Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 260]

Cap. XXVI.

Hoe den bisscop van Ghendt predicte in Sente Jacobskeercke vande afgheroupen mesdaghen, voor de ghene die daer inne beroert waren ende de meenijnghe van dien qualic verstonden; van zeker meesters die haer vele vermaten van tcureren vander peste; ende hoe den legher vanden prince van Oraingie metter macht over de Mase ghecommen es, bij dat stedekin Stockem; ende hoe die ghuesen roumden vander assistencie vanden zelven prince.

Up den x^en octobris, zondach wesende, predicte den bisschop van Ghendt in Sente Jacobskeercke, tsmorghens ten vij hueren, ende hadde de keercke vul volcx, alzoo hij ooc tsondaechs te voren ghepredict ende ghehadt hadde in Sente Nicolauskeercke, ende alzoo bij hem, met rade ende advijse vanden bisschop van Doornicke, zeker simpel mestdaghen niet gheboden en waren, als tzaterdaechs te voren up den ix^en octobris Sente Dionisius dach ende meer andere, ende ghehoort hebbende, dat sommighe lieden hier inne ontrust waren ende qualic daer af spraken, ghaf te kennen de redelicke cause waeromme, hoe dattet gheen nieuwicheijt en was oft gheen favoriseren vande ghuesen oft lutheranen, wantet bij den ghemeenen voijse der H. Keercke ende bij der pauselicker auctoriteijt alzoo over eenen tijt van jaren gheoordineert ende bevesticht hadde gheweest. Maer tvolck naer haerlier ghoetdijncken blevense haudende; want twas behoorlic, dat men die simpel mestdaghen niet en ghebode te vieren, omdat men den meinschen gheen zwaer packen up den hals legghen en zoude, als zij die brekende waren,

[p. 261]

ghelijc zij ghemeenlic deden, ende dat ooc schamel lieden zouden te meer tijts moghen hebben om haer costen te winnen, die pleghen te zegghen: die priesters hebbent ghoet doen die mestdaghen te ghebieden, die haer onbezurchde costen hebben, ende noch wijf, noch kinderen te onderhauden, ende hier duere zouden die ander helighe daghen te beter moghen gheviert werden; want men zecht couveringhe¹ es verleedijnghe, tes beter lettel helighe daghen wel gheviert dan vele qualic gheviert. Niemant en was oock verboden die zelve te vieren, diet beliefde, als poorters, ledichghanghers ende andere, die gheen verlet daer bij en hadden; maer en waren alleenlic maer niet gheboden te vieren, maer niet verboden te vieren; want wiese vierde dede wel, ende wieseniet en vierde, dede ooc wel, ende gheen quaet daer anne, mits dattet hem toeghelaten was. De ghemeene Helighe Keerke hadde alle de zondaghen vanden jare oijnt gheboden te vieren, oock die principale feestdaghen, als Paesschen, Sinxenen, Assessioensdach, Christdach, Alderhelighendach, Sacramentsdach, etc., daernaer die zesse Onser Liever Vrouwendag hen ende die Aposteldaghen. Voort hadde zij ooc gheboden generalic te vieren twee feesten der martelaren, als Sinte Steven ende Sente Laureins, ende twee confessoren, als Sente Marten ende Sente Nicolaus, ende twee vrauwen persoonen feesten, als Sente Maria Magdalene ende Sente Katherina. Maer wel es waer, men vierde wel in sommighe landen ende contreijen die helighen oft sancten, die haer patroonen waren, ofte daer zij af bekeert waren, ofte die daer ghemartiriseert oft beghraven waren, als te weten: te Parijs Sente Dijonisius, te Riemen Sente Nicasius, te Ghendt Sente Lievin ende Sente Bavo,

1 Overvloed.

[p. 262]

te Mechelen Sente Rombaut, te Bruessele Sente Ghoedele, ende voort in vremde landen, als in Polen Sente Stanislaus, in Moscovien Sente Basilius, ende alzoo voort, etc. Maer dese en vierde men niet generalic overal, maer partijculierlic in diveersche steden, landen ende contreijen. Ende hier mede, met tuutlegghen der H. Evangelien, van dat de Heere eenen waterzuchtighen meinsche ghenas, zoo hende de voornoemde bisschop zijn predictatie. Hij predicte ooc curts daernaer tSente Pieters in Onser Liever Vrauwenkeercke, zegghende, dat hij gheerne zoude up diveersche plaetsen predicken achtervolghende texempel Christi, die veel meer dede, ghaende predicken van deen stadt ende landt in dandere, waer inne hij zeer wel ende lovelic dede, achterlatende den ghuer van eenen ghoeden name.

Ontrent desen tijt beghonde die peste te Ghendt zeer te verbreedene; want die vanden Zande zeijden, datter alsdoe up tZant alleene wel ghestorven waren lij persoonen. Twas eenen fellen brant. Waert quam daer starft meest al uute, ende sommigher lichamen liepen up met blaren, zoo dattet niet ten hoofde en track noch niet om cuereren en was, hoewel nochtans, datter een meester chierurgien van Eecloo was, die hem vermat, anziende de ziecken, terstont te jugieren of zij helpelic zouden zijn of niet, ende die helpelic waren wilde hij alle met der gracien Ghodts ghenesen. Een ander meester wasser ghecommen an schepenen vander Kuere, die men zeijde datse generalicken al nam te ghenesen, maer begheerde pencioen vander stadt. De cause van dat dees peste alzoo verbreedde, was meest, dat die lieden melcanderen niet en mijdden; want die medecijnen hadden ghezeijt, dat noch lucht noch water gheinfexeert en was pestelencialicken, om den meinschen eenich inder daeraf an te brijnghen.

[p. 263]

Up den voornoemden x^en octobris, zeijde men, onder dume, quade maren, die de catholijcke verdroufden ende vervaerden, ende de ghuesen verblijdden ende verstautten, dat was, als dat den prince van Oraingien, met alle zijn heir ende macht, ghecommen was bij dat stedekin Stockem, ter zijden Maestricht, over die groote riviere vander Mase, in een plaatse, daerse zoo wijt ende ondiepe was, als datter de mannen ende peerden maer tot den knien in en ghijnghen. De ghuesen bliesen, als dat des Princen huijsvrauwe in den legher ghecommen was met x veendelen voetknechten ende xv^c lichte peerden, uut haren lande ghelicht, willende met hem die avontuere des strijts verwachten, als een ander Hipsicrathea, die een huijsvrauwe was des strijtbaren conincx Mitridates; zeijden ooc, hoe dat den hertoghe van Sassen met een groot volck in zijnen legher was, ende datter uut Denemeercken ende Sueden ix groote schepen met volcke ende victaillie gheladen, voor den Prince voornoemd, al de Zuutzee anghecommen waren. Maer dit bevant men meest al gheloghen, zonder¹ dat den voornoemden Prince metter macht over de riviere vander Mase ghecommen was. Ende hoe datte te weercke gheghaen es ende wat daer naer gheschiet es, zullen wij in ons naervolghende bouc zegghen.

1 Behalve.