Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

⁺ Van Jherusalem ende haren steden. xvi.⁺

Van Sichem .xx. milen vord
Ende .xiij. milen van Jericho der pord,
Ende .xvi. milen van Ebron,
Ende .vij. milen van Aschalon,

+ [Vinc. B. xxxii, c. 64.]

+ Cap. 16, opschrift. Bij Vinc.: De locis Hierusalem civitatis sancte.

[p. 64]

 

Ende .xij. milen van Joppee,⁺

 

So staet Jherusalem, min no mee,

1005

Ter middelt vander werelt recht.

 

Tripels oec die stede echt^1006-1007

 

Es hare ward. Ende vord so staen^1007-1010

 

Die berge Moreya, daer sach slaen⁺

 

David den ingel die liede doet

1010

Om die abolge Gods groet.

 

In Jherusalem staet, als wijt weten,^1011-1016

 

Dat probatica pyssina es geheten,

 

Die lake, die ons doet gewach⁺

 

Die bibele dat si opten saterdach,

1015

Alsi roerde, dat dan daer een

 

Ember genas; waerom dit sceen^1016-1017

 

Vertrect u die bibele wale.

 

Daer om makics hier geen tale.⁺

 

Inden berch Zi[.]on met moeten

1020

Wies onse here siere jonger voeten,

 

Ende meerde daer ende maecte mede¹⁰²¹

 

Dneuwe testament gerede.

+ (5)

1006-1007 In deze verzen heeft Velthem weer een dwaze fout gemaakt: er is geen kwestie van Tripolis. Vinc. zegt: sita est civitas sancta hierusalem in medio mundi. metropolis civitatum judee. Verg. naar aanleiding van deze fout de aanteekening op vs. 757.

1007-1010 Vinc.: Illic in monte moria vidit david angelum interficientem populum. et ira dei placata emit plateam ornan jebusei enz. Er volgt nog allerlei dat door Velthem is overgeslagen.

+ (10)

1011-1016 Vinc.: In hierusalem est lacus qui probatica piscina dicitur cuius aqua singulis sabbatis ab angelo movebatur. Volgen nog een zevental regels die Velthem onvertaald heeft gelaten.

+ (15)

1016-1017 Zie Joh. 5, 2 vlgg.

+ (20)

1021 Vinc.: et cenans cum illis novum testamentum instituit. Verg. C.J.M. van Gelder-van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 12, 234, en Verdam, Mnl. Wdb. op Meren, 4^de art.

[p. 65]

 

Ende in die slinke side daer naer^+1023-1029

 

Staet Acheldemach vor waer,

1025

Dat peregrimacker es geheten.

 

Ende biden wege, als wijt weten,

 

Die enen leit ter Eufraten toe,

 

Daer stoet Gyon, die borre daer doe⁺

 

Salomon gecroent op was.

1030

Van Syon den berge, alsict las,^1030-1036

 

Ginc Jhesus oec sine rechte vard

 

Te Jherusalem tsiere passien ward;

 

Ende doen hi quam te Betphage⁺

 

Enten berge van Oliveten mee,

1035

Ginc hi dor[t] dal van Josephat

 

Tote Jherusalem in die stat.

 

Onder den berch van Oliveten^1037-1040

 

Recht torienten ward, als wijt weten,⁺

 

Daer swete onse here van vresen groet

1040

Sweet geminct in bloede roet.

 

Ende in Lycostratos ter stede¹⁰⁴¹

 

Loechende Peter driewerf mede

 

⁺ Ons heren, ende daer na vord⁺

 

Datmen Gallicantus noemen hord.¹⁰⁴⁴

+ (25)

1023-1029 Vinc.: A cuius parte sinistra in agro peregrinorum . qui est acheldemach secus viam que ducit effrata situs est fons gyon ubi coronatus est salomon. Het is waarschijnlijk dat Velthem zijn voorbeeld weer slecht heeft begrepen, doordien hij niet wist dat effrata een andere naam van Bethlchem was, al is het niet geheel onmogelijk dat een afschrijver de eufraat in den tekst gebracht hebbe.

+ (30)

1030-1036 Vinc.: Per montem syon ascendit dominus in hierusalem ad passionem . et cum venisset bethphage ad montem oliveti transivit per vallem josaphat in hierusalem.

+ (35)

1037-1040 Vinc.: sub monte oliveti versus orientem trans torrentem cedron ad jactum lapidis sudavit dominus gultas sanguinis.

+ (40)

1041 in Lycostratos. Vinc.: In loco licostratos.

+ bl. 4 f.

+ (45)

1044 Vinc.: in loco qui dicitur gallicantus.

[p. 66]

1045

Daer weendi bitterlike sere.

