Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XX.

Hoe te Ghendt een placcaet uutghelesen wart, inhaudende dindaghijnghe van somminghe ghuessche edelmannen; van een groot veendel Walen dat duer Ghendt passeerde; ende wat men zeijde van Valenchiene, Doornicke, Andtweerpen ende Ghendt; ende hoe den nieuwen bisscop te Ghendt zijn intreije dede, hoe eerlic hij ontfanghen wart, meghaders de ceremonien dien anghaende.

Up den ij^en septembris, donderdach wesende, was bij den heeren vanden rade te Ghendt een placcaet uutghelesen, zeer curt wesende, waer bij dat inneghedaecht waren die edel-

[p. 230]

mannen, die ghehandteekent hadden, wesende de ghene die eerst de requeste tHove an de ghouvernante Margareta ghepresenteert hadden, de zelve te commen verclaren binnen xl daghen wie hemlien daertoe ghemoveert hadde, om gracie te verwachten, brijnghende over bij clare specificacie al haerlier ghoet, ende indien zij niet en compareerden noch procuruer in haer plaetse ghestelt hadden, binnen de voornoemde xl daghen, zoo zouden zij haer onweerdich maken alle gracie ende clemencie. Dit placcaetkin stont zeer prolicx ende donckere, ende sommighe wilden daer uut verstaen, dat alle andere ghemeen persoonen, die ghehandteekent hadden, wie zij waren, ooc daerinne beghrepen oft verbonden waren, met een bedect reghelkin of twee; want daer waren ij of iij contracten vande ghuesen ghehandteekent, waer af datter eene of twee onder hemlieden weder gheschuert was, ende de reste creech dheere van Backerzele in handen, ende hij ghevanghen ende ghejusticiert zijnde, zoo quamt te Bruessele in de handen vanden raet vanden Hove. Ooc mede zouden zij inneghedaecht zijn (zoo men zeijde), die int eerste niet en hadden willen de roomsche keercke ende conijnclicke Majesteijt zweeren ende tgheestelicke ende haer ghoedijnghen te helpen diffenderen. Zoo zeer waren met de scheerpe justicie ende tneerstich onderzouck die monden vande lieden ghestopt, zoo dat men nu als men te schepe voer, daer tmaerctvolck in zat, niet een woort en hoorde vande questien des gheloofs vermanen, daer men een jaer of twee te voren zoo vele af clapte, dat men up waghenen ende schepen nauwelic anders en hoorde, ende creghen somtijts ter causen van desen zoo groote woorden ende ghekijf, dat zij melcanderen wel zouden ghesmeten hebben.

Up den derden septembris, passeerde duer Ghendt, een groot veendel Walen, wesende wel v^c steerck, ende

[p. 231]

quamen ter Bruchschepoorte inne, treckende alzoo al tSente Baefs bij tnieu Casteel uute, ende daer passeerden neffens Ghendt noch een soorte. Ende die eerste Walen, die duer Ghendt ghepasseert waren ende up dlandt zoo grooten overlast ghedaen hadden, als oft openbare vijanden gheweest hadden, die waren nu binnen Andtweerpen ghefoeriert, in der lieden huijsen, ende die Spaengiaerden, die in Zeelandt te schepe anghecommen waren, die waren ooc binnen Andtweerpen commen, ende zijn met een deel Duijtschen int nieu Casteel ghetrocken om tzelve te bewaren; ende men zeijde, dat zij inneghedaecht waren tHove, alle die tAndtweerpen up de Meirbrugghe met ghewapender handt gheweest hadden, der welcker een zeer ghroote menichte was, als wel viii of xm¹ zoo men meent.

Daer wart ooc in secrete ghezeijt, als datter te Valenchiene, Doornicke, tAndtweerpen ende te Ghendt wel duijsent achter straten ghijnghen, die emmertoes alle ter doot verwesen waren ende int billetkin stonden, die lettel wisten dattet hemlien zoo naer ghaen zoude. Men zeijde, dat zij ooc inghedaecht zouden zijn die de valsche predicanten ghelogiert hadden, die haer kinderen int ghroene hadden doen christen doen, ende diese gheheven hadden; voort alle die ter veltpredicatie gheweest hadden, zouden moeten al haerlier ghoeden overbrijnghen, ende certificatie brijnghen ii waerf tsjaers waer zij te biechten gheweest hadden, ooc die de predicanten ghenoot ende ghetouft hadden, ende vele meer ander articlen.

Daer wart ooc ghezeijt, dat in de laetste weke vanden ougst, waren te Valenchiene xiii mannen ghejusticiert,

1 8,000 of 10,000.

[p. 232]

ende te Doornicke drije, al ter causen vander nieuwer religie.

