Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 39]

Cap. VIII.

Van sommighe lueghenachtighe upghevijnghen der Spaensche soldaten; ende dat den hoofmeester ende secretaris van [den prince van] Oraingie ghevanghen waren; hoe de vier biddende oordenen van Ghendt requeste presenteerden tHove om verzoetenesse van sommighe ghevanghenen; van een colacie te Ghendt ghehauden up de tachterheijt vander stadt; hoe mense helpen mochte.

Maer van die quade maren, die sommighe Spaensche soldaten, te Ghendt zaeijden, als dat den duuck Dalve bijcans verraden was, daer hij up den ghoeden vrindach of daer ontrent waende te ghaen wandelen buijten Bruijssele, in een clooster ghenaemt Groenijnghen, en zoude ghewacht gheweest hebben van xvj mannen, ende datter daer noch lach in eenen bosch een groot ghedeel; maer mits dat hij niet ter zelver plecken en quam, zoo zoudet faute ghesleghen hebben, ende die xvj verraders ghevanghen, ende daer zouder binnen Bruessel wel iij^M beschuldich in gheweest hebben, al uut ghemaect vanden prince van Oraingie ende ander eeren¹ fugittijven, ende datter daeromme vele uut Bruessel zouden ghevlucht zijn, es al meest lueghen bevonden; want men zeijde, dat zij zulcke maren zaeijden, om dat zij te Ghendt ende eldere, daer zij wel ende ghemackelic laghen te langher zouden moghen blijven ligghende, zegghende daer toe, dat gheschict was, dat men alomme die Spaensche soldaten zoude doot slaen, dwelck doch gheen

1 Heeren.

[p. 40]

veerwe en ghaf, noch gheen ghepeinse daer af en was onder die burghers van Ghendt ende eldere; want zij doch gheheel sachtmoedich waren, maer verziert van valsche tonghen, die som tot de ghoede lieden dorsten zegghen, daer zij thuus laghen ende haer costen om half ghelt hadden, dat zij (indien den duuck Dalve alzoo ghevanghen oft ghedoot werde) de steden ende huijsen daer zij in laghen, zouden in gloede stellen ende tvolck doot schieten ende verslaen, om dat zij ooc vanden inzetenen niet overvallen en zouden werden, ende vlieden dan up de casteelen, die haudende met crachte; dwelc tijrannighe ende gheheel onredelicke woorden waren, dat men die lieden, die paijsivel waren ende vander zake niet en zouden weten, zoo jammerlic beschadighen ende vermoorden zoude, dwelcx des Conincx wille niet en zoude zijn, maer zoude moghen oock haer selfs uuterste verdeerffenesse inbrijnghen oft causeren; want hier in dlandt maer acht duijsent Spaengiaerden en waren zonder die ander gharnisoenen. Maer hoe mocht dat der waerheijt ghelijcken! Hoe zoude tvolck zoo dul zijn (die niet en zochten dan vrede ende paeijs) zulcx te bestane, ende hoe zouden zij in alle steden zoo eendrachtich in dat quaet connen zijn, zonder dat van ijemant uutghebrocht te werden! Ende wie zoude durven de lieden daer toe moveren niet wetende van wat zinne zij haer vinden zouden, ende of zij haer dan verraden zouden, zoo zulcke verraders toebehoort! Tes oock jeghen alle redene ende natuere verziert, dat zoo ontellicke vele eerlicke mannen, die den Coninc eedt ghedaen hebben ghoet ende ghetrauwe te zijne, zouden zulcx laten gheschien hebben, zonder zelve met lijfve ende met ghoede inspannende met de Spaengiaerts zulcke rebellighe te wederstane ende zulcke valsche verraders met groote tormenten ter doot brijnghende. Maer

[p. 41]

dat zecht men waerachtich te zijne, als dat den hoofmeester ende den secretaris vanden prince van Oraingien, om eenighe conspiracie, zouden ghevanghen gheweest hebben, waeromme hem den eenen jeghen die Spaengiaerts, die hem vijnghen, rudelic hadde ende stack naer hemlien met zijnen poengiaert, die zouden zij, naer dat hij ghevanghen was, leelic ghehantiert ende overvallen hebben, ende de kele afghesneden; zij zouden int hof van Orainge, staende te Bruessele, tvier ghesteken hebben in een deel tonnen met buspoer, die daer in eenen kelder stonden, om alzoo eenen brant te maken in der stadt (zoo men zecht) met meer ander voornemijnghen; dit zouden die van Oraingens zijde waren ende nu ghevanghen waren, zoo men haer te laste leijde, voortghestelt hebben, haddet moghen ghelucken.

