Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 23]

Cap. V.

Van diveersche nieumaren; ende van zesse artijclen oft pointen die sommighe ghuesen ter doot ghebrocht hebben; ende hoe dat wel bij xx pointen nochtans bewesen mach werden, waeromme dat men over vele van dien compassie ende medelijden behoort te hebben.

Up den voornoemden dach was de tijdijnghe te Ghendt ghecommen, hoe dat den duijtschen Keijsere met den turcschen Keijsere viij jaren lanck bestant ghemaect hadde, daer vele duechdelicke herten zeer in verblijdden, hopende dat hier te betere in dees landen alle dijnghen zouden ghemiddelt ende verbetert werden. Daer wart ooc ghezeijt vande comste vanden Coninc, maer curts daer naer weder neen, als dat hij noch in vier jaren niet commen en zoude, maer datter wel xl^M mannen, Spaengiaerts, upghescreven waren, alle hueren ghereet te zijne, indien mense ijewers van doen hadde, tzij jeghen de Duijtschen oft Franchoijsen oft ander landen ofte in Nederlanden, ende en zouden maer een cleen saut¹ ontfaen, haer ambachten doende tot anderstont dat mense te bezighen hebben zoude, dan zouden zij vullen saut ontfanghen.

Daer quam ooc de mare, als dat te Valenchiene een treffelic rijcke coopman ende noch meer andere, al levende tot assche toe verbrant waren, om dat zij haer quade opinien niet afghaen en wilden ende haer voughen tot die Helighe Keercke. Dees justicie ghebuerde met der stadt

1 Solde.

[p. 24]

ghesloten poorten, zoo daer de costume es, ende hadde den mester del campo te Ghendt gheweten, dat die vijve van die vii die ghehanghen waren, als Lievin De Smet, meester Gillis Coorne, Jan Roose, meester Jacob Schoelap ende den Wulfjaghere haer quade opinien niet afgheghaen en hadden, hij hadse ooc levende metten viere doen executeren; want, boven tquaet dat de zulcke doen daer in steervende, zoo onstichten zij menighen meinsche, daer die andere, die haer bekeeren, tvolck wonderlicken zeer stichten. Van die vier Anabaptisten, die doe ooc verbrant waren levende, en spreken wij niet, want zij alzoo gheëxecuteert waren. Dit waren jonghe mannen, zoo voorseijt es, maer vremdelijnghen, dan dat zij te Ghendt ghewrocht ende hoemakers gheweest hadden. Ende oft ijemant dochte, dat dese ofte deser ghelijcke ghuesche beroertmakers ofte sectarissen te hert ghepugniert waren, als dat zij daerom hanghen moesten, som deghelickc eerlicke mannen zijnde, als Lievin De Smet, Pieter Andries, meester Gillis Coorne, meester Willem Rutsemeelis, etc., die zal verstaen, dat den juge niet en doet zonder te vullen gheinformeert te zijne, ende dat de vonnessen bij den Upperraet ghemaect waren, zoo dat zij bij dien ende bij ghoddelicke ende weerlicke rechten, som wel in vi pointen die doot verdient hadden. Om dit te prouven, zoo willen wij daer toe nemen hem die scheen de eerlicste te zijne vande bovenghenoumde, te weten Lievin De Smet, om zijn auderdom ende rijcdom, een man met witten hare ende baert. Dese zoude bedijncht gheweest hebben: ten eersten, dat hij sommighe valsche predicanten hier zoude ghebrocht hebben, waer duere menich meinsche verleet es gheweest, de ghene die wat van dien waren noch meer ghesteerct in haer ongheloovicheijt ende ketterije, ende sommighe die catholijck

[p. 25]

waren makende ketters of ten minsten zeer twijffelende in haer gheloove, ooc makende blasphematuers, beroertmakers, verraders van haer gheloove ende natuerlicken Prince. Ten anderen, zoude hij gheweest hebben in den boosen raet up tghoeijkin van Dierick Jooris ghehauden, alwaer upghedaen was van eenen valschen predicant, oft niet ghoet en ware ghelt up te lichten, om volck up te nemen om haer religie te bescheermen, noumende wie daer af, wie capiteijnen zijn zouden, waer up hij zoude ghehandtwoort hebben: tes ghoet, maer ic ben audt, ic hoore qualic; ende zoude alzoo wech gheghaen zijn, desen valschen duvelicken raet ende concept verzwijghende, waer inne hij ooc dootschuldich wart, om dattet jeghen den Prince was. Ten derden, om dat hij ghecommitteert was met Jaques Lobberjoos ende noch eenen derden, om dees pennijnghen tAndtweerpen up te ghaen lichten. Ten vierden, om dat hij wel xxv ponden grooten, tot tmaken vande ghuekeercke gheleent oft ghegheven hadde, directelic jeghen den wille vanden Coninc, de Gouvernante, heeren vanden Rade ende heere ende wet; want als was hemlieden die keercke gheconsenteert te maken, dat was ghedaen om een meerder quaet te beletten, om dat zij niet innemen en zouden eenighe keercken binnen der stadt, ende om dat zij haer nieusghierighe zinnen daer mede besich hauden zouden ende gheen nieu quaet voort stellen. Ten vijfsten, dat hij groote comunicatien met die valsche predicanten hadde, ende haer sermoenen ghijnck hooren ende haer quaet voortstel approbeerde, contrarie die placcaten, die zulcx up tlijf verboden. Ten zesten, dat hij een heretijck was, langhe gheweest hadde, bleef ende starf, tot grooter onstichtijnghe van vele meinschen ende tot verlies van zijnder aerme ziele, de welcke de keijserlicke mandamenten ooc