Up den viii^en septembris, wesende Onser Liever Vrauwen gheboorte dach, doe dede den bisscop van Ghendt¹ zijn incomste oft intreije, ter Keijserpoorte innecommende; want hij hadde den nacht te voren gheslapen ten huijse vanden pastuer van Ghendtbrugghe, ghenaemt her Gillis Van Waesbeerghe, ende zijn avontmael ghedaen Sente Claren buten Ghendt, ende was sdaechs te voren tot daer van Aelst ende van onder weghe gheconvoijiert van die van Ghendt met lxxxij ghedeputeerde ende an der ghoetwillighe te peerde, ende quam met een deel peerden inneghebrocht, tsmorghens curts naer den viij hueren up den voornoemden Onser Liever Vrauwen dach, tot in tcapellekin van Sente Joorishuus an de Vijfwintghaten; ende daer waren mijn heeren vander Wet, van beede de bancken, die daertoe verghadert waren van tusschen den zessen ende zeven hueren, ende quamen daerjueste den bisscop int ghemoet, ende ghijnghen met hem int voornoemde capellekin. Daer zach men hem met een choorcleet an, een ghestapeleert vierschoot man, rijpe ende ootmoedich van wesen; hij zat in eenen becleedden stoel met tappijtserie, ende de mueren behanghen, den autaer ende daer boven naer den schamelen staet vanden cloosterkin verchiert. Daer naer wart hij becleet met witte zijden satijnen leerskins, van ij of iij diakens, die hem dienden, en met een witte zijden sattijnen casuffele, ende noch een wit zijden satijnen tunekeel daer boven. Daer naer wasser een priester, die nam een cammekin ende heffende zijn hair. Daer naer deden zij hem een ghulden stoole an den hals, ende achter-

1 Corn. Jansenius.

[p. 233]

naer een costelicke cappe (al vul ronden met hijstorien beeldeweerck gheborduert) was hem ommeghehanghen, die daer up den autaer openghespreet hadde gheleghen, maer was hem veel te wijt, zoodat zij hem over de schauderen nederzanck; maer men maectese vaste, ende daer naer wart hem den mijter up thooft ghestelt, wesende wit ende gheborduert. Aldus ghecleet zijnde, zoo verbeijde hij langhe naer de processie vande canonicken van Sente Jans, alias Sente Baefs, ende las somtijts in eenen bouck, lach ooc somtijts over zijn knien in den zitstoel, doende zijn ghebet. Daer naer, alle dijnghen ghereet zijnde, quam daer mijn heere den president inne ende de heeren vanden Rade, met dat daer an cleeft, ende groetten den bisschop, hebbende zeker woorden ende cerimoniale comunicacien met elcanderen, ende curts daer naer quamen alle die heeren vanden Rade weder uut den capellekin ende den bisscop volchde naer. Ende recht voor de capelleduere waren twee costelicke cussens gheleijt, daer neffens stont meester Marcus De Steercke, presbijter ende tresoorier vander canesije van Sente Baefs, hebbende in zijn handen een costelic verghulden cruse met peerlen ende ghesteenten verchiert, ende up elcke zijde hadde hij twee priesters, elck met helichdom in zelveren vaten, tusschen zelveren inghelen. Den bisscop dan uutcommende, ghaf elcken de benedictie, ende knielende up tcussen, zoo custe hij tvoornoemde cruijse. Daer rees hij wederom up, ende ghijnck met schoonder processie neffens de husen, jeghen over tBeghijnhof tot eer men quam tot tcapellekin an dAchterhoije; doe sloughen zij af naer de rechte strate, mits dattet daer in een huus steervende was ende den stroowisch uut stack; want de peste was doe te Ghendt ghecommen in diveersche steden, als in de Baghattestrate S^te Pieters wel in xii steden, jeghen over de Roose

[p. 234]

up den Neercautere, in een straetkin, ende bij de Peterceliepoorte, up de Nieustrate Sente Pieters, bij den baliu vande mannen was, item tSente Baefs ende up tPas.

Aldusdan was den bisschop gheconvoijiert in schoonder processie vande baghynen, vier oordenen, canonicken van Sente Baefs, den abt van Dronghene, den abt van Baudeloo met haren muuncken met haer costelicke cappen, de abten ghemitereert met haren crootsdraghers, zeer magnifijck ende eerlic, met de beeren vanden Rade, schepenen van beede de bancken, pencionarissen, secretarissen ende veel ander notabel persoenen, al lancxt den Brabantdam, duer de Brabantpoorte, de Brabantstrate, de Melckmaerct, de Coestrate, de Callanderbeerch, de Cijpresstrate, de Magileynstrate, ende alzoo neffens tBeelfroet overhende Sente Jans keercke inne. Daer ghijnghen die heeren vanden Rade ende schepenen van beede de bancken mede tot in den choor, ende up de zijde naest den zusterhuuse stonden de raetsheeren, ende over dander zijde schepenen voornoemt, ende daer werden bancken ghestelt omdat zij zitten zouden. Ende den bisscop ende de zijne, zijnde voor den hooghen autaer, deden zeker ceremonien ende ghezanghen, ende daer naer ghijncmer een misse celebreren, die dede meester Marcus De Steercke voornoemt, zeer solemnelic. Den autaer was verchiert met die costelicke keerckelicke oornamenten ende juweelen, ende ter epistele wart den bisscop den mijter weder upghestelt, ende de crootse in de handt ghegheven, ende stont aldus ghemijtert ende ghestaeft zoo langhe als de epistel duerde, in een teeken, dat hij, als een bisscop ende ghoet herder, begheerde neerstelic die Helighe Scriftuere te bescheermen. De epistel was ghenomen uut tbouck der wijsheijt. De misse wart ghezonghen met schoon discant up den docsael, ende met eenen riethoorne ende

