Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

Hoe Willem van Hollant coninc ward. ij.

Willem, Florens sone van Hollant,⁵¹
Ende joncfrouwe Machtelden van Brabant,
Die smiddels hertogen dochter was
Vanden drien Heinriken, alsict las,
Dese werd te coninc gecoren,⁺
In manieren als gi selt horen.
Heinric van Brabant, die hertoge[.],⁵⁷
Die doe was .i. prinse hoge,

51 Willem II, zoon van Floris IV, graaf van Holland, en van Mathilda van Brabant, dochter van hertog Hendrik II. Hij regeerde in Holland sedert 1234.

+ (5)

57 Hendrik II, hertog van Brabant, geboren in 1207, regeerde van 1235 tot 1 Februari 1248.

[p. 13]

 

Ende Willems maech was, alsment kent,

60

Hem was vanden paus gesent⁺

 

Van Aelmaengen dat keyserike.

 

Doen gaf hijt vord dier gelike

 

Willemme sinen neve saen,

 

Diet vromelike heeft bestaen.

65

Nochtan en was hi doe niet out;⁺

 

Want doe sijn vader der doet scout

 

⁺ Betaelde, screefmen ons heren jaer

 

.xij^C. ende .xxxiiij. vor waer;

 

Ende Willem hadde .xxi. der jare

70

Doemen coninc coes daer nare.⁺⁷⁰

 

Dese Willem had te wive ontfaen

 

Des hertogen dochter, hebbic verstaen,

 

Van Brugewijc, Lisebet hiet;⁷³

 

Daer hi enen sone af liet,

75

Die Florens hiet bi namen.⁺

 

Doe die sake so vort quamen,

 

Dat Willem te coninc was gecoren,

 

Dedi alsmen plach daer voren,

 

Ende wilde den stoel besetten tAken;⁷⁹

80

Ende begonde also die saken⁺

+ (10)

+ (15)

+ bl. 1 d.

+ (20)

70 Willem was in 1227 geboren; hij werd tot Roomsch-Koning gekozen te Neuss (of te Woeringen) den 3 October 1247.

73 Van Brugewijc Lisebet. Bedoeld wordt Elisabeth van Brunswijk, derde dochter van Otto, bijgenaamd het Kind, eersten hertog van Brunswijk en Lüneburg (geboren 1204, † 1252). Deze vorstin stierf den 6^en Juni 1266.

+ (25)

79 Reeds den 7^en Mei bevond Willem zich ‘in obsidione Aquensi’ (Winkelmann, Acta imperii inedita seculi XIII et XIV, t. I, blz. 427). Hij was er nog den 18 Augustus (Mira eus en Foppens, Opera diplomatica, IV, 593) en den 3^en September (Van Mieris, Charterboek der graven van Holland, I, 249). Later vaardigt hij oorkonden uit te Aken zelf: 31 Oct. (ibid., I, 251), 3 Nov. (ibid., 252), 5 Nov. (ibid., 258), 17 Nov. (Quix, Cod. diplom. Aquensis, I, 117).

+ (30)

[p. 14]

 

Alse hi sculdich was te doene.

 

Aldus belach die stat die gone

 

Enen tijt, tot dat hi

 

Der stat wille gecreech daer bi;

85

So dat sine in hebben gelaten,⁺

 

Met bisscopen, met vele prelaten,

 

Die hi met brachte vor waer,

 

Gelijc hi sculdich was. Daer naer

 

Besat hi den stoel int inde,⁸⁹

90

Ende na dat met groten gesinde⁺⁹⁰

 

Trac hi vord te Coelne ward,

 

Ende berechtet daer na conincs ard;

 

Ende dede daer int lant gebieden

 

Van conincs halven alden lieden

95

Pays ende vrede; ende datmen vord⁺

 

Vans conincs Willems halven tbord

 

Vanden Rine suveren soude;

 

Dat elc here come boude

 

Die ten keyserike hort toe,

100

Ende werde sijn man daer alsoe.⁺

+ (35)

89 vlg. Willem II werd te Aken gekroond den 1^en November 1248. - Cfr. over deze gebeurtenissen de kroniek van Johannes de Beka (ed. Buchelius, Ultrajecti, 1643), blz. 76-78.