Ontrent dees tijt was een requeste ghemaect bij de vier oordenen te Ghendt, ende was ghepresenteert den duuck Dalve, biddende daerbij voor Franchoijs Hueriblock zijnen ghevanghenen. Men zeijde ooc, dat broeder Jan Vanderhaghen voor den Duuck up zijn knien gheleghen hadde, ende hadde met sommighe andere gheestelicke persoonen voor den voornoemden Hueriblock ghebeden; Haghe¹ hadde oock daer naer ghepredict, dat hij over een jaer te voren den voornoemden Hueriblock gheraden hadde te willen afstane hem met zulcke meijterie ende duvelrije te moijen, maer hij sprack: hij hadde ghoets ende ghelts ghenouch om hem zelven vander ghalghe te lossen, indient zoo quame, dat hij daeromme in lijden commen moeste.

Item tsmaendaechs, tsanderdaechs naer Sente Maercxdach, up den xxvj^en aprilis, wast te Ghendt colacie, ende

1 Vanderhaghen.

[p. 42]

dat om de tachterheijt der stede te hulpen te commen, welcke tachterheijt beliep tafghaende jaer ende dat toecommende jaer up de zelve assijsen ende oncosten gherekent van tvoorghaende, ontrent neghen duijsent ponden grooten, niet daer inne gherekent zijnde den oncost, die de stede dooghen moest ter causen van tservicium vande soldaten, te weten elcken soldaet, om dattet nu naer alf maerte was, ij ghuldenen de maent, om dat zij tsomers zoo vele niet en behouven als tzwinters. Ende was de proposicie ghedaen bij den nieuwen pencionaris meester Damman, filius Claeijs, welcken Claeijs wijlen secretaris bij Ghedeele gheweest hadde, maer over lanck der weerelt overleden. Desen voornoemden jonghen man dede sijn propositie oft oratie zoo wel ende eloquent, dattet elck verlustighen mochte diet hoorde, want ten ghebrack hem noch an een lude bequame stemme noch an de wijsheijt om zijn woorden wel te belegghen ende anghename te maken. Zijns ghelijcke en heeft daer in veel jaren niet gheweest. tScheen dat hij van Demosthenes, Photion ende Cijceros oracien deelachtich was. Dese vertoochde zeer eersamelic ende reverentelic, hoe dat mijn heeren scepenen, up tghoet dijncken vande notable, vercreghen hadden tHove zeker octroij om de stadt te moghen vermeerderen hare assijsen, eenen termijn van drij jaren, om te gheraken uut haer zware schulden daer zij in stack, segghende dat men hemlien lesen zoude de pointen hoe ende waer inne men de voornoemde assijsen augmenteren zoude. Dienvolghende zoo heeft meester Roelandt Van Embijse ghelesen een lijste oft tralie van diveerschen ghoede coopmanschepe ende de neeringhen anghaende, daer al meest te voren assijse up gheloopen hadde, maer sober ende cleene, dat welcke men som deen heelft, som deen derde ende som meer dan dheelft meerder

[p. 43]

