Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 28]

Cap. VI.

Vande liberalicheijt der goddiensticheijt te Ghendt; van eenen jesuijt een treffelic predicant; van sommighe service der soldaten te Ghendt; ende hoe datter neghen pacienten tot Ghendt gracie creghen, ende datter xj tot Rijssele ghehanghen waren; ende dat den Coninc ghelt uut Spaengien zant; vander devocie ende reverencie ghedaen Ghode ende den H. Sacramente up den witten donderdach ende ghoeden vrindaech; ende van leelicke rudesse in den Westcant.

Up den voornoemden xiij^en aprillis anno lxvii, voor Paesschen, ghijnghen die pastuers, keercmeesters ende helichgheestmeesters van Sente Jacobskeercke omme, thulpen de sermoenen vanden advent ende den vastenen, ende thulpen der sacramentsmesse, ende haelden omme, zonder de absenten, vijf ponden viij schellijnghen grooten, daer zij maer en plochten iiij ponden grooten omme te halen. Twas een wonder, tvolck aldus verlast zijnde vanden spaenschen garnisoene, quade neeringhe, ende dat men dicwils om den aermen ende andersins omme gheghaen hadde, dat zij zoo hopelic ghaven, waer duere men zach haer liberael herte ter duecht. Desen predicant was den Jesuijt voornoumt, ende was ghecommen van Cuelen, een vande overste der Jesuijten wesende, een theologien ende zeer gheleert man, een peerle in dien tijt, om die ghuesen en die twijffelachtich waren in eenighe pointen, hoedanich zij waren, cleen ende groot, den christenen gheloove anghaende, te vuldoene ende te paeijen tot verwonderens toe; zulk een memorie als hij hadde, alle die auctoriteijten der Scriftuere

[p. 29]

citerende, de boucken de capittelen, met hoopen; daer naer de leeringhen der vaderen, griecsche, latijnsche, judeesche, aphricaensche, egipsche ende waer dat Christum bekent was, verhalende haer boucken, capittelen, concilien, noummende zeer machtich ende condigne, ende verclarende alle twijffelachtighe questien ende vraghen den gheloove anghaende, een man die weert was ghehoort te zijne in dien tijt. Hij was sober ende abstract, gheen brasserien zouckende, gheenen loon begheerende dan Godts loon, ende nam rechts eenen pennijnck om zijn over ende weder reijsen tot Cuelen ende Ghendt; want van zes conincxdaelders, die hem ghepresenteert waren in den advent, en wilde hij er maer twee nemen. Maer de ghoede heeren pastuers ende keercmeesters waren in hem beschaemt, om dat hij zoo lettel gheloont was van zijnen groeten aerbeijt, ende noch meer in den canoninc van Sente Jans, nu Sente Baefs, daer hij zijn tweetster thuus lach, in de Droochscheerershuus plach te zijne, om dat hij noch niet betaelt en was van haerlier teircosten vanden advent ende den vastenen, die als hem in den advent een presentacie ghedaen was, niet alsdoe anveerden en wilde. Dus was ghesloten, dat men hem iiij ponden groeten presenteren zoude, ende wilde hijt emmer niet nemen, dat men dan zijn joncwijf ende cnape elc een ghoet stick ghaudts schijncken zoude, doch meest djoncwijf, die meest moijten met hemlien ghehadt hadde.

Alsdoe wart ghezeijt, dat die Spaensche bevelslieden gheaddresseert met schepenen wilden een zeker ghetal van bedden hebben, om de poeten up te slapen, die abstineren moesten, mits dat Paesschen naecte den ghoeden tijt, ende die ghecrijghen vande lieden, die up tZant wonen, daer tvolc daer ontrent quaet behaghen in hadden. Men was ooc

[p. 30]

besich om een service voor hemlien te oordoneren, wat die huijslieden hemlien desen zomer ghehauden zouden zijn te gheven. Aldus en wasser noch gheen apparentie van te vertrecken, ja, dorsten wel zegghen, dat zij daer noch wel twee jaren blijven zouden. Om dese service wille (die zeer veel bedraghen zoude) was te Brussel int Hof ghezonden.

