Die ridderlycke reyse van heer Lodewijck Vertimans van Bolonien

Dat .xxxiiij. Capittel seyt vanden alder profijtelijcksten boom diemen als ic gelooue op eerde mach vinden.

NOch van eenen anderen boom ende ghewas wil ic seggen, desghelijcken en gelooue ic nyet datter inde wereld geuonden wort, die wort van henlieden genoemt Tonga. Den struyck, ende den stam des booms is gelijc een daeyboom, van den seluen boom machmen nemen thienderley profijten. Dat eerste is dat hout om te verbernen, noten om te eten, coorden tot den schepen te ghebruycken op die zee, ende fijn doeck, alsmen die verwet ist gelijc side, goede colen, ende dranc, gelijc wijn, oock water, olye, ende suycker Ende van desen looue ende bladeren die afvallen, ghelijck als die ast oft struyck breect, daer mede met den looue decken si haer huysen, ende die houden water voor een half iaer. Sulcx te geloouen ende te verclaren so moetmen weten dat den boom noten draecht, die bi ons Jndiaensce noten heeten. Dier draecht eenen boom C. oft .CC. daer doetmen af die opperste schelle om te verbranden. Daer na by die andere schelle neemt een gewasch gelijc catoen oft vlas dat vercooptmen den meesters die dat bereyden connen ende die bloemen oft schoonste wolle ghebruyctmen om te maken doeck gelijc side, wt den grootsten spinnen ende maken si groue draeyen, ende cleyn snoerkens, ende daer na groote seylen ende coorden om tscepe inder zee te besigen ende te gebruycken. Vander ander scorsse der seluer noten maectmen goede colen, die seer lanck gheduerich sijn int vier. Ende daer na is noch een ander schelle, ende die note is seer goet om te eten.

[fol. 52v]

die dicte van dier schellen is gelijc eenen cleynen vinger, in eender hant, inwendich hol, als si begint te wassen, so begint inwendich te wassen dat water, als dan die note rijp wert, also dat si in dye keerne vol waters is so houden sommighe noten vier of vijf bekers waters Dat water vergadert men ende dat is seer goeden dranc. Noch maectmen wt deser keernen goede olie. Also sijn daert wt seuen nutbaerheden wt desen boom.

Daer is eenen anderen dien en laten si geen noten draghen, ende die snijden si half af, ende gheuen hem eenen bisonderen aenwasch, des morghens ende des auonts corten si dat met eenen messe, ende bestrijcken die schorse met eenen sappe,dat trect dan daer wt een ander vochtighe materie, daeronder setten si dan een schotel, ende vergheeren dat sap daer in, namelic in eenen dach ende nacht wt eenen boom eenen haluen eemer vol, dat is bi een halue mate, ende dat doen si opt vier ende maken daer onder .ij. oft iij. vieren, in dier manieren, dattet ghelijc wert al waert gebranden wijn, Alsmen dat proeft trecket eenen int hooft, ende een weynich ingenomen houden si voor een groote cracht, ende dat is haren wijn dien si in die landen drincken Ende van eenen anderen struyck des seluen booms dat brengt ooc alsulcken sap, dat cooctmen bi tvier ende maect suyker daerwt mer ten is niet seer goet. Die selue boom heeft altijt int iaer vruchten, het si groen of dorre, ende dragen tot int vijfde iaer, ende daer isser seer veel, bide .CC dusent, die altijt heeren hebben om des profijts wille. Als die coninc vanden lande met eenen anderen crijch voert, ende die een den anderen eenen sone doot sloege, dat wert veel lichter gesoent ende vergeuen, dan oft yemant eenen boom af gehouden hadde. Dese boomen wassen in sandich aertrijc, ende blijuen .xx. oft xxx. iaer goet ende ghesont. Men plant ooc dese boomen vanden noten, ende haers selfs vrucht, ende eer si haer tacken voortbrengen, moetmense alle nacht ontdecken, dat die mane ende dat gesterte daerop schijnen mach. Des morghens decken si dat wederom toe voor dye hitte der sonnen, in dier manieren wasschen die boomen aldaer in dye selue landen.