[p. 26]

bevelen lijvelic ghestraft te werden. Ziet hier zes dootweerdighe articlen, ende wilt men nu onderzoucken die menichte van die quade verdomde opinien, die de zulcke boven desen hadde, men zal noch wel zesse causen des doots vinden, volghende die coninclicke mandamenten.

Nu zijnder ander gheweest, die haer noch al breeder ghemoeijt hadden, zoo dat naer alle redenen ende rechten wel moet ende zal den mont ghestopt werden vande ghene die zouden willen zegghen, dat zij ontschuldich oft onnooselic steerven, ende dat men over hemlien de doot andoende tijranniseert. Maer wel es waer, groote compassie es daer mede te hebben, ten eersten, om dattet ons even christen meinschen zijn gheweest, uut eenen zade des Evangeliums voortghecommen; ten anderen, om dat zij broosch zijn ende ghebreckelic, Adams kinderen, ghelijck wij alle; ten derden, om dat haer een gheestelic schijn verleet ende bedroghen heeft Sathan in eenen inghel des lichts; ten vierden, om dat zij in den valschen gheestelicken schijn zeer neerstich ende deligent zijn gheweest, meenende Godt eenen grooten dienst daer duere te doene; ten vijfsten, dat zij ter avontueren haer herten veel vierigher tot Godt hadden, aldus nochtans verleet zijnde, dan vele van onslieden, die veel lauwer zijn; ten zesten, dat zij meenden dattet nu hier veranderen zoude, anghezien dat zoo groote personaigen daer dhandt an hilden; ten zevensten, omdat zij zaghen dat zoo vele landen vande Roomsche Christen Keercke afghekeert zijn, daer zoo vele deghelicke gheleerde mannen in gheweest hebben ende noch zijn; ten viij^en, niet kennende die listen des duvels, hebben zij ghemeent om tquaet leven van veel gheestelicke, dat ooc de leeringhe der Heligher Keercken quaet es gheweest; ten ix^en, om dat veel vande gheestelicke uut haer cloosters liepen ende priesters

[p. 27]

calvinist ghezint werden, al oft zij van een quaet in een beter commen wilden; ten tienden, om dat hier langhe groot erruer int gheloove gheweest heeft, daer veel catholijcke predicanten haer qualic in ghequeten hebben, te ongheleert zijnde ende te partijelic; ten xj^en, dat zij zaghen dat die gheestelicke bij hare abuijsen ende ghiericheijt bleven; ten xij^en, dat dees nieu religie zoo ghoet eenen schijn hadde, veel zonden hert bestraffende; ten xiij^en, dat zulcke al haer dijnghen metter blooter scrift bevestichden, maer vele qualic betrocken; ten xiiij^en, die groote diligentie die dees vremde ministers deden, ende de groote viericheijt die zij toochden; ten xv^en, hoe zij de abuijsen der gheestelicke plat te kennen ghaven ende veel daer toe stoffeerden; ten xvj^en, om dat de zulcke vervolcht werden ende de gheestelicke niet alzoo; ten xvij^en, om dat Christus de zijne die cleene vergharinghe noumt, meenende daeromme dat zijt zijn daer Christus af spreect; maer zij zijn menigherande in gheloove ende secten, ergo zij en zijnt niet, bij veel redenen om der curtheijt wille achterghelaten; ten xviij^en, om dat haer leeringhe zoo zoete ende anhalende es ende al meest metter scrift becleet; ten xix^en, om dat zij die diepheden des duvels niet en kennen; ten xx^en, om dat Godt dicwils zijn handt van zulcke doet, zoo Salomon zecht: der vremder vrauwen mont es eenen diepen put, up wie die heere vertoorent es, zal daer in vallen. Aldus zijnder noch vele pointen, die ons behooren tot compassien te beweghen over die aerme verdoolde zondaren, die hier al te lanck zouden vallen te verhalen ende reputeren, ooc datter vele ghoede lieden van herten onder zijn, ende up vele naer zoo quaet niet en zijn, alsmen de sommighe toelecht, mits dat zij ooc dickwils zeere beloghen zijn, ghelijct van vele ander meinschen ghebuert, daer men quaet ofte achterclap af zecht.