verg. C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 206 vlg. 2853 sweerdsiden hs.: sweerd siden het eerste woord voluit. 2859 onderstaen hs.: onder staen 2862 hare in het hs. voluit. margenoot+ bl. 64 c. margenoot+ (30) voetnoot2849 Heinric van Gasebeke, ook Hendrik van Leuven geheeten, heer van Herstal en Gaesbeek, zoon van Godfried van Leuven, heer van Sint-Pieters-Leeuw en Gaesbeek en van Marie, vrouwe van Gaesbeek. margenoot+ (35) voetnoot2856 van Gelre Otte die grave: Otto III van Gelderland, voogd van Floris V, gestorven in 1271. O.a. trad hij op in den naam van hertogin Aleide van Brabant, den 14^den September 1262, om aan Sophia van Brabant, landgravin van Hessen, de betaling eener zekere somme gelds te waarborgen (bij Willems, Brabantsche Yeesten, Codex diplomaticus, I, 661). margenoot+ (40) margenoot+ bl. 11 a. voetnoot2858 biscop Heinrijc = Hendrik van Gelderland, de elect van Luik (1247-1274). margenoot+ (45) [tekstkritische noot]Vartanten uit de has. C en D der Brabantsche Yeesten. C 2864 werdt gepoint 2865 D. sij henricken 2866 Den mombore 2868 oic g. oyr 2869 V. Brab. maer d. naer 2870 N. lange soe w.h.l. desen rait 2871 E. wilde 2872 Momboir 2873 E. heymelike dair aff v. 2875 doen 2876 weesen m.v. Al. 2877 behendich D 2864 ‖ [I]nt l. wert geseitGa naar margenoot+ 2865 D. sij heinric van gaesbeke gaven doe 2866 Die momborie 2867 ‖ Want het daer van rechte bl.Ga naar margenoot+ 2868 tot 2874 ontbreken. 2875 hartoginne 2876 Der moeder diet gerne toebrachte 2877 ontbreekt. 2866 monborie haren neve in het hs. voluit. 2870 Niet lane, ook het hs. heeft na lanc een leesteeken, t.w. een punt. 2871 hare in het hs. voluit. 2872 Monhoer in het hs. voluit. 2873 heimlike hs.: heinrike De emendatie steunt vooral op de variant uit hs. C der Brabantsche Yeesten, maar toch ook op Heelu vs. 168, waar wel geen bijwoord, maar toch evenmin een eigennaam staat. 2874 Haren in het hs. voluit. margenoot+ bl. 37 a. margenoot+ bl. 37 b. voetnoot2865 Heinrike, t.w. van Gaesbeke. margenoot+ (50) margenoot+ (55) voetnoot2876 Alijs = Adelheid of Aleid, in 't Fransch Alice. margenoot+ (60) [tekstkritische noot][C] 2878 engheen 2879 D. lands orboir en s.w. 2880 E. ghingen d. by mede visieren 2881 D. sulke metten a. 2882 heeren die doen 2883 momborie 2884 hoirt 2885 beghin soe maecte sij v. 2886 otte 2887 Bisscop henric e. oic eldre 2888 V. anderen heeren ende na by 2889 Maer soe toenende d. sij 2890 Op heeren henricke 2891 gaesbeke e.d. daer v. [D] 2878 Want ne geen 2879 Sslants (sic) orbore soud w. 2880 daer toe mede visieren 2881 D. sij 2882 Van dien heere d. doen w. 2883 D.m. van brabant h. 2884 Nu hoort wat die vrouwe d. 2885 ‖ Int beginne maecte su vr.Ga naar margenoot+ 2886 M. greve Otte v.g. 2887 Metten bisscop van ludick ende elre 2888 Met anderen h. na e. bij 2889 Daer na toonense dat sij 2890 Van gaesbeke ende den heeren volgen 2891 Den greve van gelre doen verbolgen 2879 Des lants orbore Verg. hierover C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 207 vlg. 2883 monborie in het hs. voluit. 