[p. 235]

orghelen. Den bisscop knielde voor zijnen stoel tenden tghestoelte up de zijde naast den zusterhuuse voornoemt, ende was nieuwe ghemaect van spiesschen haute, ende zat altemet in den zelven stoel, die verhemelt was, ende up dander zijde overhende vanden ghestoelte knielde oft zat alvoren den abt van Baudeloo, ende daer naer den abt van Dronghene, met haer costelicke cappen an ende voren an de burst met ghefighuereerde platen van ghaude ende zelvere, ende haer crootsdraghers stonden daer voren metten blooten hoofde, buten tghestoelte, ende ooc haer mijter draghers, dwelc gheestelicke persoonen waren. Die crootse ende mijter vanden abt van Baudeloo waren de costelicste van al. Ende up de zelve zijde stonden of zaten alle de monicken met haer costelicke cappen, ende up dander zijde, in simpel choorcleeren die canonicken van Sente Baefs, ende voor den bisschop stont een gheestelic persoon met de crootse, ende hadde ooc zijnen mijterdragher, ooc gheestelic wesende.

Daer wart ommeghaen voor den ghemeenen aermen, dwelc Anthonis Van Wijchuuse dede, hebbende eenen damasten keerel an, met den baliu vander keercken, ende ghijnghen alzoo omme: eerst voor den bisscop, daer naer voor de abten, heeren van Rade ende schepenen, ende werden van elcken met aelmoessenen beghaeft, ende ic zach daer een stick ghauts in ligghen, dijnckende wel dat datte den bisschop ghegheven hadde, ende groote zelveren pennijnghen, die dochtic dat de abten ghegheven hadden; want den bisschop, als hij zach die kinderen van die aerme scholen up beede zijden vande straten over haer jonghe knien ligghen, zoo men pleecht alst processie generael es, zoo creech hij daer ooc groote compassie mede, ende beval zijn dienaers, dat men haer mildelic deelen zoude.

[p. 236]

Daer naer wort tpaeijs ghedreghen van ij priesters over elcke zijde eenen, waeraf den eenen was heere ende meester Gillis De Voocht, latijnsch schoolmeester, ende waren groote tafelen ghefighureert, zelver verghult, zeer magnifijck. Ende de messe ghehent zijnde, ende gheroupen zijnde van een priester, dat men de benedictie gheven zoude, zoo gaf den bisschop weder de benedictie, ghelijck hij daer te voren noch ghedaen hadde, ende menichfuldelic lancxt de straten, an alle canten, zoo dat tvolc in zijn wesen, devocie ende caritate tot den aermen, herde wel ghesticht was. Doe wart hij gheconvoijiert vanden priesteren in den Sanctuarij. Daer wart hij ontcleet van zijn priesterlicke cleeren, ende de heeren vanden Rade ende schepenen stonden hem beneden den steegher en verbeijden, ende hij afcommende groette elcken, ende was van vele ghereverendeert ende gheconvoijiert tot int hof van Sente Baefs, inde Scheltstrate, toebehoorende den proost Viglius Van Zwijchem, president bij den Hove; ende daer was een eerlicke tafel bereet, daer de zusterkins, nonnekins ende ander religiuesen van Ghendt van vremde ende costelicke gestoffeerde schalen ende gheschijncken, haer eere wel ghecavelt hadden. Hier ghijnghen sommighe ghedeputeerde eten diet beliefde, maer ic, al was ic schepenen van Ghedeele, en ben niet mede gheghaen, eensdeels dattet mij niet en luste, ende anderdeels dat ic een bruloft hadde van een mijn maechschap, voor den ij^en dach, daer ic om der vriendtscap wille liever compareerde.

Dit was den aldereersten bisscop, die noijnt tot Ghendt ghezeten hadde, van dat Ghendt ghefondeert es. Godt gheve, dat hijt salichlic bedienen moet, ende wij alle daer duere ghebetert werden!