Up den voornoemden xiij^en aprillis zeijde men, als datter neghen ghevanghenen ontlost ende gracie met Barnabé te Ghendt hadden, mits dattet in de ghoeweke was, waer in menich meinsche, die een compassiues herte hadde, zeer verhuechden; want tvolck hadde overal groot lijden ende verdriet.

Daer wart ghezeijt, als dat zij van die drije pacienten, die onthooft waren, ontlast waren, als dat zij wel es waer in diveersche plaetsen mede gheweest hadden, maer niet ghebroken en hadden, maer alzoo en mochten niet spreken die ellefve pacienten, die up den zelven dach te Rijssele ghehanghen waren, welcx capiteijn gheweest was eenen ghenaemt den Hanecam, die ooc tot Bruessel ghezonden was, om daer ghejusticiert te werden als een verrader ende partije van zijnen ende onsen Coninc ende vanden Helighen Christenen Gheloove. Hij was een Wale van Rijssele gheboren.

Daer wart oock ghezeijt, als dat uut Spaengien van onsen Coninc, ghezonden tAndtweerpen, anghecommen was een schip gheladen met ghelde, om die capiteijnen en de soldaten in dese Nederlanden ligghende te betalen, waer duere den ghoeden edelen Coninc wel toochde voor zijn tweetste reijse, dat hij niet en sochte zijn Nederlanden te bedeerven, maer grootelicx te verbeteren, zoo ooc den brief inne hilt, die de Gouvernante, zijn zuster, te Ghendt ghezonden hadde, zoo ghij vint lib. 5, cap. 20, vervullende dese landen

[p. 31]

met Spaenschen ghelde, zoo hij ooc ghedaen hadde te voren met xxx mulen gheladen met ghelde, zoo ghezeijt es lib. 6, cap. 6. Maer wel es waer, dese landen moesten eerst wat lijden, om dese vermaledijde ketterien jeghen te commen ende uut te monsteren, ende om dese mesdadighe meijtmakers, verraders ende tempelschenders te straffen. Dees wonden ghecureert zijnde, zoo zouden dees landen in ghezontheijt weder floreren, dwelc moeste ghedaen zijn, up dat mits tsachte meesteren de wonden niet en verrotten ende veel eergher en werden, ende meer an dlichaem der ghemeenten en corrumpeerden.

Up den xv^en aprilis, witten donderdach wesende, zoo ghijnghen die Spaensche soldaten te Ghendt zeer devotelic metten Helighen Sacramente, met een groot ghetal wassen keerssen ende flameen van handttoortsen, ende men droucht zeer reverentelic onder eenen troon oft hemele, ende daer volchde een machtich volck mede, principalic Spaengiaerts. Voren ghijnghen al zijnghende zeer melodiues die sanghers van Sente Jans, ende twee Spaensche priesters ghijnghen al zijdelinghe al wieroockende ende scricten telcken al zijdelinghe voort. tSacrament wart ghedreghen in een vaetkin van zijde, overdect als een coufferkin, ende men droucht int Tempelhuus, daer ghetemmert was eenen hooghen hautaer met veel trappen up te ghane, ende hadde helpen temmeren Henrick De Pape, lathaudere ende hautbreker, ende coste van temmeren iiij ponden grooten, ende van wasse ende anders wel xij ponden grooten; maer daer quam veel ghelts inne: elcken soldaet ghaf oft offerde int becken ghemeenlic eenen reael.

Up den xvj^en aprillis, ghoeden vrindach ende Sente Ysidorusdach zijnde, zoo meenden die Spaensche soldaten, die te Ghendt waren, wel een bloedighe penitenciale pro-