2888 Met andren heren hs.: Van a.h. Verbeterd in overeenstemming met Heelu vs. 185 en met de variant uit hs. D der Brabantsche Yeesten. margenoot+ bl. 37 c. margenoot+ (65) margenoot+ (70) voetnoot2889 vlgg. In 1262 trad Richard van Cornwallis, koning van Engeland, op als bemiddelaar tusschen hertogin Adelheid en Hendrik van Leuven, heer van Herstal en Gaesbeek: den 8^sten Juli van dat jaar beloofde deze den vrede na te komen, dien koning Richard aan beide partijen opgedrongen had (Wauters, Le duc Jean I^er et le Brabant sous le règne de ce prince, p. 30.) [tekstkritische noot][C] 2892 D. Grave v.g. enten bisscop 2893 ludick 2894 Tlandt van gaesbeke d. sij stoerden 2895 E. dair na corttelike oic voerden 2896 Bisscop e.g. beyde 2897 Uut Brab. m. behendicheyde 2898 Vanden momboirscap 2899 sij 2900 Maer die hertogh. v. Alijs Ga naar margenoot+ 2901 ‖ Heeren Godevaerde v. perweys (per- in het hs. voluit). 2902 E. heeren w. Berthoude 2903 sij 2904 harer 2905 hand [D] 2892 en 2893 ontbreken. 2894 Dl. v. gaesbeke dat sij scoorde 2895 E.d. na cortelike woorde 2896 Den greve ende den bisscop beide 2897 Uut br. met behindichede 2898 V. momboorscap ged. 2899 Want s. woud sijt onderst. 2900 Maer die h vrou alijs 2901 Nam her godevaerde van perwijs 2902 E. heer wouter berthoude 2903 Die riepse 2904 Met haerre helpen 2895 worden hs.: vorden verbeterd in overeenstemming met Heelu vs. 192 en met de variant uit hs. D der Brabantsche Yeesten; ook reeds door C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 208 vlg. 2898 monborscap: -bor- in het hs. voluit. 2899 si[jt] hs.: si verbeterd in overeenstemming met Heelu vs. 196 en met de variant uit hs. D der Brab. Yeesten; ook reeds door C. van de Water t.a.p., waar echter ook wouden veranderd wordt in woude wat immers overbodig is. 2901 Heren: her- in het hs. voluit. 2902 bertoude in het hs. voluit. 2904 hare in het hs. voluit. margenoot+ bl. 64 d. margenoot+ (75) margenoot+ (80) voetnoot2901 Godevarde van Perwijs = Godfried, heer van Perwez en van Grimbergen. margenoot+ (85) voetnoot2902 Heren Wouteren Bertoude = Wouter Berthout, voogd of heer van Mechelen. [tekstkritische noot][C] 2906 kijnderen 2908 H. Godevaert v. perweys sterff 2909 schiere e.d. verwerff 2910 Die momboirseap 2911 Berthout in sijn h. 2912 heeren henrics 2913 Boutershem sij doen bl. 2914 Brab. d. al heeren 2915 eeren Opschrift: Doen her Berthout dmomboirscap van Brabant aen genomen hadde zo werden som vanden heren gram 2916 alsoe 2917 v. Brab. aen [D] 2906 kijnder 2908 H. godevaert v. perweis die starf 2910 Dat monboorscap 2911 H.w. berthoude in sijn h. 2912 Ende her heinric van bautersem 2913 Sijn neve was ooc met hem 2914 Dese holpen der vrouwen met eeren 2915 Dlant houden ende verweeren Opschrift: ‖ Vanden orloge van wesemael .xlv.Ga naar margenoot+ 2916 [D]oent 2917 D.h. brabant aen n. 2908 godevard en starf in het hs. voluit. 2910 monborscap: -bor- in het hs. voluit. 2911 bertout in het hs. voluit. C. 41, opschrift blankarde: -arde in het hs. voluit. margenoot+ bl. 38 a. margenoot+ (90) margenoot+ bl. 11 b. margenoot+ (95) voetnoot2912 Heinrijc...van Bouterssem. Hendrik van Boutershem en Cortelke (= Kortrijk, ten N.-O. van Leuven) werd later met Rase van Cortessem, kastelein van Calmont, als bemiddelaar aangesteld tusschen hertogin Adelheid van Brabant en den elect van Luik, Hendrik van Gelderen (1269, 22^sten April). Zie bij Stallaert, Geschiedenis van Jan den eersten van Brabant, I, blz. 304.

Vorige Volgende

Des hertoges Heinrics doet. xl.