Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 264]

Dat thiende boeck.

Cap. I.

Hoe zulck staut overcommen vanden prince van Oraingie, groote vreese in dees landen causeerde; hoe den duuck Dalve van deser overcomste an die van Ghendt screef; ende in wat mannieren die vijanden over de Mase ghecommen waren; hoe zij vande onse bestooct waren, ende dat zij ooc de onse bestoocten ende schade deden bij die stadt van Tonghren.

Zulcdanich staut ende vaillant stick vande vijanden bedreven, maecte onder tvolc een groote vreese ende blijschap; want die catholijcke vreesden daer duere groote schade ende interrest te lijden, ende die anders ghezint waren hoopten noch tharen vermete te commen, oft emmer ten minsten, tzij bij appointemente oft andersins, van haer servituten ende schaden ghelibereert te werden. Die Spaensche soldaten ende andere, die tAndtweerpen laghen, creghen ooc de vreese int lijf, ende hebben sommich groot gheschut uut haren nieuwen casteele ghevoert, ende ghestelt up der maerct ende in de monden vande straten, up avontuere of de inzetenen hoorende of vernemende eenighe victorie vande vijanden ijet voortstellen oft bedrijven zouden. Daer waren ooc vier veendelen Walen uut Andtweerpen ghezonden, om te fortifieren die stadt van Breda, die den prince van Oraingie plach toe te behooren, maer mits desen

[p. 265]

trouble gheconfisquiert. Te meer waren ooc die ander gharnisoenen tAndtweerpen bevreest, om dat haer menichte daerbij ghecranct was, ende veel te meer omdat haer stadt opengheleijt was, afghebroken zijnde een groot deel van die steercke nieuwe mueren om tvoornoemde nieuwe casteel te edifieren. Zoo dat sommighe presumeerden, hadde den prince van Oraingien met zijnen volcke eensstreecx daer up ghecommen, hij zoude die stadt inghenomen hebben, ghelijc men presumeerde, dat Hanibal die stadt van Roome zoude inghenomen hebben, hadde hij stracx daer up ghevallen naer die groote victorie up die Romeinen, die hij te Canna ghehadt hadde, zoo veel hijstoriscrijvers daeraf vermannen.

Aldus was in veel steden vreese, die ooc verre van daer gheleghen waren; want tbleeck, dat die Spaengiaerden te Ghendt ooc up haer hoede waren; want zij deden tcasteel hooghe int water stellen. Daer wart ooc ghezeijt, dat men die huusen Sente Baefs achter tcasteel slechten zoude oft in brande stellen, liever dan de vijanden daer in nestelen zouden. De meeste vreese was, dat dlandtvolck ende meer andere, die vande Spaengiaerts ende Walen zeer verlast hadden gheweest, ende ander die vremt van zinne waren, nu als zij pas zaghen, over de zijde der vijanden zouden moghen vallen. Alzoo wast allesins vul perijckels ghestelt. Godt wilt ten besten laten afghaen!

Hoe desen tocht over de voornoemde riviere ghebuerde, daer af zijn diveersche propoosten; maer dat zij overghecommen waren met grooter macht, dat was een zake die notoir ende waerachtich was. Overzulcx quam up den xj^en octobris, wesende Sente Venants des abts dach, Jan Prijsbier, greffier bij der Kuere, bij schepenen van Ghedeele, zegghende oft biedende hemlieden van zijnder mees-

[p. 266]

teren ende heeren weghe ghoeden dach, voort langhende eenen brief in walsche ghescreven uuten name vanden duuck Dalve, an die vander Wet, inhaudende hoe dat den prince Doraingie ghecommen was metter macht over de riviere vander Mase, ende dat schepenen zouden willen zurghe draghen, dat tghemeene volck niet vele daer af en clapte oft quade maren en stroeijde, ende dat hij wel alzoo steerck van volcke was als hij. Waer up schepenen van Ghedeele die vander Kuere ooc ghoeden dach ontboden, zegghende dattet haer leet was, dat haer gheen beter mare ontboden was.