[p. 32]

cessie gheghaen hebben, maer twas haer verboden vanden duuck Dalve, up avontuere als zij alle in de processie waren, mochten eenighe quaetwillighe van Ghendt eenighe roere ofte ijet nieus voortghestelt hebben, waeraf nochtans gheen ghedachte en was; want dit volck en slacht gheen Spaengiaerden oft Italianen, die fiusues¹ ofte furiues zijn, maer zijn veel zachtmoedigher ende redelicker. Emmer wasser daer, die uut penitentien ende devocien (dwelc wel ende prijselic ghedaen was), tot twee of drije, die ghewapent in Sente Jans keercke stonden, uutghenomen an de beenen, ende was thooft ende aensichte al ghewapent, dat mense niet en kende wie zij waren, hebbende eenen stock ofte javelijne in dhandt, ende persevereerden alzoo vanden witten donderdach noene tot den ghoeden vrindach noene, zoo men zeijde, zonder eten ende zonder drijncken ofte haer te waermen, maer zaten ofte ghijnghen altemets daer zij wilden. Men zeijde, datter int Tempelhuus ooc waren, ende drije vermomde Spaensche vrauwen ooc van ghelijcken; maer ic daer commende en zachse niet, dan alleene Sente Jans. Tes in haer landt alzoo de costume.

Ic zach ooc commen duer Sente Janskeercke, ontrent den x hueren, eenen vermomt, die hem zelven zeer gheesselde met coorden daer haken in waren oft spellen, die tvleesch up zijnen rugghe, die bloot ghemaect was, uphaelden ende bloedich maecten, ende slouch altijts over beede zijn schauderen, bij ghebuerten, ende knielde over beede zijn knien voor sommighe aultaren, dwelck compasselic om zien was; want men hoorde die slaghen cletsen herde verre.

Ende int Tempelhuus voornoemt, daer hadde den meester del campo doen maken, in den choor achter over hende, een

1 Vol zelfvertrouwen?

[p. 33]

oratorie zeer chierlick ende triumphant, als met een schijn van zelveren pilaren ende loveren of antijckaige ruijtwijs, maer was eenich weerck alzoo in laken ghemaect zeer uutwendich ende chierlic. Daer stont eenen altaer zeer hooghe met zeker ornamenten, daer men toeclam (zoo voorseijt es) met xvj ghemaecte trappen al overdect met cleeren, ende over elcke zijde stonden schoone wassen berrende keerssen in witte tenen groote candelaren tot xxxiij, ende beneden voor den upghanck up tpavement ooc met cleeren overdect, noch iiij wassen keerssen up haer candelaren, ende over elcke zijde beneden stonden viij bernende toortsen, de welcke zij snooten met groote keerssnuters, ende worpent in becxkins met water, daert terstont ghebluscht was. De wassen keersen werden oock alzoo ghesnoten ende tsnuutsel in drooghe becxkins gheworpen. Beneden int midden up een zwart cleet lach een cruuseficxkin leelic ende zwart, daer zwart floes an ghewonden was, daer croop men naer ende men custet, Spaengiaerts ende steedtsvolck, zoo dat mer zeere om drumde. Gheheel den choor was afghecleett, over alle zijden, met een ghelijckenesse van ghauden laken ende voren de keercke al van tappijtserije. Voor de keercduere, daer hadden zij ghemaect, hanghende an eenen boom, Judas, alzoo groot als dleven, met een fau visaige ende cleeren ghecleet. Daer zat ooc zeer veel schamel volck om aelmussen te ontfanghen, ende oock voor tclooster ten Augustijnen. Zulck eenen Judas hadden zij ooc ghemaect hanghende up tnieu casteel an de ghalghe, die daer stont up de mueren, ende men zeijde, datter ooc penitente wakers int nieu casteel int hernasch waren. Maer int Tempelhuus daer quam veel ghelts inne, ten proffijte vande soldaten, die dees decoracie ghedaen hadden, ooc tharen coste.

[p. 34]

Maer niet met zulcker devocie oft ghoetherticheijt en deden sommighe ghuesen in den Walschen cant, ontrent de frontiere van Vrancrijcke, die up zulck eenen helighen dach als den ghoeden vrindach es, hebben eenen priester, daer hij zat biechte ende hoorde, anreest ende uut de keercke ghetrocken, ende ooc den capellaen, ende hebben den priester ghehanghen ende den anderen doot ghesmeten, dwelck gruwelic om hooren es ende niet lijdelic zonder stranghe pugnicie, indien men zulcke moordenaers ende sectarissen crijghen conde.

Item up den Paesch-avont oft daer ontrent, vertrocken uut Audenaerde de Spaensche soldaten, wel de twee deelen van drijen, naer Namur, zoo men zeijde, ter wat causen en weet men niet.