 

Ende in Calvaria oec mere

 

Werd gecruust onse here daer na,

 

Op ene stede heet Golgata.⁺

 

Ende ter rechter siden sonder waen^1049-1054

1050

Alsemen in die kerke soude gaen,

 

Daer groeven Joseph Aromathia;

 

Ende tsinen hoeden ward vonden daer na

 

Dat cruce dat Helene vant,⁺

 

Dat ons heren cruce was becant.

1055

In die stede oec geseten was¹⁰⁵⁵

 

Ene stat die nu heet Caritas,

 

Ende daer wilden die joden onsen here

 

Hebben gevaen, mar dat si sere^+1058-1059

 

Ontsagen die scare die bi hem was.

1060

Ende tier stede oec na das

 

Na sine doet verbaerdi na tgene

 

Hem sente Marien Magdalene.

 

Ende in den berge van Sy[.]on mede^+1063-1069

 

Openbardi hem den jongers gerede,

1065

Mar daer ne was Thomas niet.

 

Ende ander werf hi hem sien daer liet

+ (50)

1049-1054 Vinc.: ad dexteram ab introitu ecclesie sepelivit eum joseph de armathia. Ad caput ipsius ecclesie invenit helena crucem domini. Verg. C.J.M. van Gelder-van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 12, 234.

+ (55)

1055 In die stede. Vinc.: In partibus illis.

+ (60)

1058-1059 mar dat = ware het niet dat; Vinc.: sed timuerunt turbas.

+ (65)

1063-1069 Vinc.: In monte syon apparuit apostolis absente thoma . et alia vice ipso presente. ipsiisque presentibus et videntibus in celum ascendit .xl. post pascha die.

[p. 67]

 

Thomase; ende daer sijt alle sagen twaren

 

Es hi te hemele ward gevaren⁺

 

Des .xl.tes dages na paeschdach.

1070

Hi, die alle dinc vermach,^1070-1072

 

Voer op vanden berge tOliveten,

 

Also alst voren was beheten.

 

Ende op desen berch oec onse vrouwe⁺

 

Starf sonder enigen rouwe,¹⁰⁷⁴

1075

Ende in dat dal van Josephat

 

So ward si begraven na dat.

 

Ende daer na ward vander stede

 

Haer lichaem gevord te hemele mede.⁺

 

Ende ter porten die in Jherusalem staet

1080

Daer men toccidenten werd gaet,

 

Daer ward sente Steven gesteent;¹⁰⁸¹

 

Ende in Syon ward hi na tgeent

 

Begraven; ente Constantinopele van daer⁺

 

Ward hi begraven ende geleit

1085

Bi sente Laurentius gereit.¹⁰⁸⁵

+ (70)

1070-1072 Bij Vinc. eenvoudig: Ascendit inquam a monte trium luminum hoc est oliveti.

+ (75)

1074 sonder enigen rouwe niet bij Vinc.

+ (80)

1081 sente Steven. Vinc.: prothomartir stephanus.

+ (85)

1085 Bij Vinc. wordt nu nog vermeld wat aan de zuiderpoort van Jerusalem staat en wat daar gebeurd is, wat Velthem onvertaald heeft gelaten.

1007 ward. Ook in het hs. staat er na dit woord een leesteeken, nl. een punt, maar het volgende ende heeft geene hoofdletter. 1008 slaen Het hs. heeft wel degelijk de goede lezing, niet staen zooals men allicht uit de opmerking van C.J.M. van Gelder-van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taalen Letterk. 12, 233 zou opmaken. 1018 hier door den kopiïst verbeterd uit hiec 1019 Zi[.]on hs.: zison Vinc.: In monte syon enz. De verbetering is reeds aangewezen door C.J.M. van Gelder-van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 12, 234.

1023 naer in het hs. voluit. 1025 peregrimacker hs.: peregrim acker 1029 Salomon hs.: salamon 1035 dor[t] De verbetering is reeds aangewezen bij Verdam, Mnl. Wdb. op Dal (2, 42). 1043 hs.: d' na vord op ratuur.

1047 Werd in het hs. voluit. 1048 Golgata de o uit a en aan de eerste a is gekrast. 1055 geseten hs.: geheten Vinc.: in partibus illis est locus. qui dicitur caritas. De verbetering is reeds aangewezen door C.J.M. van Gelder-van de Water, die terecht ter vergelijking aanhaalt vs. 1086 beneden (zie Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 12, 234 vlg.). Zie trouwens ook vs. 335. 1058 mar in het hs. voluit. 1062 sente in het hs. voluit. - Magdalene verbeterd uit magdalenen: de laalste n is uitgekrast. 1063 Sy[.]on hs.: sydon Vinc.: in monte syon enz.

1070 vermach hs.: ver mach 1074 starf in het hs. voluit. 1080 werd in het hs. voluit. 1081 en 1085 sente in het hs. voluit.