Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 1]

[Vierde deel]

Dat achtste boeck.

Cap. I.

Van somomighe wreede lueghenachtighe maren der Spaengiaerden; ende vande justicie tot Bruessel ghedaen; ende hoe men tAndtweerpen ende te Ghendt tvolck noch vijnck; ende te Ghendt twee mannen ghehanghen werden, ende eenen priester levende verbrant.

Up den eersten april quam de tijdinghe te Ghendt vande groote justicien, die alomme in alle hooftsteden in Nederland ghedaen waren, alle up eenen ghestelden dach, den xxx^en van maerte voornoemt¹, te weten te Bruessele, tAndtweerpen, te Doornicke, te Valencijne, ende alzoo voort, etc.; want die Spaengiaerts deden lueghenachtich de mare ghaen, datter te Bruessele xxx verbrant waren, alle groote mannen van machte ende van rijcdommen; ende dat noch afgrijselicker om hooren was, te Vilvoorde int casteel zoude een secrete duwiere² ghemaect zijn onder een schoon

1 1567 o.s.

2 Onderaardsche gang.

[p. 2]

camere, in welcke duwiere oft put ghevoucht waren bij consten veel snijdende messen oft partisanen ende pinnen metten scheerpen upwaert als een hekele, ende men zoude eenen grooten hoop edelmannen, waer onder die zonen van Batenburch zouden gheweest zijn, commende in de voornoemde camere, nieuwers af wetende, ende daer zijnde zoo zoude van onder een clijncke ghetrocken zijn ende zouden alzoo in de voornoemde instrumenten ghevallen zijn, alwaer zij deerlic duerwont ende duerspeet zouden gheworden zijn ende langhen tijt int leven in zulcker pijne ghebleven hebben. Maer dit es al bevonden onwaerachtich te wesen; want twaren sommighe Spaensche soldaten te Ghendt diet upghaven, die tijrannich van herten waren ende moghelic zulcke wreetheijt gheerne ghezien hadden, als van Nabins¹ ende Nicocreontus² bloet in haer lijf hebbende. Maer dat es waerachtich, dat up den ij^en aprilis, vrindach wesende, te Bruessel, buten der poorten, x mannen hebben ghehanghen gheweest ende daer te voren twee Anabaptisten verbrant, ende tAndtweerpen waren wel xvj rijcke treffelicke cooplieden ghevanghen. Men vijnck ooc in ander plaetsen; want te Ghendt was up den zelven dach ghevanghen Jacob de Vechtere, lakensnijder, duer de Ketelpoorte, ende noch een vroevrauwe ooc up Sente Pieters, waer af men zeijde, dat zij gheen kinderen en wilde in de keercken te christenen draghen, besprekende, als zij de vrauwen diende, dat zij haer daer mede niet belasten en wilde. Onder de voornoemde x, die te Bruessel gherecht waren, wasser viere van Ghendt, als Marten Dierkens, duer de Pasteerenpoorte, levende up zijn renten, eens priesters zone, een curt magher man met

1 Nabis, tyran van Sparte.

2 Nicocreon, koning van Salamine.

[p. 3]

magher caken, langhen nuese ende cleenen baert, audt ontrent vijftich jaren, die van sommighe niet zeer ghepresen en was, om dat hij neerghaende ende nestelachtich was in processen ende andersins. Dese zoude vergharinghen ende raden der ghuesen in zijn eijghen huijs ghehauden hebben, ende was zeer anhanghende Calvinus leeringhe. Den anderen was ghenaemt Nicolaus Van den Steene Jans zone¹, boucvercopers up Sente Pharahilden plaetse. Dese zoude die van Valenchiene ende andere van valsche suspecte boucken ghestoffeert hebben ende ander delicten ghecommitteert. Zijn wijf, een schoon jonghe zottinne zijnde, regierde haer qualic met de Spaengiaerden ende blameerde haren man, ghelijck snoode hoeren pleghen, zegghende jeghen hemlieden, dat hij een heretijck was, ende blameerder meer andere, die haer zelven te voren gheblameert hadden. De derde was een cuper, wonende in den Inghel up den Callenderbeerch, een steerck wel gheleet man, maer een zeer mesjant bordeelhauder ende snoot bouve wesende, een abominabel leven gheleet hebbende. Dese ghevallen zijnde in dese muterie, es ooc aldaer te curt gherolt, audt ontrent xl jaren, Den vierden was een zeeldraeijer van up tSant, die ic niet en kende. Een deel van dese ghejusticierde, als Marten Dierkins, waren eerst onthooft ende daer naer onder haer ocxelen an de ghalghe ghehanghen.

