Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

[p. 149]

tekstkritische noten

2472 Wies hs.: Vvies 2492 sot[t]e hs.: tote wat geen zin geeft. De verbetering is afkomstig van Verdam, Middelnederl. Woordenb. 2, 1002, i.v. ‘Gebreclijcheit’, daarna nader toegelicht in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 10, 263; verg. ook C. van de Water, ald. 9, 38. 2494 Merct in het hs. voluit. 2496 hare in het hs. telkens voluit.

Ysewijn van wijsheden. xxxiiij.

Wies te sine es groet ere,
Daer mense anteert met onsen Here.
In hete wijs en genen man,
Hine bejage daer mede dan
Die edele wijsheit, die ewelike⁺
Gedurech mach sijn ende even rike.
Hetine wijs, die goet can winnen?
Of es hi wijs, die can vorsinnen
Met sinen treken, dat hi dan
Een andren sijn goet af winnen can?⁺
Oft daer toe wel raet can geven
Dat een onnosel comt int sneven?
Of es hi wijs, die met siere tale
Onrecht recht can maken wale?
Heti dese alle wise?⁺
Dese sijn alle uut minen prise;
Want mi sotheit donct al dit,
Die met scalcheiden es gehit.
Hets ene grote scalchede,
Ende ene grote gebrekelijchede,⁺
Ende si sijn sot[l]e boven al
Alsic u hier secgen sal.
Merct! oft dese niet sijn wel sot,
Die al setten jegen Gods gebot
Hare atente ende hare sinne,⁺
Om allettel mede te winne.

+ (5)

+ (10)

+ (15)

+ (20)

+ (25)

[p. 150]

 

Ende die winninge oec boven al

 

Onlange hier geduren sal.

2500

Alstu vergaes, so vergaet mede

 

Dine winninge al ter stede,⁺

 

Ende om dine sotte behendicheit groet

 

Soutu smaken die ewege doet,

 

Om dattu behindich heves geheten,

2505

Ende daer met di heves vermeten

 

Te playdier[n]e jegen elken man.⁺

 

Ay ende dat dit be[hendic]heit dan

 

Hetet in der liede mont,

 

Dat herte maket so ongesont!

2510

Constech[eit] ende behendichede

 

En hebben dese niet enen sede?⁺

 

Want na der werelt men oec heet

 

Constech, die scalchede vele weet.

 

Ic heet hier sotte scalchede

2515

Dat gi liede heet behindichede.

 

⁺ Ic segge dat constechede .i. twint⁺

 

Derre behindicheiden es bekint.

 

Constech can een wel wesen,

 

Ende boven al oec uut gelesen

2520

Goet clerc in the[o]logie,

 

Ende constech oec mede in alle cleergie;⁺

+ (30)

+ (35)

+ (40)

+ bl. 9 f.

+ (45)

+ (50)

[p. 151]

 

Nochtan es hi so simpel daer mede,

 

Dat hi derre scalker behindichede

 

Niet en can, noch en weet,

2525

Noch daer met niet omme geet;

 

Want na sine cleergie, na sijn verstaen⁺

 

Donket hem sotheit sonder waen;

 

Ende so een vroeder es van desen,

 

So hem die sotheit meerre donct wesen.

2530

Wie es dan vroet? Ic secge di dat:

 

Die gene die noch goet no scat⁺

 

Op ne leit van genen dingen;

 

Ende die hem oec niet en wilt mingen,

 

No in worde no in dade,

2535

Dat hi met scalker behindicheit rade

 

Yet hem dar onderwinden daer af;⁺

 

Mar late den tijt al sone gaf

 

Onse Here, ende gebruke sijns

 

Gelijc dat hi gerne dade dijns,

2540

Op dattu di daer na wils berecken.

 

A[.]cherme, en besciet geen plardecken:⁺

 

Al waenstu heymelijc doen dine dinge.

 

Hi ane siet al sonderlinge

 

Doch af, doch af die behindichede

2545

Daer scalcheit es geminget mede,

+ (55)

+ (60)

+ (65)

+ (70)

[p. 152]

 

Want daer af comt die ewelike pine:⁺

 

Hets sotheit groet. In den latine

 

Dit sijn broeder Ysewijns bloemen.

 

Nu salic u ander dinge begomen.

+ (75)

2506 playdier[n]e hs.: playdiere terloops reeds verbeterd door De Vries, Middeinederl. Taalzdivering, blz. 16. 2507 be[hendic]heit hs.: beheit Dat er ongetwijfeld behendicheit behoort gelezen te worden, is reeds lang betoogd door De Vries, t.a.p. 2510 Constech[eit] het afkortingsteeken voor -eit is den kopiïst in de pen gebleven. De fout is reeds verbeterd door De Vries, a.w. blz. 17. 2511 niet Lelong had met gelezen, en dit is verbeterd door De Vries, t.a.p.; maar er staat wel degelijk niet 2516 twint De foutieve lezing van Lelong werd reeds verbeterd door Huydecoper op Stoke, I, blz. 592. 2518 can hs.: mā Men zou veeleer mach verwachten, maar palaeographisch is dat onwaarschijnlijker. 2520 clerc in het hs. voluit. - the[o]logie hs.: thelopie (niet theolopie zooals men uit de aanhaling bij Verdam, Middelnederl. Woordenb. 3, 1529 zou kunnen opmaken) 2521 en 2526 cleergie in het hs. voluit.

2535 C. van de Water wil met scalker behindicheit rade veranderen in met scalker behindicher rade (in dit hs. worden -er en -eit door hetzelfde teeken voorgesteld). De lezing van het hs. is zoo onbegrijpelijk niet, als men rade maar als een meervoud opvat, waartegen wel geen bezwaar kan bestaan. Zoo behoeft men geen vrouwelijk woord rade te onderstellen, evenmin als een vorm behindicher in plaats van behindiger 2536 onderwinden hs.: onder winden 2541 A[.]cherme hs.: archerme reeds verbeterd door Verdam, Middelnederl. Woordenb. 1, 450, 459 en 999 (in de aanhaling 1, 999 staat achernie klaarblijkelijk een drukfout). - plardecken Over de lezing van het hs. kan geen twijfel bestaan, maar het woord is ons niet helder. Verdam, Middelnederl. Woordenb. 2, 109 i.v. ‘Decken’ stelt, vragenderwijs, voor te lezen geen plat decken steunende op Sp. II⁴ 53, 44: ‘dwater no dat coude groet ghederen en mocht hen niet een plat’. Wellicht moet men lezen: en besciet geen placke decken (zie over placke, zekere munt: Gailliard, Gloss. Flam. i.v. en Keure v. Hazebr. 4, 174 a) waarbij het vers, uit een metrisch oogpunt, zeker beter zou klinken; maar het blijkt niet dat ‘niet een-, geen placke’, met de beteekenissen van ‘niet een oort’, een gewone uitdrukking was.

2546 en 2547 staan in het hs. in omgekeerde volgorde, wat echter geen zin geeft, wat reeds werd opgemerkt en verbeterd door C. van de Water, Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 39. 2548 bloemen: blo- in het hs. op staanden voet verbeterd uit bll: de bovenste helft der tweede l is onvolkomen uitgekrast. 2552 waren hs.: was 2560 Starf in het hs. voluit.