Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

Des coninc Willems doet. xxxviij.⁺

Doen coninc Willem waende wesen
Tsinen besten ende sonder vresen,
Ende te Coelne oec was comen,
Ende al Aelmaengen had genomen

+ Cap. 38. Dit hoofdstuk is aangehaald naar ons teksths. bij W. van Gouthoeven, D'oude Chronijcke ende Historien van Holland... van Zeeland ende van Utrecht (Dordrecht, 1620), blz. 321 vlg. Verg. de inleiding bij de beschrijving van het hs.

[p. 159]

 

Tonderstane alse coninc vri,⁺

 

Ende niemen dochte verre no bi

 

Dat hi hem gederen conde;

2695

Doen quam hem boetscap opter stonde

 

Van Hollant, om der Vriesen wille:

 

Want si lude noch oec stille⁺

 

Niet en hilden vanden grave,

 

Ende gingen hem oec alle ave,

2700

Ende hildene niet over here.

 

Om dit doen, setten ten kere

 

Coninc Willem te Hollant ward,⁺

 

Om Vrieslant onder sijn sward

 

Te bringene ende te dwingene mede.

2705

Aldus rumdi der stede

 

Daer hi meer weder ne quam.

 

Op enen winter, alsiet vernam,⁺

 

Dat sere vroes, quam die coninc

 

Ende wilde wreken dese dinc

2710

Optie Vriesen, daer ic af telle,

 

Die brachten menigen ruden geselle

 

⁺ Om den coninc te wederstane.⁺

 

Die Hollanders trocken den coninc ane,

 

Die met hem brachte goede liede

2715

Van Aelmaengen in siere maysniede.

 

Die stout waren ende oec snel:

 

Mar sine conden te yse niet wel,⁺

+ (5)

+ (10)

+ (15)

+ (20)

+ bl. 10 d.

+ (25)

+ (30)

[p. 160]

 

Want die coninc was so begaen,

 

Datmense over dijs waende bestaen

2720

Al heymelije ende so beringen:

 

Dus soudmense lichtelike bedwingen.

 

Aldus waest daer geordineert,⁺

 

Mar het ward daer al anders gekeert:

 

Want doen die coninc ende sine gesellen

2725

Ten yse quam[en] daer wi af tellen,

 

Ende daer over waenden sijn leden,

 

Worden si aldaer bestreden⁺

 

Vanden Vriesen, die wel des

 

Gewaerrent waren, des sijt gewes.

2730

Al sijn si ruut ende onbeset,

 

Si hebben dit alsoe belet

 

Dats die coninc hadde toren:⁺

 

Want also vollijc alsi, die doren,

 

Den coninc op dijs wisten gegaen,

2735

Quamen si toe, sonder waen,

 

Met groten colven ende maetsuen,

 

Ende met harde groten gehuwen⁺

+ (35)

+ (40)

+ (45)

+ (50)

[p. 161]

 

Bestoedense den coninc ende sine lieden.

 

Ende die dinge alsoe gescieden,

2740

Dat si den coninc sloegen doet

 

Ende met hem een groet conroet.

 

Ende doen die wijch leden was daer,⁺

 

Namense den doden conine vorwaer

 

Ende voerden met hem in Vrieslant.

2745

Dus ward die coninc Willem gescant

 

Vanden vulen Vriesen sot,

 

Die daer mede hilden haer spot.⁺

 

Doen dat gesciede screef men vorwaer

 

.xiͨj. ende .lv. jaer.²⁷⁴⁹

2750

Hier na salics u vroeder maken²⁷⁵⁰

 

Hoe dit noch al quam ter wraken

 

Van Florense sinen sone,⁺

 

Doen te manne quam die gone:

 

Doen dit gesciede was hi .i. kint;

2755

Mar hine vergets niet .i. twint,

 

Hine wraect so hi eerst mochte,

 

Want hem int herte stac onsochte.⁺

+ (55)

+ (60)

2749 xij^c. ende lv. naar de oude tijdrekening; berekend naar de nieuwe, sneuvelde Willem II den 28^sten Januari 1256.

