Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 1

[p. 1]

tekstkritische noten

Die ordinancie vander vijfter pertien enz. Naar hs. G (zie de inleiding); ook reeds afgedrukt door De Vries en Verwijs in hunne uitgave van Maerlant's Spiegel Historiael, dl. 3, blz. 433 vlgg. Voor de verschillen tusschen dezen tekst en dien bij De Vries - afgezien van de leesteekens en van het al of niet aaneenschrijven van sommige woorden - zie de aanteekeningen hieronder.
Opschrift. pertien hs. ptien gelezen als pertien, omdat de voluit voorkomende vormen ook in dit hs. G meestal e hebben; men bedenke echter dat paradise ook wordt verkort tot padise.
1 Hier na coemt bij De Vries en Verwijs verkeerdelijk Hier beghint - pertie hs. ptie: zie de noot bij het opschrift. 4 groot hs. g^ot; de voluitgeschreven vorm is altijd groot.

Lodewijc van Velthem's
Vijfde partie van den Spiegel Historiael

⁺ Die ordinancie vander vijfter pertien vanden Spieghel hystoriaele. lij.

Hier na coemt die vijfte pertie,
Daer ic wel die waerheit of lie
Datter wondre meer in staen
Dan hier te voren hebben gedaen
Van orlogen, van tempeesten groot,
Hoe doot is bleven menich genoot.

+ G, bl. lxxi g

[p. 2]

 

Deerste boec hevet in

 

Den coninc Willam ende sijn beghin,

 

Hoe hi te coninge wort gecoren.

10

Sijn bliscap ende sinen toren,

 

Sijn striden ende sijn leven al

 

Stater in, groot ende smal.

 

Van broeder Aelbrecht mede,

 

Die te Colen wàs ter stede,

15

Doe daer die coninc Willam quam,

 

Ende oec mede, als ict vernam,

 

Van al gader den soudanen

 

Sal ic daer na vermanen,

 

Die over zee houden tlant,

20

Hoe dat elc oec is genant,

 

Ende sijn macht ende sijn doen,

 

Ende wat si over zee geploen

 

Hebben tot al onsen tiden.

 

Daer na salic over liden

25

Al die steden, groot ende smal,

 

Die nu over zee staen al.

 

Daer na van broeder Yswine den clerc

 

Sal ic seggen oec sijn werc,

 

Ende van hertoge Henric mede

30

Sinen strijt, die hi oec dede.

 

Dit sal int eerste boec al staen

 

Ende ander dingen, sonder waen,

 

Die hier te vertrecken sijn te zwaer.

 

Dander boec die volcht hier naer,

35

Die sal op Ritsaerde beghinnen,

 

Hoe hi troemsce rike wil winnen,

 

Ende van Rodolve dier ghelike,

 

⁺ Hoe hi na hem quam ten conincrike;

+ bl. lxxi h

[p. 3]

 

Wat oec onder hem gesciede;

40

Van vele wonder, van vele bediede;

 

Vander vaert van Arragoen,

 

Daer in bleef menich baroen;

 

Vanden coninc van Engelant,

 

Hoe hi mede wan sijn lant

45

Jeghen Symoen van Monfort;

 

Menich strijt die daer toe hort;

 

Hoe over zee voer Edelbrecht⁴⁷

 

Entie grave Robrecht;

 

Al dat gesciede, groot ende clene,

50

Sal ic u seggen int gemene,

 

Ghelijc dat gevel int lant,

 

Ende onder elken coninc genant.

 

Die derde boec maect cont

 

Vanden grave oec al den gront,^54-55

55

Die men van Assau hoort nomen;

 

Hoe hi ten conincrike was comen,

 

Ende wat gesciede in sinen tiden

 

Haer ende ghens, wide ende side;

 

Vanden hertoge van Brabant met,

60

Hoe hi Woerinc heeft ontset,

 

Sijn beghin ende sijn eynde,

 

Hoe hi sine viande sceynde

 

Ende verwan menich baroene;

 

Vanden andren heren al haer doene,

65

Dat suldi onder desen coninc verstaen,

 

Wat elken lande is over gegaen.

47 Edelbrecht. ‘De bedoelde vorst was Eduard I van Engeland, die met Graaf Robert van Vlaanderen een togt naar het II. Land deed. Zie Sp. Hist., B. II, c. 33 vlgg. Misschien heeft de schrijver edelbrecht en edew't echt verward en had Velthem geschreven:

Hoe over zee voer Edewert echt’.

