Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. II.

Wat dat men zeijde vanden prince van Condée in Vrancrijck, ende hoe die ghuesen veel maren stroeijden ten voordeele van Condée; ende hoe te Ronce fortselic de ghevanghenen uutghehaelt zijn; ende hoe sommighe ghuesen moesten compareren voor de ghecommitteerde vanden bisscop van Doornicke, wesende te Ghendt.

Up den iiij^en aprillis, zondach wesende, quam de drouve tijdijnghe te Ghendt, als dat Condée in Vrancrijck een stadt inneghenomen hadde, daer den Coninc al zijn fortificatie van avere ende foeraige voor de peerden verghadert hadde, dwelc hij nu zelve in zijn handen ghecreghen hadde. Die van Ludicke waren ooc bevreest; want die van Condèes zijde waren, zouden ghezeijt hebben: zij wilden ontrent Paesschen die Nederlanden commen bezoucken, ende al duer tlandt van Ludicke inbreken. Calis was ooc in vreesen vande Hughenoijsen, waerom dat zeer scheerpe wachte van sConincx van Vrancrijcx weghen ghehauden was, ende elcken besocht, die daer voorbij passeerde. Daernaer wart ghezeijt, datter paeijs ghemaect was tusschen den Coninc

[p. 10]

ende Condée, welcken paeijs Condée zeere zoude medegheghaen zijn; maer tes een schijn, dattet vande ghuesen alzoo upghegheven was, diet gheerne alzoo ghezien hadden, alzoo elc, die verstandt heeft, wel beceffen zal, te weten onder ander articlen: als dat den Vrancschen Coninc met gheenen christen Coninc en mocht accoort noch compact maken voor zijn xxiiij jaren, die doe maer xvij jaren audt en was, zoo zoudet noch vij jaren tijts zijn, eer hij daer af libertheijt zoude hebben: binnen dien mocht hem Condée ende de zijne gheheel Calvinus ghezint maken, ja, gheheel tlandt, waer toe hij tendeerde; Condée zoude ooc gheheel tgouvernement van Vrancrijck hebben, ende zoude altijts hauden viij duijsent peerden, die hij zoude beschicken up de frontieren in diveersche quartieren van Vrancrijcke, up avontuere oft ijemant hemlien up wilde. Die Surbonisten¹, of den gheestelicken raet van Vrancrijcke, zouden van stonden an moeten rumen, ende de gheestelicheijt voort staen onder de macht ende tgouvernement van dweerlicke. Madame de grootvrauwe vanden Coninc, die catholijck ghezint es, zoude ooc moeten vertrecken; de cloosteriers ende rijcke abdien zouden moeten gheven dheelft van haren ghoede, om te blusschen die groote oncosten, die den Coninc ende die princen van Vranckrijcke ghehadt hadden in den crijch te voeren, duer haer toestoken ende om haren wille; die Italiaensche regimentuers ende fockers, dat zij rumen zouden ende vertrecken uut Vrancrijcke, die de coninghen van Vranckerijcke met groote sommen ghelts verdoofden, als zij benoodicht waren ende van hemlien vercreghen ende ghecocht, als dat zij hebben zouden van elck kindt datter gheboren ware, eenen teston van x stuvers, maer daer af

1 Leden van het College der Sorbonne.

[p. 11]

zou noch den Coninc dheelft commen ten proffijte, ende van elcke bruut die daer trauwede den x^en pennijnck van haer jaerlicx incommen, daer ooc den Coninc in proffijteerde.

Dese groote etijnghen werden de Franchoijsen al moede, ende Condée met de zijne beloofdese hier af te verlossen, waer duer zij eenen grooten toeval van volcke creghen ende therte des volcx an haer trocken. Ziet hoe listich den duvel es, om een quade secte duer zijn instrumenten up te brijnghen.

Daer wart ooc ghezeijt, datter lijbertheijt des gheloofs zoude zijn, ander zeijden naer de confessie van Ausburch. Dit zeijden sommighe secretelic, die ghuesghezint waren, maer die catolijc waren, niet; daerom latic mij dijncken, dattet al meest lueghenen zijn, voortghestuuct van lieden, diet alzoo gheerne ghezien hadden. Men zeijde oock, dat ment hier niet openbaren en mochte, alzoot ghoede reden es. Daer schuulde nochtans wat ten achterdeele vande catholijcque in Vrancrijke, maer den gront en mocht men niet wel weten.

Te Ghendt quam ooc de tijdijnghe, hoe dat curts hier te voren den souverain van Arthoijs uutrijdende, met ontrent xxv assistenten, om sommighe ghuesen te vanghen ende te spannen, zelve beclipt¹ es gheweest vanden gharnisoene van Dorlens, een Vrancsche stadt, ende hebben den Souvereijn met alle zijnen volcke dootghesleghen.

Up den voornoemden iiij^en in april ghebuerde te Ronche een staut feijt; want daer zijn ghecommen xx mannen ende hebben de vanghenesse openghebroken, den supier vermoort ende daer uut verlost twee ghevanghenen, die van haerder secte waren, ende zijn alzoo wederom wech ghetrocken;

1 Achterhaald, overvallen.

[p. 12]

ende als men besochte de huijsen vande voornoemde ghevanghenen, zoo vant mense al gheruumt ende al tghoet wech ghedaen. Ende in Coecamerbosch¹, daerbij gheleghen, was eenen hoop fugitijven ende desperaet volck verghadert diens ghoet upghescreven ende vercocht was, oft andere die niet vele te verbueren en hadde, de welcke aldaer zijnde vanden winde niet gheleven en mochten, ende hebben somtijts sprijnckreijsen ghedaen ende tvolck daer ontrent berooft. Een lettel tijts daer te voren was de vanghenesse te Tielt openghebroken met ghewelde, ende al de ghevanghenen daer uut verlost.

Up den v^en april, maendach zijnde, zijn de ghuesen, die haer kinderen buten in de ghuekeercke ofte int groene van die vremde ministers doen christenen hadden (ontboden gheweest hebbende), ghecommen ten huuse vanden deken vanden Christenen, daer die ghecommitteerde vanden bisscop waren, zoo voorseijt es, ende hebben aldaer ontfanghen absolucie, mits doende zulcke amenden als haer ghestelt waren: te brijnghen elc een toortse ter eeren den Helighen Sacramente, up den Sacramentsdach, ende moesten gheven een pecuniale boete naer haer ghestaethede, deene van vi ghuldenen ende ander min, ende som niet; moesten ooc eenen brief ghehandteekent hebben in pampiere, waervooren zij wat gheven moesten, ooc zweeren die Roomsche Keercke ghoet ende ghetrauwe te zijne, haer leefdaghen lanck, dwelc vele een sachte amende dochte, want zij schicten daer som wel zelve toe hondert ghuldenen ende meer. Die boeten werden gheapplijckiert ten proffijte vanden ghemeenen aermen ende vander keercken, diets beede zeer wel van doene hadden.

1 Schorisse.