Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

Noch van heme ende enen scoesuttere, ene spellicheit. xxvij.⁺

Een scoesuttere, .i. sot serjant,
Die daer woen[en]de was int lant,
Quam eens te Coelne in der stat,
Ende hi hadde dicke gehort vor dat
Van broeder Alebrecht secgen groet wonder.⁺
Des penst hi in hem selven besonder:
‘Mochten dese dinge waer wesen
Datmen aldus seget van desen,

+ Cap. 27. Met geringe afwijkingen is de hier verhaalde legende nog heden in Duitschland bekend. Zie Schöppner 's Bayrisches Sagenbuch I, s. 416. Verg. Sighart, Albertus Magnus, s. 73 f. en [N. Thoemes], Albertus Magnus in Geschichte und Sage, s. 162.

+ (5)

[p. 125]

 

Hoe mochtie des geproeven nu?’

 

Dus quam die gene, dat secgic u,⁺

 

Ende wilde dit daer weten in scine;

 

Ende quam gaende met sinen robine

1910

Daer broeder Alebrecht woenende was.

 

Doen hire quam, vraechdi na das

 

Waer broeder Alebrecht waer? boude⁺

 

Die cnape vraechden wat hi woude?

 

Die gene seide: hi moesten sien

1915

Ende spreken oec saen. Na dien

 

Ginc een cnape ende seit ter vard

 

Hoe hem nu te spreken begard⁺

 

Een cnape, die .i. robijn draget.¹⁹¹⁸

 

‘En hebdi hem niet gevraget

1920

Wat hi wilt?’ sprac broeder Alebrecht.

 

‘Jaic, mer hi wilt al slecht

 

U selven spreken; mi donke alnu⁺

 

Dat hi kennesse heeft an u.’

 

⁺ ‘Ganc henen, vrach wat hi wilt

1925

Ende dat hi u sine stucken telt.

 

Ic ben onledich nu ter stont.’

 

Die cnape gine ende doet cont⁺

 

Den genen die metten robine stoet.

 

Doe seide die gene: ‘Vrient! ic moet

+ (10)

+ (15)

+ (20)

1918 hem = Albrecht de Groote.

+ (25)

+ bl. 7 f.

+ (30)

[p. 126]

1930

Emmer mijn here selve spreken!

 

Dit gaet ende secgt hem sekerleken.

 

Ic salne sien ende spreken mede⁺

 

Eric heden hene scede.

 

Salic u mijn heymelijcheit noemen,

1935

Daer ic hier nu om ben comen?

 

Ic salse hem selve secgen, Godweet!’

 

Aldus die cnape weder geet⁺

 

Ende seget broeder Alebrecht saen

 

Die antworde die hi hevet ontfaen.

1940

Alst broeder Alebrecht heeft vernomen,

 

Dedi den cnape vor hem comen

 

Tot in sine celle, daer hi sat,⁺

 

Ende vraechde den cnape na dat,

 

Die met sinen robine daer was gestaen,

1945

Wat hi wilde? Die gene seide saen:

 

‘Meester! Ic hebbe van u gehort

 

Secgen menich selsen word,⁺

 

Van gokelien, van behindicheden;

 

Nu comic tot u, hier ter steden,

1950

Dat gi mi uwer const laet sien.

 

So magic te bat geloven van dien

 

Dat ic gehort heb van u.’⁺

 

- ‘Cnape! Quaemstu hierom nu

 

Tote mi, ende wils mi emmer spreken?’

1955

- ‘Jaic, meester! ende sekerleken

 

Ic moet uwen const oec sien

 

Eric heden van u sal tien.’⁺

+ (35)

+ (40)

+ (45)

+ (50)

+ (55)

+ (60)

[p. 127]

 

Ende broeder Alebrech suetelijc sprac:

 

‘Gef here dan dinen sac!

1960

In wil niet dat gi van mi keert

 

Ghine hebt mire const yet geleert.’

 

Hi gaf hem den sac; ende daer naer⁺

 

Staker in sine hant vorwaer

 

Broeder Alebrecht, ende tracse weder,

1965

Ende verbant den sac; daer na seder

 

Gaf hine den cnape, ende seide:

 

‘Vrient! Ganc thuus ward sonder beide,⁺

 

Ende ontbint dinen sac niet

 

Eer gi thuus comt, wats gesciet.

1970

Ende alse gine oec hebt ontbonden,

 

Vernemdi oec [yet] optie stonden,

 

So binten vaste weder daer;⁺

 

Ende dan comt te mi daer naer

 

⁺ Ende secgt mi wat gi hebt gesien.’

1975

Die gene ginc wech, blide van dien.

 

Ende alsi buten Coelne es comen,

 

Haddi harde gerne vernomen⁺

 

Wat in sinen sac had gewesen.