2750 vlgg. Florense sinen sone enz. De jonge zoon van Willem II, later Floris V, werd geboren in 1254, terwijl zijn vader Valencijn belegerde: zie b.v. de kronijk van Melis Stoke, B. III, vs. 1479 vlgg. - Velthem heeft zijn hier aangekondigde voornemen niet volvoerd. Alleen van een tocht tegen den graaf van Gelre wordt gesproken in het 52^ste hoofdstuk van het tweede boek, maar zeer in 't kort. Daarentegen worden in het derde boek, hoofdstuk 43 tot 47, uitvoerig Floris' betrekkingen met Engeland en daarna zijn dood verhaald.

+ (65)

+ (70)

2692 Tonderstaen als c.v. 2693 E. niemant en duchte v. no bij 2694 Doen quam hem bootscap tien stonde 2695 Doen hem niemant gederen en conde 2697 W. sij l. noch stille 2698 hielden 2699 oec ontbreekt. 2700 E. en hieldens n.o. heere 2701 O.d.d. sette die keere 2702 waert 2703 o.s. zwaert 2704 Te setten ende te bringen mede 2705 Dus ruimde hij coelen die stede 2706 D. hij niemeer b. en quam 2707 Op eenen w. als ic v. 2708 Dat seere vroos 2709 Om te wreken dese dinc 2710 Op die v. 2711 Die hem br. vrome gesellen 2712 wederstaen 2715 V. almaengien tsine mesniede 2716 oec ontbreekt. 2717 Maer sine consten dys niet wel

2692 Tonderstane hs.: Tonder stane 2712 wederstane hs.: weder stane

2718 Ende die dine moest so vergaen 2719 D. op dijs moest bestaen 2720 en 2721 ontbreken. 2722 Dus 2723 Maer het wart anders verkeert 2724 sijn gesellen 2725 quamen d. wij af t. 2727 W. sij al d.b. 2729 Geware w. sijts gewes 2730 Al sijn sij ruit ende ombesmet (om- voluit). 2731 Sij h.d. also b. 2732 toren 2733 W. so vollic als die doren 2734 opt ysche w. gaen⁺ 2735 ‖ Q. sij t. 2736 machuwen 2737 E. ooc m. groten gehouwen

2725 Ten ysc quam[en] vermoedelijk is het verkortingstreepje boven -m in de pen gebleven. De emendatie wordt bevestigd door de variant uit hs. D der Brabantsche Yeesten. 2730 onbeset in het hs. voluit. 2732 toren hs.: coren maar oorspronkelijk toren: het linker gedeelte van het dwarsstreepje der t is weggekrast. De juiste lezing is hersteld door C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 40, maar ook Van Wijn zegt reeds in zijne Aanteekeningen op Heelu, blz. 75, dat bij Lelong ‘kwalijk coren ... gedrukt is’. De verbetering wordt daarenboven bevestigd door de variant uit hs. D van de Brabantsche Yeesten. 2737 met harde groten gehuwen wordt door Huydecoper op Stoke, dl. I, blz. 607 en door Verdam opgevat als: met zeer groot geschreeuw, en de laatste stelt dan ook voor te lezen gehuwe (zie het Middelnederl. Woordenb. 2, 1156). Maar in verband met den samenhang is het ongetwijfeld natuurlijker gehuwen op te vatten als de zelfstandig gebruikte infinitief gehouwen = het houwen, hakken, er op in hakken.

+ bl. 32 a.

+ bl. 32 a.

2738 B. sij d.c.e.s. liede 2739 So dat d. dingen so g. 2740 D. sij d.c.s. doot 2741 groot conroot 2742 was leden 2743 N. sij d.d.c. daer naer 2744 voerdenen 2747 D. met hem hielden⁺ h.s. 2748 Doen dit geviel screefmen voerw. 2750 Hier na sal ic u vroet m. 2751 ‖ Hoe dit algader q.t.w. 2752 V. floreinse 2754 tot 2757 ontbreken.

2749 jaer in het hs. voluit.

+ bl. 32 b.

+ bl. 32 b.