Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 185]

Cap. XI.

Vande dierte in Vrancrijcke; vanden prince van Condé; vande standt van Rochelles, hoe zij gheïnfecteert was; hoe meester Gillis De Voocht zijn ij^er in tnieu casteel ghevanghen was; van eenen dootslach bij de Spaengiaerts ghedaen; hoe sommigher ghuesen ghoet vercocht wart; van xxvj gheconfisquierde husen; van een schoon victorie up de ghuesen bij Groeninghen in Vrieslandt; ende hoe de onse te voren een cleen schade gheleden hadde.

Up den xxiij^en julij, woensdach wesende, zoo quam de tijdinghe te Ghendt, hoe dat in sommighe quartieren in Vrancrijcke groote aermoede was, mits de oorloghen aldaer gheschiet, zoo dat tusschen Poijctiers ende Amijens niet een eij te crijghen en was, al had mer willen een ghauden croone voren gheven.

De mare ghijnck ooc, hoe datter vreese was, dat den prince van Condé hem wederom steerck maecte in hooch Bourgoingien, om nieuwen crijch te ghaen voeren, zoot wel te dijncken es, om den Coninc te verdrucken, ende zelve de croone ongherechtelic te crijghen, mits dat den Vrancschen coninc noch jonck ende een kindt was.

Daer wart ooc gheraporteert, dat in de stede van Rochelles (in Gasscoingien, an de zee gheleghen, daer den stapel vanden Vrancschen wijn licht) maer xij catholijcque persoonen en waren, ende dat die heretijcquen aldaer xxvj mannen die catholijck waren, onder religiuesen ende andere, ghevanghen ghestelt hadden in eenen turre, haer ghevende respijt van drij daghen, om haer te bedijncken, oft zij wilden werden van haren zinne oft gheloove, ende bevindende dat

[p. 186]

neen, hebbense alle in de zee versmoort; hadden ooc de keercken ende cloosters, in de zelve stadt, tot der eerden toe gheraseert als snoode bouven ende tempelschenders, Ghode ende de ghoede meinschen walghelick.

Eenen dach te voren hadde meester Gillis De Voocht, een eersaem priester ende schoolmeester, zeer ghoet ende ghestichtich van leven, met een ander schoolmeester vanden Fraters, met hare kinderen te velde gheweest, buten Sente Baefs, ende wederom commende, neffens tnieu casteel, zoo disputeerden de voornoemde kinderen vande ij scholen jeghen melcanderen naer costume, om te leeren ende haer ingenie te prouven, ende terstont zijnder sommighe Spaengiaerts uuten casteele ghecommen, ende hebben de voornoemde priesters ende schoolmeesters ghevanghen ghenomen ende ghebrocht int nieu casteel, hemlien boven dien slaende oft smijtende, zoo dat zij zoo verscrict daer inne werden dat zij bijna qualic daer af voeren, ende moesten aldaer dien nacht de pacientie hebben, jeghen alle reden ende recht.

Daer naer, tsanderdaechs up den voornoemden xxviij^en, waren Onderbeerghen drij of vier Spaengiaerts ghecommen in een taveerne, waer af de ij boven liepen, up ander lieden ghelaghe, die onderlinghe woorden creghen, ende zoo den eenen waende afghaen vanden steegher, wart van eenen Spaengiaert met zijnen rappier doot ghesteken. Den baliu creech de wete ende heeft de mesdoender ghevanghen ende bij zijnen capiteijn int nieu casteel ghebrocht. Daer commende, wart den dootslagher inne ghelaten, ende den baliu van Ghendt met zijn officiers buten ghesloten.

Up den zelven dach was ic met Lievin Nemegheer, mijn medeghezelle in wette, ten huijse van doverleden Claeijs De Zaleere, apotecaris, up den houck vander Hoochpoort

[p. 187]

ende Vischmaerct, die te Bruessel onthooft was om tfeijt vander ghueserie, bij Jan Van den Poele, ontfangher sConincx vande confiscacien, ende twee aude cleercoopers, alwaer tcateijlic ghoet in ij cavels bij den voornoemden aude cleercoopers ghestelt zijnde, tonser presentie vercavelt wiert, waer af den cavel A viel den Coninc, ende den cavel B de weduwe met haren kinderen die xj waren ende xij^e in den buuck, ende zij wart ghemaent tharen eede, of zij al haer cateijlic ghoet aldaer te voorschijn ghebrocht hadde, dwelc zij verclaerde dat ja, hoewel dattet zeer sober ende cleene was, ja gheckensweerdich, zoo dat men wel zach, dat daer inne ende in den apotecaris wijnckele fraude ghedaen was. Van ghelijcken werden ooc gheheet beede de aude cleercoopers, Jan De Cleerck, schepenen bode bij Ghedeele, ende Dees¹ Van der Stelt, of zij de cavels ghelijck ghestelt hadden, die ooc verclaerden dat ja. Ende sdaechs te voren was ic ooc, als schepenen van ghelijcken ter zelver cause, ten huijse va Jacob Lobberjoos, up de Coorenleije, die plach weert ende cleercq te zijne van sommighe cooplieden van coorne, ende hadde voor mijn medeghezelle in wette, Andries Seijs, ende aldaer viel den Prince den cavel B.

Up den zelven dach verstont ic vanden promotuer vanden bisscop van Doornicke, als datter te Doornicke nauwelic deen heelft vanden volcke ghebleven en was. De reste was al ghevlucht, ghebannen ende gheëxecuteert.