 

Hi ginc daer sitten; ende na desen

+ (65)

+ (70)

+ (75)

+ bl. 8 a.

+ (80)

[p. 128]

1980

Ontbant hi sinen robijn saen.

 

Daer ut sprongen sonder waen

 

In weder side .i. serjant,⁺

 

Ende elc enen leest in sine hant,

 

Daer si den genen [met] sloegen doe.

1985

Si gingen hem vaste toe

 

Ende sloegen so sere na das,

 

Dat hi en wiste waer hi was.⁺

 

Int leste bedachti hem daer naer

 

Dat hi den sac bonde vor waer,

1990

Also hem broeder Alebrecht seide;

 

Daer bant hi den sac sonder beide.

 

Daer verloes hi die gene ten kere⁺

 

Diene geslagen hadden sere.

 

Ende doen hi dus verloest was,

1995

En dorsti niet vorder gaen na das,

 

Ende keerde weder te Coelne ward,

 

Ende ginc te broeder Alebrecht ter vard⁺

 

Ende telde hoe hi hadde gevaren;

 

Ende bat hem vriendelike daer naren

2000

Dat hi sinen sac make na desen

 

Als hi te voren had gewesen.

+ (85)

+ (90)

+ (95)

+ (100)

[p. 129]

 

Doen sprac broeder Aelbrecht mere:⁺

 

‘Hets goet, dat ic di ene const noch lere;

 

So soutu te meer weten dan

2005

Van mire const’! - ‘Neen, edel man!

 

Ontdoet mi dit, ne gere niet el,

 

U const[en] donken mi alle fel.⁺

 

Ic bids u, here! wanes ontberen,

 

In wil uwer const nember leren;

2010

Ic bens nu genoech gecastijt!’

 

Doen gaf hi orlof te dier tijt²⁰¹¹

 

Den genen, dies was sere blide.⁺

 

Dus sciet hi van daer ten selven tide,²⁰¹³

 

Ende es thuus ward van daer gegaen.

2015

Ende eer hi den sac dorste bestaen,

 

Dedine enen andren eer ontbinden;

 

Want hine dorstem niet geninden⁺

 

Dat hine ontbonden had yet

 

Voer dat hijt ane enen andren siet.

2020

Dit hebbic van broeder Alebrecht vonden:

 

Noch vele meer soudies u vermonden,

+ (105)

+ (110)

2011 hi = Albrecht de Groote.

+ (115)

2013 hi = de schoenlapper.

+ (120)

[p. 130]

 

Mar hier gaet ander dinc voren;⁺

 

Hier na seldijs noch mee horen.²⁰²³

+ (125)

2023 Zie beneden de vier laatste hoofdstukken van dit eerste boek.

1906 gheproven 1907 die ghene d. seggic u 1908 daer weten in schine 1909 Ende quam ghegaen 1910 aelbrechtde 1911 vraechde hi 1912 W.b. aelbrecht waer. boude 1913 ‖ Die cnapen vrachden 1914 Die ghene s. ic moeten s. 1916 Doen ginc e.c.e.s.t. vaert 1917 Hoe hem een te sprekenne begaert 1918 die enen robijn dracht 1919 ghevracht 1920 aelbrecht 1921 maer 1922 mi duncke al nu 1925 ane u 1924 vracht hem wat hi w. 1926 onledech 1927 ghinc ende dede 1928 Die ghene die m.r. stont 1929 Doen s. die ghene

1908 daer hs.: w̓ = waer verbeterd in overeenstemming met de lezing van het Brusselsche handschrift. 1912 Waer in het hs. voluit. - De punctuatie in dit vers steunt op de lezing van het Brusselsche handschrift, dat na waer een punt heeft. 1921 mer in het hs. voluit. 1926 ben in het hs. voluit.

1930 minen here 1931 segt 1933 Eer ic h. henen sc. 1934 heimelijchede 1935 D. ic h. omme nu b.c. 1936 selven segghen 1957 gheet 1938 seghet b. aelbrecht s. 1939 Die andworde d. hi heeft o. 1940 Als b. aelbrecht 1941 die cnape vore h.c. 1942 Tote 1943 E. vrachde cnape (sic) 1944 ghestaen 1945 die cnape seide s. 1946 ghehoert 1947 segghen menech s. wort 1948 V. gokelyen van behendecheden 1949 Nu c. hier tote u t. st. 1950 uwer consten 1951 Soe magic te b. gheloven v.d. 1952 D. ic ghehoert hebbe 1953 hier omme 1956 uwer consten 1957 Eer ic h. van hier s.t.

