Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. V.

Hoe Jan Van den Poele, den ontfangher fiscael, sommigher ghuesen huuscateijlen vercochte; ende hoe de hoochbaliu van Ghendt in Zeelandt overleden es; van een oordonancie ende ghebodt bij scepenen uutgheleijt van zeer nauwe toesicht te nemen up de vremdelinghen ende sectarissen, daer toe oordnirende hooftmannen, die daer af noticie hauden zouden.

Zulcdanighe wonderlicke, deerlicke ende perijculuese tijden, hebbe ic in mijn auderdom van zeven, acht ende neghen ende veertich jaren, met menich duijsent (Ghodt betert) mijne tijtghenooten moeten ghenieten, niet wetende hoet met ons lijven ende ghoeden ghaen zoude, hoewel wij ons met gheen nieuwicheden en hebben willen moijen, dwelck wij alleene moeten toescrijven de onghemeten ende onverdiende ghenade ende gracie Ghodts tonswaert; want daer hebben vele wijse, verstandighe ende wel gheachte mannen ghevallen in desen boosen trouble tijt, meenende de zake al claer te hebbene ende te boven te zijne. Ende bijsonder waren hier inne besmet vele treffelicke cooplieden, mits dat zij int reijsen menighen vremden caut hoorende zijn, welcx ghoeden men vaste tot sConincx proffijte vercoopende was. Want up den v^en in hoijmaent, maendach

[p. 156]

wesende, wart vercocht uut den name van Jan Van den Poele, ontfangher vande confiscacien, tghoet van Willem Boghaert, in de Onderstrate, jeghen over tSchepenhuusstraetkin, daer zeker bedden, hauteweerck ende costelicke tafereelen waren, als onder andere een costelic gheschildert tafereel, wesende eenen Christnacht, zeer constich ghedaen ende groot, dat zij som estimeerden x ponden grooten, ander xvi ponden grooten weerdich te wesen, ende was ghegheven om iij ponden iij schellijnghen grooten, ende een costelic antijcx tritsoor om ij ponden grooten. Dontfangher voornoemt verclaerde, dat datte alsdoe de xx^e plaetse van Ghendt was daer hij ghoet vercocht hadde, ende en hadde nieuwers zoo vele ghoets vonden; want dander hadden haer beste ghoet al wech ghedaen, ofte ander lieden haddent te bewaren, zegghende den Coninc en zouder niet een mijte af in zijn burse steken, tzoude al ghaen in den oncost; want tghene dat te Valenchiene vercocht was en bedrouch maer vij^c ghuldenen, daer nochtans zeer veel confiscacie viel. Daer zouden, zeijde hij, zoo scheerpe mandamenten uut commen up die zulck ghoet verberghen hilden, dat haer gruwen mochte, zoo dat zij mochten willen dat stonde en brande.

Up den vij^en julius, overleet in Zeelandt, mer Adolf van Bourgoingen heere van Wackene, Cappelle, etc., viseadmirael der Nederlandtsche zee, hoochbaliu der edelder ende groote stadt van Ghendt, in presencie van mij vrauwe zijn lieve ghezelnede, tsavonts ontrent den vij hueren, naer dat hij een monsteringhe van boeren oft landtlieden ghehauden hadde, omme dat zij ghereet zouden zijn ter diffencie ende bescheermenesse van tvoornoemde eijlandt van Walckeren, indient van noode ware, ende dat daer eenighe vijanden ter zee upcommen wilden. Hij ghevoelde hem

[p. 157]

qualic daer hij te waghen zat om naer zijn logijst te rijden, ende was zeer aestich bestaen, als deen huere fraeij ende dander huere zieck ende doot. Hij liet wel achter hem xij^c ponden grooten tsjaers, maer daer was dheelft belast. De weduwe hadde veel schoons tharen deele, als ooc vele marcken zelvers.

Up den ix^en der zelver maent was een voorghebodt uutgheleijt, ende Jan Prijsbier, den greffier bij der Kuere, (terwijlen dat ment bij tSchepenhuus noch trompte) was ghecommen bij schepenen van Ghedeele, alwaer ic doe jeghenwoordich was; ende eene vanden schepenen, de welcke, uuten name van zijne meesters voornoemt, die van Ghedeele ghoeden dach gheboden hebbende, de voornoemde schepenen van Ghedeele ghepresenteert heeft een deel gheprentte brieven ghedruct bij Gleijn Manilius, boven met een figuere vande wapen van Ghendt, in een antijcsche joije ende over beede zijden staende met groote lettren: Ghendt, Ghendt, ende was up tfaict vande vremdelijnghen ende sectarissen in de stadt commende ende logierende oft wonende, waer af tinhauden hier naer volcht van woorde te woorde:

‘Om dieswille, dat men bij experientie bevindt, datter vele ende diveersche vremde lieden hier binnen deser stede ende schependomme zijn commen wonen ende noch daghelicx toecommen, zonder vanden zelven te hebben kennesse, niet meer van haerlieder negotiacie, handtieringhe, dan levene ende qualificatie, ende zoo te bevreesene es hemlieden vande plaetsen van haerlier gheboorte, domicilie ende woonsten vertrecken oft daer uute ghezeijt zijn om eenighe hare meshusen ende suspecten levene: zoo ghebiet men van Heere ende Wet weghen, in den eersten, dat hem niemant, van wat qualiteijt oft condicie hij zij, voortanne en vervoordere eenighe huusen, cameren, wijnckels oft kelders,