Up den xxix^en julij, zoo was an de hendelduere van Sente Nicolauskeercke gheplant eenen brief van Jan Van den Poele, ontfangher van een quartier vande confiscatien, inhaudende ende denomerende tot xxvj huijsen, die van sConincx weghen gheboden waren ter huere, eenen termijn

1 Desiderius.

[p. 188]

van drije jaren, met zulcke condicien ende bespreken als men ter plaetsen contenciues lesen zoude, dats te weten in tsGraven Casteel, in de vierschare vander Auderburch, up den iiij^en augustij xv^clxviij eerstcommende, tsmorghens ten viij hueren. Den voornoemden gheplanten brief was ghedateert up den xxvij^en julij xv^clxviij. Daer waren veel deghelicke ende costelicke huijsen in ghedenomeert, als thuus naest Lievin Henricx, huus ghenaemt tParadijs, den voornoemden Henricx toebehoorende, staende in de Langhemunte; thuus van Ghijselbrecht Tarleers, ooc in de Langhemunte; thuus van Jan Van der Luere, in de Drapstrate; thuus van Jan De Vos, in de Hauburch; de Croone, up de Hoochpoort; thuus van Willem Boghaert ende meester Jan Pijls, naest melcanderen in de Onderstrate; thuus van Lieven Dherde, an de Melckbrugghe; thuus van Jan De Ghrave, up den Steendam, ende meer andere. Ende eenen dach of ij daer naer werden voor alle poorten ende keerken de zelve brieven gheplant.

Up den xxx^en julij xv^clxviij, quam de tijdinghe te Ghendt, waer inne die catholijcke ende die gheerne met rusten ghezeten hadden verblijdden; maer die ghuesen ende uproerighe verdroufden, als dat onlancx te voren, ontrent Ghroenijnghen in Vrieslandt, eenen camp ende veltslach zoude gheschiet zijn, tusschen de onse, onder den ghrave van Meghen, Duijtschen ende Walen, maer meest Walen, ende die vander ghuescher zijde, alwaer die voornoemde Walen ende Duijtschen haer zoo fijnelic, mannelic ende couraigiueselic hadden, als dat zij van dander partije versloughen wel vij duijsent vechtender mannen, ende en hebben maer van haerder zijde ontrent l mannen daer ghelaten, waeromme den hertoghe van Alve de voornoemde Duijtschen ende Walen zeer ghepresen heeft ende

[p. 189]

voor clouckemannen ghehauden. Daer mochten wat Spaengiaerts onder ghemijnghelt zijn, maer lettel. Godt hebbe de aerme zielen van dese versleghen marcialisten! Maer niemant en late hem dijncken, dat dese victorie ongheloovelic es, om dieswille datter zoo vele vijanden bleven zijn ende zoo lettel van onser zijde; want dat es bij ghecommen omme dat die vijanden int ancommen maer vier of vijf schueten en schoten ende namen doe terstont de vlucht, ende werden wel bij de vijf mijlen verre vande onse vervolcht, zoo dattet daer over al vul doode lichamen lach van crijsknechten, boeren ende knechten al naect ghespolieert, ende meest ontrent der zee, daer datter een deel in versmoort zijn. Veel coijen zijnder vande onse alomme gherooft, ende men schancse wech ende ghafze om eenen daelder tstick. Tscheen dat men in dlandt van Cijpers was, daer men eenen redelicken osse oft coe om eenen ducaet coopt, ende zes of viij vette schapen ooc om eenen ducaet, zoo Ghistel¹ scrijft lib. 5, cap. 6. Dees coijen, wel vijf of zes duijsent, werden zoo wel ghenomen den vrienden als den vijanden, mits dat dlandtvolck al ghevlucht was, abandonerende haer beesten ende vee. Men zeijde ooc, dat dees schade in der vijanden legher toeghecommen was, mits dat zij murmureerden ende meijten jeghen haer capiteijnen om ghelt te hebben, roupende: ghelt, ghelt; want zij leden aermoe ende ghebreck, mits faute van betalijnghe, ende die capiteijnen haddense gheerne gheperswadeert te willen eerst eenen veltslach jeghen de onse slaen, ende daer naer sou mense betalen. Dat deden zij eensdeels om haer proffijt; want de ghene die daer doot

1 Tvoyage van Mher Joos Van Ghistele... Ghendt, Van den Keere, 1563, bl. 227.

[p. 190]

blijven zouden en zouden zij dan niet te betalen hebben, oft haer vrienden tghelt te zuer maken, en ook bleven zij versleghen, hebbende betalijnghe, zoo zouden de onse daer mede te meer verrijcken; maer die crijschknechten en verstondent zoo niet, maer wilden emmer ghelt hebben, eer zij slach leverden wilden. Dit vernamen de onse duer secrete ghuijdons, ende zijn onder dach ende nacht daerwaer ghereijst wel viij mijlen weechs, om desen bequamen tijt ende haer werrijnghen waer te nemen, dwelc diende om hemlien tonder te brijnghen. Zij hadden te voren een scheermutsinghe ghedaen bij tstedeken Rolla ghenaemt, maer daer waren ons de vijanden te machtich, al wast datter de Duuck wel xv oft xviij^c arckebussiers ghezonden hadde, zoo dat zij de onse ontdeden ende haer oorden schuerden. Maer dese voornoemde victorie vande onse verhaelde dees schade wel vj dobbel weder, de welcke ghebuerde up den xxij^en julij, donderdach ende Sente Maria Magdalenendach wesende; want boven alle die daer versleghen waren, onder voetknechten ende peerderuters, tot vij duijst, zoo voorseijt es, zoo werden haer afghewonnen xiij veendelen ende viij sticken groot gheschut ende veel schoon peerden in den buet ghebrocht, welcke schoone victorie den Duuck zelve overscreef an den privëen Raet van Brabant, sHertoghenbossche wesende, welcken Raet heeft den zelven brief beschict an den Raet van Vlaenderen te Ghendt.