De sommighe verhaelden, hoe dees overcomste der vijanden ghebuerde over Hessensche waghenen, die lanck ende zeer steerck zijn ende ijseren naghelen hebben zeer groot, die zij in de Mase gheschoten hadden, ende daer delen overgheleijt, ende dat daer tvoetvolck over passeerde, ende dat zij een brugghe ghemaect hadden van masten gheclest ende gheanckert deen an dandere, ende gheleijt plat up den stroom, ende daer delen dweers overe. Hier over zouden de peerderuters wel xxx dicke over ghepasseert zijn. Ooc zeijde men, dat zij zoo bij de onse ghecommen waren, dat zij melcanders trompetten ende claroenen hooren mochten, ende ooc die Duijtsche keteltrommelen te peerde in de lucht resoneren. Eenighe zeijden, dat de onse ghereculeert waren, ende dat die vijanden steercker van peerden, te weten tot vij duijsent, ende wij steercker van voetknechten waren. Ander verclaerden dit overcommen aldus, te weten, dat die vijanden eerst met cleender menichte overghecommen zijnde, de onse dat wel ghewaer werden ende wisten; maer zij lietense vast overcommen, meenende, dat zij cleene van ghetale waren ende veel te cranck om jeghen hemlien te stane, ende overghecommen zijnde, hemlien dan alte-

[p. 267]

male cuuschen ende vermoorden zouden, als in de fuucke oft piere ghecommen zijnde, als wederom niet te connen vliene over de Mase tharen eersten luste. Maer de vijanden waren ooc loos, ende schieten een deel peerderuters voren, die hilden haer schutgheveerte jeghen de onse, latende een groot stick of ij af, zoo dat de lucht vul roocx was, ende terwijlen quamen die ander vast over, zoo dat zij zoo steerck van volcke werden, ende sonderlinghe van peerderuters, die som totter burst nat waren van duer de Mase te rijden, dat haer niet expedient en dochte haer an te vallen. Men zeijde, dat dees peerderuters uut Sueden quamen, herte knechten die den coninc van Sueden ghedient hadden, ende hadden haer riemen vul sijncroers hanghende, zoo deden ooc die voetknechten, boven een groot roer, dat zij up haer schauderen hadden, ende die spijsseniers, die hadden ooc an haer riemen sijncroers hanghende, zoo dat daer gruwelic ancommen was. Die voetknechten mochten steerck zijn xij of xiiij veendelen, daer Jooren Van Hole capiteijn af was. Dese dan al duer treckende naer Tongheren, zoo zant den Duuk de bende van dheere van Harenbeerghe achter hemlien, met sommighe groote sticken veltgheschut, die zij up hemlien achter in den steert aflieten; maer als zij vertrocken waren, en vant men daer niet eenen man doot, anders dan drij of vier peerden, ende al meende den Duuck, dat haer gheen victaillie volghen en zoude, nochtans volchder hemlien; want zij hadden noch eenen legher over de Mase, die haer dat gheweste hopende ende van fictaillie bezurchde. Haer quam ooc toe, zeer curts, eenen ghoeden hoop Ghasschoeniers¹

1 Gasconjers.

[p. 268]

uut Vrancrijcke, waer over capiteijn was mons^r De Lorges, een heere van grooten huse uut Vrancrijcke. Hij was de zelve, die in eenen tornoij den coninc Henrick van Vrancrijck doot reet, ende men zeijde, dat hij den coninc van Navarra zoude versleghen hebben, maer niet in spele.

Up den xiiij^en in october, zeijde men, dat de vijanden ghecommen waren tot Tonghren, ontrent iiij mijlen boven Lueven, ende dat zij daer ghenomen hadden xxvj waghenen gheladen met mele, om naer den legher vanden Duuck te voeren, aldaer ghecommen; want Lievin Vander Heecken, van buten der Bruchscherpoorte te Ghendt, hadder ghelaten waghen ende peerden, dies hij zeer bedrouft was. Onder dese ghenomen waghenen ende peerden lieten daer die vander Auderburch xj.

Die ghuen zeijden, datter noch eenen legher der vijanden was, die maertchierde ontrent eenen anderen cant in Brabant, ende noch eenen derden legher der vijanden, die over de Mase ghebleven was, up avontuere of den Duuck met zijnen volcke wilde daerwaert int landt trecken, ofte om hemlien die hulpe te keeren, die hemlien al dlandt van Cleven toecommen mochte. Men zeijde, dat den Duuck vaste ende wel bedolven was, ende dat zijn logijst was in een pachthof; dat ooc beede de partijen den vrindach ende zaterdach te voren, over beede zijden in slachoorden stonden om melcanderen an te vallen, ende duerde ooc al den nacht tusschen den vrindach ende zaterdach.