[p. 158]

binnen deser voorseijder stede ende schependomme van diere, te verhuerne, vercoopene ofte ovelatene eenighe vremde persoonen, ten zij alvoren zijlieden metten zelven vremden persoonen ghecompareert hebben voor zulcke hooftmannen, als daer toe in elcke prochie, bij quartieren, van weghen Heere ende Wet ghestelt ende ghecommitteert zullen zijn, doende aldaer verclaers bij den zelven vremdelinghen, wie zij zijn ende van waer zij commen, met eenen exiberende behoorlicke attestatie ende certificatie onder den zeghel vander Wet ende Magistraet van haerlieder leste fixe woonste ende domicilie, metghaders vanden cureijt¹ aldaer, nopende haerlier leven, condicie ende legaliteijt, ende dat zij zijn catholijcque persoonen, up peijne van telcken te verbueren bij den ghenen die daer af in ghebreke zoude blijven, eerst x ponden paresijs, tot proffijte vander Majesteijt, drije ponden paresijs, den ghemeenen aermen, ander drije ponden parisijs, ten proffijte vanden voornoemden hooftman, ende ghelijcke drije ponden parisijs, ten proffijte vanden anbrijnghers, ende boven dien arbitralicken ghecorrigiert te zijne in exemplen van andere; de zelve boeten te verhalen tware up de voornoemde huijsen, bij pandijnghe, ofte up de persoonen vande proprietarissen ende bezitters, van stonden an ghebleken zijnde vande contraventie van desen.’

‘Ghebiedende voorts, dat alle persoonen, tsij mans, vrauwen, knechten ende meijsens, negheene uutghesteken, alhier binnen deser stede gheen ij jaren ghewoont hebbende, vertrecken ende rumen deser voorseijder stede ende schependomme, binnen xiiij daghen naer de publicatie van desen, ten ware dat zijlieden binnen middelen tijde

1 Pastor.

[p. 159]

exhibeerden in handen vanden hooftmannen, onder wiens wijc zijlieden woonachtich wesen, behoorlicke attestacie vanden pastuer oft visiteerder van haerlieder prochiekeercke, dat zijlieden catholijcke persoonen zijn, ende de ghene die in corten tijde alhier ghecommen zijn wonen, vanden wethauders ende cureijt van haerlieder leste residencie, up peijne, zoo wie in ghebreke ware de voornoemde attestacie texhibeerne, ende niet en ruumde binnen de voornoemde veertien daghen, in ghevanghenesse gherecommandeert te werden, om up haerlieder leven behoorlicke informacie te nemene; wel verstaende nochtans, dat zoo wie omme de groote distantie van zijn leste domicilie tzelve niet en conde ghedoen binnen de voorseijde xiiij daghen, hemlieden zullen moghen addresseren an de hooftmannen van haerlieder quartier omme competen ten dach daertoe te verweervene.’

‘Oordinerende van ghelijcken, dat een ijeghelic, niemant uutghesteken, overbringhe in handen vanden voornoemde hooftmannen, binnen veertien daghen naer de publicacie van desen, bij clare specificatie, in ghescrifte, de namen ende toenamen vande knechten ende meijsens in haren diensten wesende, metghaders vande persoonen binnen haren huijsen, up cameren ende in kelders, partijculierlic wonende, met de plaetse van haerlier gheboorte, den tijt die zij alhier gheresideert hebbende ende namen ende toenamen an wien de husen daer zijlieden wonen toebehoorende zijn, up pene, indien ijemant dus in ghebreke bleve, ofte den voornoemden hooftmannen danof weijgheringhe dede, als wederspannighe ghestraft ende ghecorrigiert te werden.’

‘Soo men van ghelijcken ghebiet ende oordineert, dat gheene inzetenen deser stede, van wat qualiteijt oft condicie zij zijn, van nu voorts, eenighe vremde knechten, vrauwen,

[p. 160]

meijsens, ambachtsghezellen oft andere, gheene voorghaende certificatie connende betooghen, zoo boven verclaert es, zullen moghen in haerlier dienst anveerden, ten zij alvoren bij hemlieden tselve gheïnsinueert hebbende den hooftmannen van haerlier quartier ende met eenen hemlieden exhiberende, bij clare specificatie in ghescrifte, de namen ende toenamen van zulcke persoonen, de plaetse van haerlieder leste domicilie ende dattestacie van wethauders vande voorseijde plaetse, onder haerlier zeghele, metghaders vanden pastuer aldaer up haerlieder conversacie ende levene, up de peijne van dertich ponden parisijs, deen derde ten proffijte vander Majesteijt, et ander derde tot profijte vanden officier, ende de reste ten proffijte vanden hooftman ende anbrijngher, elc deen heelft, mitghaders boven dien up arbitraire correctie.’

‘Ghebiedende voorts eenen ijeghelicken, dat niemant wie hij zij, hem en vervoordere eenighe ingurien bij woorden ofte faicte an te zegghene oft committeerne, up de persoonen vande voornoemde hooftmannen oft vanden nachtwakers, die in diveersche quartieren deser stede, ter gherusticheijt ende ghemeene welvaert vanden inzetenen, gheoordineert zijn, ter causen van haerlieder officie, up de pene (indien tzelve bleke) an den lijve, ende naer de gheleghentheijt vanden sticke ghepuniert ende ghestraft te zijne, in exemple van anderen.’

Onder stont gheprent: Tijpis Manilij.

Ende bij den secretaris ghescreven aldus: ‘Ghepublieert ten bretecke ende bij trompette, ter plaetsen ghecostumeert, den ix^en dach van julio xv^c lxviij. Hembijze.’

Ende up de dorsse stont bij den zelven secretaris ghescreven:

‘Voor Marck Van Vaernewijc ende Joos De Brune, als

[p. 161]

hooftmannen vander Veerckensmaerct, Hautbriel, Nieustrate, Ridderstrate ende Naghelstraetkin, zoo verre die in Sente Jacobs prochie bestrecken.’