+ (40)

90 vlg. Het blijkt inderdaad dat Willem II zich den 7 Januari 1249 te Keulen bevond (zie Böhmer, Acta imperii selecta, p. 296).

+ (45)

+ (50)

[p. 15]

 

Met beden ende met behindicheden

 

Es hi thus dor dlant gereden,

 

Ende maecte vrienscap jegen die heren.

 

Die hi niene conde bekeren

105

Met gevechte, die trac hi an⁺

 

Met worden ende met gichten dan.

 

Want vele waser daer noch toe,

 

Die onhoude herten hem droegen doe

 

Om Vrederijcs neve, Coenradine.¹⁰⁹

110

Maer hi bluste al dese pine⁺

 

Met gichten ende met gelove goet:

 

Dit es dat menigen swigen doet.

 

In sijn irste jaer oec mede

 

Was Aelbrecht te Colen in die stede,

115

Daer men af seget verre ende wide⁺

 

Dat hi was in sinen tide

 

⁺ Bloeme van clergien al,

 

Alsic hier na wel secgen sal,

 

Daer ic u van sinen bloemen,

120

Gelijc hi seide, .i. deel sal noemen.⁺

+ (55)

109 Vrederijcs neve Coenradine, de kleinzoon van Frederik II, en zoon van Conrad IV (over wien zie de noot bij vs. 51 van den proloog), geboren te Landshut den 25^en Maart 1252, koning van Sicilië en hertog van Zwaben in 1254, gestorven te Napels den 29^en October 1268.

+ (60)

+ (65)

+ bl. 1 e.

+ (70)

59 Ende w.m. so men kint 60 gesint 61 aelmaengien tkeyserike 62 voort 63 Willem ‖ 65 hij⁺ doen 66 doen s.v. die doot scout 68 xij^c ende .xxxiij. voer waer 69 hadde .xxj. jaer 70 Doenmen c. coos voer waer 71 Dees w. 72 Tsertogen d. 73 V. brunsewijc die elisabet hiet 74 hi enen soon 75 floreins h. bij namen 76 saken so voort q. 78 Dede hij somen p. te voren 79 besitten 80-85 ontbreken.

61 doet Lelong heeft gelezen werelt, doordien de inkt wat afgesleten is. Deze plaats moet dus vervallen als bewijsplaats voor der werelt scout gelden (zie Verdam, Mnl. Wdb. 4, 2198).

+ bl. 25 b.

+ bl. 25 b.

86 ende met prelaten 87 Die hij met hem brachte daer 88 So hij sc. was voer waer 89 hij d.s. met geninde 90 Daer na met groten gesinde 91 So trac hij te colen waert 92 E. berechte daer na sconincs aert 94 Van sconincs wege allen l. 95 Pais e.v.e.d. voort 96 Van conincs w.h. dwoort 98 Ende dat elc tot hem comen woude 99 Die den k. hoorde toe 100 Ende worde

88 naer in het hs. voluit. 92 na conincs ard hs.: na .cō. ard dit laatste woord in het hs. voluit. 94 en 96 conincs hs.: .cō.

102 Es hij dus door dlant g. 103 vriesscap metten heren 104 Dat hij niet en conde bekeeren 105 dien trac hij an 106 m. woorden e.m. giften d.

C. 3, opschrift: tkeysers warde in het hs. voluit. 121 coninc staat boven den regel met een teeken dat het tusschen Doen en Willem dient ingevoegd te worden. 122 onlangen tijd Verg. C. van de Water in het Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterk. 9, 25.