Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

[p. 34]

tekstkritische noten

502 sarrasine in het hs. voluit. 513 dachvard in het hs. voluit. - met In het hs. staat m̓ Dat dit een verkorting is voor met, niet voor mer, zooals men zou meenen, bewijst de verkorting m̓t' in vs. IV, 4091, waar Lelong, op den zin afgaande, ze goed gelezen heeft. De verkorting is zeer zeker ongewoon, maar de kopiïst was verplicht ze te gebruiken, op gevaar af met het einde van zijn vers de afschrijving voor de volgende kolom te overschrijden. Daarenboven wijst de zin aan, dat met de ware lezing is: Velthem drukt zich in vs. 517 op dezelfde wijze uit; mer zou hier onbegrijpelijk zijn. 516 vard in het hs. voluit.

⁺ Dit sijn regael stede van Egipten lande, entie beste. ix.⁺

In Egipten es Alexandrien,^501-506
+ Dat porte es der sarrasine pertie,
Ende neuwe Babilonie mede
Ende Kadris, die vrouwe es alder stede;⁵⁰⁴
Ende Damiaten, dat sonder geliken⁺
Slotel ende dore es van alden rike.
Van neuwe Babilonien, alsict weet,
Die van daer te Damiaten ward geet,
Gaet rechte te orienten ward,
Ende es daer tuschen drie dachvard.⁺
Ende die tAlexandrien ward wilt gaen,
Moet toxcidenten, sonder waen,
Ende drie dachvard es oec met tgone
Alte lande van Babilone;
Mer te water eest .vi. dachvard.⁺
Ende die van Damiaten vard^516-517

+ [Vinc. B. xxxii, c. 57.]

+ Cap. 9, opschrift. Bij Vinc.: De situ civitatum egipti regalium et primo Damiate.

501-506 Vinc.: In egypto sunt. alexandria civitas portus saracenorum et babilon nova. sive kadrus domina civitatum damiata quoque tocius regni clavis et ostium. Velthem kende blijkbaar de beteekenis van portus niet, want ook elders (zie b.v. de aanteekening op vss. 559-563) heeft hij het onvertaald gelaten, en verwarde het met porta. Verder wijkt hij van zijn voorbeeld in zooverre af, dat hij van Babilon en Kadris twee verschillende steden maakt; maar men houde in 't oog, dat dit ook de voorstelling is van Vinc. in zijn 58^ste hoofdstuk: zie de aanteekening op vs. 569 vlgg.

+ bl. 3 a.

504 Kadris. Daarmede wordt Cairo bedoeld; Vinc. ed. 1494 heeft Chairus; Jac. de Vitr., bl. 1128, heeft Cayer. In de middeleeuwsche bronnen vindt men o.a. ook Kahira, Cahere en Charras.

+ (5)

+ (10)

+ (15)

516-517 Vinc.: Porro usque ad damiatam. septem diete sunt. a monte syna.

[p. 35]

 

Te monte Synay, so es met

 

.vij. goede dachvarde geset.

 

Ende van Damiaten tote Thanaym⁵¹⁹

520

Es ene dachvard, meer no min.⁺

 

Ende Damiaten staet tusscen der zee

 

Ende der flumen Nylee.

 

Ende daer valt oec dmere deel

 

Vander flumen int zee geheel.

525

In Egipten tselker stat reinet niet⁺

 

Oft harde selden, eest dat gesciet;

 

Mer Nilus onder tiden daer over vloyt,^527-528

 

Daer namaels grote vrocht of groyt;

 

Want dat makent soe vet^529-530

530

Dat geen mes en messet bet.⁺

 

Dat water werd in [juli]us die maent

 

Utgelaten, alsemen waent.

 

In .vij. pertien daer vloyt dan⁵³³

 

Tote des heyliges cruces dages vord an

535

So wasset altenen; daer na seder⁺⁵³⁵

 

Tote .xiij.dage so mindert weder.

519 Thanaym. Bij Vinc.: thanym; bij Jac. de Vitr., blz. 1128: Thanasium d.i. Tanis.

+ (20)

+ (25)

527-528 Vinc: sed quandoque nilo irrigatur qui major est reno. De vergelijking is door Velthem weggelaten, en vs. 528 is bijgevoegd.

529-530 Vinc.: magisque terram inpinguat quam aliquis fimus vel marla.

+ (30)

533 Hier heeft Velthem zijn voorbeeld niet al te best vertaald. Vinc. zegt: Dividitur autem in septem ostia sive brachia, welke mededeeling daarenboven voorafgaat aan hetgeen Velthem in vss. 531-532 zegt.

+ (35)

535 Tote xiij.dage, d.i. dertiendag, driekoningendag.

[p. 36]

 

Ende alst aldus mindert daer,

 

So gaetmen vaste sayen daer naer

 

Gerste ende ander coren, tien tiden,⁵³⁹

540

Datmen inden merte gaet sniden.⁺⁵⁴⁰

 

Damiaten heeft .ij. paer mure^541-542

 

Ende fosseiden diep ende sture,

 

Ende .xxviij. torren groet,^543-544

 

Van starcheiden sonder genoet.

545

Ende van cleinen torren, diere om staen,^+545-546

 

Sijn onvertellijc sonder waen.