⁺ 1958 aelbrecht sottelike sprac 1959 ‖ Gheeft hare seit hi dinen sac 1960 Inne wille n.d. ghi v. mi kert 1961 van mijnre consten yet ghelert 1962 ende ontbreekt. 1963 Hi stacker in sine b. voer w. 1964 aelbrecht e.t. uut weder 1965 Ende bant d.s. 1967 gaet thuus wert s.b. 1968 E. en ontb. den s.n. 1969 thuus c.w. ghesciet 1970 E. als ghine hebt o. 1971 Vernemdi ooc yet te dien stonden 1972 Soe bintene weder vaste toe daer 1974 E. segt mi w. ghi h. ghesien 1975 Die ghene g.w. weder van dien 1976 Ende als hi b. colene es c. 1977 Hadde hi gherne v. 1978 Wat hi in sine sac h. ghew. 1979 Hi ghinc d.s.

1962 naer in het hs. voluit. 1967 thuus in het hs. voluit. 1971 [yet] De onmisbaarheid van dit lijdend voorwerp bij vernemen is reeds betoogd door C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 35. De emendatie wordt bevestigd door de lezing van het Brusselsche handschrift. 1973 naer in het hs. voluit. 1978 In het hs. tusschen Wat en in: hi maar door den kopiïst zelven doorgehaald. Merkwaardigerwijze is dit hi ook in het Brusselsche handschrift te vinden (zie de varianten). De fout is dus niet afkomstig van den kopiïst van 't Leidsche handschrift: hi zal in zijn voorbeeld gestaan hebben, evenals in dat van den kopiïst van het Brusselsche.

+ bl. 67 a.

+ bl. 67 a.

1981 D. uwte spronghen s.w. 1982 In w. siden een sersant 1983 Ende elc hadde 1984 D. si den ghenen met sloeghen soe 1985 Want si ghinghen 1986 E. sloeghenne soe s. 1988 Int leeste bedacht hi 1989 voer waer 1990 Alsoe h.b. aelbrecht s. 1991 Dus bant hi 1992 ghene 1993 D. gheslaghen h. soe sere 1995 niet weder gaen 1996 E. kerde w. te colene waert 1997 aelbrecht ter vaert 1998 E. telde hem hoe hi h. ghevaren 2000 macte 2001 Alsoe hi te v. hadde ghew.

1984 [met] sloegen Aangevuld in overeenstemming met de lezing van het Brusselsche handschrift; de leemte was ook reeds opgemerkt door C. van de Water: zie het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 36. 1988 naer in het hs. voluit. 1991 bant hs.: vant wat geen zin geeft; maar verwarring van de vaak zeer op elkaar gelijkende letters b en v is een dikwijls voorkomende fout. De voor de hand liggende verbetering wordt trouwens door de lezing van het Brusselsche handschrift bevestigd.

⁺ 2002 aelbrecht 2003 conste 2004 Soe seltu 2005 Van mijnre consten een deel man 2006 ‖ Inne niet ghere neit el (sic) 2007 Uwe consten duncken 2008 willes ontberen 2009 Ic en wille uwer consten nemmer l. 2010 ghenoech ghecastijt 2012 Den ghenen die sere was blide 2014 E. es thuus van daer ghegaen 2015 E. er 2016 Dede hi enen anderen 2017 dorste hem n. gheninden 2018 hadde 2019 Vore dat hi aen enen anderen s. 2020 aelbrecht

2003 Vanwege de lengte van het vers staat het laatste woord lere boven noch op de hoogte van het voorgaande vers, maar met een verwijzingteeken dat het na noch behoort te staan, en gevolgd door een punt om het te scheiden van het op dezelfde hoogte staande vers der volgende kolom. Om dezelfde reden staat ook na noch een punt. 2007 const[en] verbeterd in overeenstemming met de lezing van het Brusselsche handschrift. Het werkwoord vereischt overigens het meervoud. 2010 bens in het hs. voluit. 2014 thuus in het hs. voluit. 2017 dorstem in het hs. voluit.

+ bl. 67 b.

+ bl. 67 b.

2023 meer Aan het slot: Nota Item .c. xxvj. verse.

Vartanten uit hs. D der Brabantsche Yeesten. bl. 26 a.

Opschrift: Hoe die bisscop van Ludicke den tweesten hertoge Heinric te camp hiesch Ende hem den⁺ hantscoe gaf xxx. 2024 na Willems rijc 2025 So wart een twiste vreeselike 2026 Tuschen Ludick 2027 ‖ ooc 2028 dander daer 2029 zwaer 2030 tempeeste quam mede saen 2031 Dat menegen leede 2032 Tregenet vorsche ende vische int lant 2033 Alsomen claer bescreven vant 2034 en 2035 ontbreken. 2036 na dat dit gesciede 2037 Storven te hans vele liede

2024 jaer in het hs. voluit.

+ bl. 26 b.

+ bl. 26 b.