stelde, ende som up eenen anderen voet oft manniere, om tbedroch ende de donckerheijt te schuwen, die men daer in bevonden hadde. In somma twas alzoo redelick ende bequamelick ghestelt, dattet wel scheen, dattet den ghemeenen man, poorters ende andere cleenen quets bijbringhen zoude, ende zoude nochtans der stede grootelic proffijteren. Alleene den ghebranden wijn wart zijn assijse zoo excessijvelic ghehoocht, te weten xvi grooten up elcken stoop, dat men wel conde verstaen, als dat men hem daer duere uut der stede weeren wilde; want daer vele dronckaerts ende volcxkin van lichten levene in plochten te zitten drijncken, somtijts zoo droncken, dat zij meer beestelic dan meinschelic schenen, hoewel nochtans men wel sindert bevonden heeft, dat den voornoemden ghebranden wijn om dese excijse wille niet uut der stede gheweert es, maer dat hij vercocht wart ten zelven prijse als voren, eer de assijsen daer up ghestelt was, waer bij wel te presumeren es de groote winnijnghe, die de vercoopers van dien daer anne te voren moesten ghedaen hebben. De ij^e vraghe was, of men dese voornoemde assijsen verpachten ofte doen collecteren zoude, ende de derde, of men niet ten onderhaude van tservicium voornoemt en zoude uplichten tAndtweerpen, te freete, noch lx duijsent ghuldenen; want anders en mochtet de stede niet ghehauden, hopende binnen middelen tijde te vercrijghen de zelve belastijnghe up de generaliteijt van Vlaenderen, dwelck noch niet gheaffecteert en was. Maer den hertoghe van Halve hadde mijn heeren daer af redelicken ghoeden moet ghegheven; hadde ooc up den Pallemsondach ghezeijt mondelijnghe tot hemlieden, dat hij meende die van Ghendt van hare soldaten te verlichten; hier up waren de notable gheheeten vertrecken ende hare andtwoorden te schepenen waerts over te brijnghen. Dat

[p. 44]

ghedaen zijnde, de notable en vonden gheensins in hare advijsen, dat tgheproponeerde in eenigher mannieren te wederlegghen was; want up deerste point, van die stadt haer assijsen te augmenteren, wist elck wel dattet zijn moeste, ende datter gheenen bequameren middel en was, dan den ghenen die mijn heeren schepenen gheadviseert hadden; want noch cooren, noch broot, noch hetelicke ware, noch bier, noch wijn en wart meer belast dan te voren, maer alleene vele ende menigherande dijnghen, den neeringhen in groots ende der coopmanschepe anghaende; considererende ooc de sommighe, dat ditte wel vonden was, om dat men bevonden hadde, dat tghemeen volcxkin, als ambachtslieden ende cooplieden, al meest gheghuest, ende die stadt in zulcken commer ende verdriet ghebrocht hadden als daer zij in waren, lettel poorters ende gheghoedde daer in beghrepen zijnde, hoewel nochtans als van costelic laken, fluweel ende zijde ende veel meer ander dijnghen, dat zouden al meest de gheghoedde betalen; want zij zoudent te dierder moeten coopen omme de augmentacie vander assijse oft tralie voorscreven, ende zouden bij dien de cooplieden daer gheschepen te zijne groot proffijt an te doene, als voor eenen stuver in assijsen, wel ij of iij stuvers upstekende int vercoopen.

Ten anderen, van die zelve assijsen te doen collecteren oft verpachten, zoo waren sommighe daer inne diveersch van opinien. Eenighe meenden ende verclaerden: men zoude de meeste ofte grootste assijsen, als vande bieren ende wijnen, doen collecteren van schepenen weghe ende niet verpachten. Up avontuere of die soldaten curts vertrocken, zoo zouder veel meer proffijts up zitten, mits dat veel huijsghezinnen, onder tdecsele vande soldaten, wijn ende bier dicwils zonder assijse droncken, ende dedent halen int nieu

[p. 45]

casteel oft inde vrije kelders, die voor de soldaten gheordineert waren. Item de ander assijsen, emmer de cleene, meenden zij, zoude men alle verpachten. Ander collegien en roerden hier af niet, of zij en haddens niet gheghrepen; maer den meesten voeijs hier af was, als dat zij zulcx stelden in de discretie van schepenen.

Ende nopende den derden pointe, daer en viel gheen reconter uppe, te weten, dat men noch lx duijsent ghuldenen, te freete, uplichten zoude, om de soldaten voor haer servicium te betalen, up dat zij den huijsman niet weder en ghijnghen zwaerlicker traveillieren ende persiqueren.

Dese andtwoorden bij oordene alle gheuut zijnde, werden de zelve resolucien vanden voornoemden pencionaris gheresumeert, ende daer naer bedancte hij eerlicken ende eloquentelicken de voornoemde notable, zoo dat dees colacie voor den xij hueren gheent was, hoewel dat tlesen vander voorseijde lijste wel een huere gheduert hadde.