(De Vries en Verwijs, in hunne uitgave.)

54-55 den grave...van Assau. Zie de noot hier boven.

[p. 4]

 

Die vierde boec doet u weten,

 

Hoe hem te coninge wilde vermeten

 

Aelbrecht mitten enen oghe.

70

In sinen tiden quam torloge

 

In Vlaendren toe, dat menich man

 

Becoft heeft ende noch vort an

 

Alle dage becopen doet.

 

Hoe Yerlant ende Gales wederstoet^74-78

75

Eduwarde van Engelant

 

Ende namaels moeste gaen in hant;

 

Hoe ooc Florens wart gevaen

 

Van Hollant ende vermoort saen.

 

Van dingen ende van wonder mede,

80

Die ghescieden in elke stede,

 

Sal ic u hier besceiden voort,

 

Also alst elken coninc behort.

 

Die vijfte boec sal u besceiden

 

Hoe Henric quam in werdicheiden,

85

Die van Lutsenborch was grave,

 

Daer men mach seggen ave,

 

Sint hi te coninc wart gecoren,

 

Want die ghinc den andren voren

 

Van vromichede ende van stride.

90

Wat oec gesciede in sinen tide,

 

Salic u saen doen weten al;

 

Van tempeesten groot ende smal,

 

Van pausen, van andren dingen,

 

Salic u hier al [.]onder minghen.

74-78 ‘Hetgeen in vs. 74-78 vermeld wordt, komt in Velthem's Sp. Hist. niet in het vierde, maer in het derde Boek voor (c. 22-47). Het rijm verbiedt, deze verzen te verplaatsen en ze onmiddellijk op vs. 63 of 64 te doen volgen, gelijk de orde des verhaals in den Sp. Hist. zou vereischen. Men moet dus aannemen dat Velthem zijn plan onder de bewerking der Vijfde Partie heeft gewijzigd’ (De Vries).

[p. 5]

95

Die seste boec seget gerede

 

Van Lodewijc ende van Vrederic mede,

 

Die beide coninc wilden wesen,

 

Ende hier of is een strijt geresen

 

Die al noch durende es;

100

Ende bi hem, sijt seker des,

 

Es ooc wonder groot gevallen,

 

Daer die menige nu of callen;

 

Van den coninc van Vrancrike,

 

Ende vanden grave des gelike

105

Van Henegouwen, die beide quamen

 

Op Vlaendren, daer si luttel vramen

 

Ende luttel eren behaelden met:

 

Dit wert in desen boec geset.

 

Al dat gesciet is recht tot nu,

110

Dat sal ic vertrecken u

 

In desen sesten boec, groot ende smal,

 

So dats niet achter bliven en sal.

9 Hoe bij De Vries en Verwijs verkeerdelijk Doe; het hs. heeft wel degelijk de lezing die door De Vries als de beste werd beschouwd. 27 Dit vers staat in het hs. op twee regels, met een aanwijzing dat deze beide bijeen behooren, aldus: Daer na van broeder ‖ Yswine den clerc - Niet geheel juist zeggen De Vries en Verwijs dat de Y van Yswine ‘uitgewischt’ is. De letter is wel wat vergaan, maar na eenig scherp turen toch duidelijk waarneembaar. 38 Het begin van kol. h wordt bij De Vries en Verwijs verkeerdelijk bij vs. 39 opgegeven.

47 Edelbrecht zie de aanteekening hier onder. 55 Assau hs. Sassen Daar bedoeld wordt Adolf van Nassau, dringt de verbetering zich op. De fout is dan ook palaeographisch zeer goed te verklaren. De vorm Assau wordt door Velthem zelf gebruikt in B. III, c. 1.

70 tiden in het hs. veeleer tien - torloge bij De Vries en Verwijs verkeerdelijk dorloge. 75 Ten onrechte zeggen De Vries en Verwijs dat dit vs. in het hs. onleesbaar is. Waarheid is dat het schrift hier wat afgesleten is, daar het perkament hier gevouwen geweest is; maar na eenig aandachtig turen was de tekst heel goed te lezen, te meer daar uit den samenhang duidelijk op te maken was wat er staan moest. 94 [.]onder minghen hs. sonder minghen De verbetering werd reeds opgegeven door De Vries.