 

In midden Nilus, jegen al dese^547-553

 

Torren daer ic hier af lese,

 

Staet een torren so hoge, so vast,

550

Dat hi ontsiet engenen gast;⁺

 

Ende van dien torren gaet oec daer

 

⁺ Tote des soudaens torre vorwaer

 

Ene starke yserine ketene groet;

 

So datter niemen liden moet^554-558

555

No met scepe, no nieweren met,⁺

 

Hine hebbe vanden soudaen ontset

539 Gerste ende ander coren. Vinc.: ordeum et bladum.

+ (40)

540 Velthem gebruikt het onpersoonlijk voornaamwoord als onderwerp; Vinc. heeft: incole. - sniden. Vinc.: metunt.

541-542 Velthem laat onvertaald: Porro damiata super eum ut dictum est sita. - Vinc. spreekt verder van een dubbelen muur en een breeden en wel bemuurden wal: duplici muro et fossata lato ac bene murato est munita. Met sture bedoelt Velthem blijkbaar: groot, uitgestrekt (vgl. beneden vs. 574: ene muer starc genoech ende stuer). Zie voor het verband tusschen mnl. stuur, groot, en nnl. stuur, hevig, norsch enz.: Franck, Etym. Wdb. op Stuursch.

543-544 Vinc.: Decoratur etiam .xxviii. altis turribus.

+ (45)

545-546 Vinc.: minorum autem turrium incertus est numerus.

547-553 De twee eerste dezer verzen behelzen eene slechte vertaling. Vinc.: In medio nili ex opposito turris soldani est sita. turris fortis et alta . a cujus pede ducitur ad turrim soldani cathena ferrea.

+ (50)

+ bl. 3 b.

554-558 Vinc.: Firmaturque ne sine soldani licentia qui est rex babilonis. ascendant vel descendant naves. omnibus onuste bonis.

+ (55)

[p. 37]

 

Ende sijn gemoede; van dat hi brinct

 

Dat moet daer emmer sijn verdinct.

 

Daer comen ongetelde scepe, godweet,^559-563

560

Van alden lande wijt ende breet:⁺

 

Van Venegien, van Anthiosen mede,

 

Van Grieken, van Cypers der stede,

 

Van Ermenien, van allen eylanden;

 

Ende [die] daer die vard willen bestanden,^564-565

565

Die moeten daer vertollen ter stat.⁺

 

Hier af hevet ongetelden scat^566-568

 

Die soudaen jaerlijcs vor waer,

 

Ende dies en verdragemen niemen daer

559-563 Vinc.: Ibidem appulse a venecia. anthiochia. armenia. grecia. cypro. ceterisque portibus et insulis maris. Zooals men ziet, is ook hier portus onvertaald gebleven. Verg. de aant. op vss. 501-506.

+ (60)

564-565 niet bij Vinc.

+ (65)

566-568 Vinc.: Indeque percipit soldanus infinitos redditus. Ook hier wordt redditus niet juist vertaald: verg. de aant. op vs. 343 vlgg., op het opschr. van c. 8 en op vs. 431 vlgg.

526 harde in het hs. voluit. 529 makent d.i. maket met epenthetische n: zie V. Helten, Mnl. Spr. § 135, b (blz. 210 vlg.) en § 198, opm. 2 (blz. 271). Deze opmerking is noodzakelijk omdat er voorgesteld is te lezen: Want dat maket dat lant soc vet (zie C.J.M. van Gelder-van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 12, 160), wat echter onnoodig is: bij vet maken kan een object weggelaten worden, zonder dat de zin er onduidelijk om wordt. 531 [juli]us hs.: nilus (zeer duidelijk, al staat er geen streepje op de i). Vinc.: A mediato iulio usque ad exaltacionem sancte crucis excrescit. De verbetering werd reeds aangewezen door C.J.M. van Gelder-van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 12, 160). 534 vord an: an staat boven vord met een aanwijzing dat het er achter hoort.

538 naer in het hs. voluit. 539 Gerste in het hs. voluit. 541 mure verbeterd uit murē: het verkortingsteeken boven de e is uitgekrast. 544 starcheiden: stare- in het hs. voluit. 553 starke in het hs. voluit. - ketene verbeterd uit kene: -te- met fijnere pen boven den regel bijgeschreven.

564 [die] De verbetering is reeds aangewezen door C.J.M. van Gelder-van de Water in het Tijdschrift voor Nederl. Taal- en Letterk. 12, 160. 565 vertollen hs.: vertellen Maar het is niet heel duidelijk wat degenen ‘die daer die vard willen bestanden’ vóór die ‘starke yserine ketene’ zouden te vertellen hebben, en 't is nog minder duidelijk, hoe dit vertellen den soudaen ‘ongetelden scat’ zou opleveren. Deze scat kan maar komen van de belastingen welke de koopvaardijschepen aan den soudaen moeten betalen; de verbetering van vertellen in vertollen dringt zich dus op. Het woord komt in het Dietsch herhaaldelijk voor (zie naderhand Verdam, Mnl. Wdb.) en ook Kil. vermeldt het en vertaalt het aldus: ‘vectigal solvere portitori; pendere veetigal mercium nomine; profiteri merces publicanis’. 569 [...] Neuwe hs.: Van neuwe enz. Van is er blijkbaar te veel en is waarschijnlijk uit het opschrift in den tekst zelf gekomen, zooals reeds door C.J.M. van Gelder-van de Water terecht werd opgemerkt (zie Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 12, 160 vlg.). - Caycus Op het eerste gezicht schijnt in het hs. caytus te staan (zooals Lelong dan ook gelezen heeft), maar 't is niet meer dan schijn: de c en de t hebben in dit hs. vaak veel overeenkomst met elkander; zie de inleiding.