Up den derden in april, zaterdach wesende ende sente Rijchardusdach, dede men wederomme te Ghendt, up Sente Pharahilden plaetse, justicie van drije manne persoonen, ende die Spaensche chrijschknechten sloten de straten af ende tmidden vander sGraven-brugghe, maer lieten die

1 Jan Van den Steene d'aude, of Lapidanus, boekdrukker te Gent, gestorven in 1576.

[p. 4]

vander stadt passeren. Den meester del campo reet ooc tot hemlieden, rechts eer de execusie geschiedde, hemlien wat te kennen ghevende. Vele vermoedden, dattet was dat niemant van hemlien zijnen rappier uuttrecken en zoude oft slaen met haer gheweere, alwaert datter eenighe beroerte onder tvolc quame, dwelc meer uut vreesen ware gheschepen te gheschiene dan andersins. Daer was ooc zeer lettel volcx vander stadt ende lettel soldaten.

Den eersten die uutghebrocht was, dat was een Westerlijnck, een frisch jonck man van xxx jaren, ende was behanghen an zijnen hals met valsche munte, daer hij om verwesen was bij den Raet, om dat hij hem daer mede ghemoeijt hadde, ende Godt hertelic anroupende wart ghehanghen an de nieu dobbel potente an de zijde naest den hospittale. Zijn abijten waren al ghelu leder, ende was int onderlijf, zonder dat hij onder zijn braen hadde wit lijnwaet, ende starf in zijn schoen.

Den tweeden, die voort ghebrocht was uuten sGraven Casteele, was ooc uuten Westcant, ende hadden dienaer gheweest van eenen offichier, maer ontrauwelic zijnen dienst ghedaen; want hij hadde, in den Westcant, de trommel doen slaen ter hulpe ende assistencie vanden capiteijn der meijtmakers Jan Denijs, daer hier voren af ghezeijt es. Aldus wart hij ooc hertelic tot Ghodt roupende: Vader, in huwen handen bevele ic mijnen gheest; ende naer den hemel ziende, afghesteken ende bij den anderen ghehanghen, achter an zijnen rugghe, ende was ooc in zijn onderlijf met zwarte abijten, een magher man met een cleen baerdekin vander audde als voren.

Den derden (dwelc alder compasselicst was), dat was een priester ende predicant gheweest, redelicken wel ghelittereert, maer tzelve qualic betreckende, ende hadde pastuer

[p. 5]

gheweest van Vinderhaute bij Ghendt, ghenaemt her Gillis De Meijere, die voor der noene ontwijt ende ghedegradeert was ten huijse vanden deken vanden Christenen, vanden suffragaen vanden bisscop van Doornicke, die daeraf macht hadde; want die ghecommitteerde vanden bisscop voornoemt waren daer ghelogiert ende ghecommen om oorden te gheven ende crune, ende daer wasser wel xxx die crune ontfijnghen, ende ooc om die lieden ende kinderen te vromen, die noch niet ghevroomt en waren, om dat zij dat helich sacrament des vroomsels zouden moghen weerdichlic, thaerder zielen salicheijt, ontfanghen. Ende hij ontwijt zijnde, wart wederomme gheleet tusschen de handen vande officiers, duer dat cleen straetkin naest Triest, al duer de Onderstrate naer tsGravensteen. Dezen dan uutghebrocht zijnde om voor justicie te steerven metten brant, meende te spreken, zoo zulcke schadelicke heretijcken pleghen, welcx woorden zeer antreckende ende inderlic zijn voor leecke persoonen; maer twart hem verboden, ende den meester del campo stack hem up zijnen mont, zoo dat hij bloedde, ende den snuutdouck, die hij campo in dhandt hadde, daer af bebloet wart, ende alzoo zonder veel sprake dan in latijne, dat men hem noch spaerlic toeliet, wart hij int husekin metten mutsaerden gheleet, ende terstont met ketenen vast ghemaect ende tvier daer in ghesteken, dwelck kij wel ghevoelde, want daer en schenen niet boven xv mutsaerden zijnde, want daer wasser vande Spaengiaerts noch afgheworpen met sommich stroo. Aldus anroupende Godt, ende duer de pijne des viers riep hij achter naer: aije! aije! versmoorde de stemme metten roock ende vlamme, zoo dat hij zijnen gheest ghaf. Die Spaengiaerts ghecten daer mede, ende stonden en loughen, ende spotten met hem, om dat hij aije, aije gheroupen hadde, dwelc men wel om

[p. 6]

minder zaken doen zoude, want eer tvier tvleesch duercnaecht heeft tot dat de ziele uutghaet, zoo lijden zulcke boven maten groot torment: eenen voorsmaeck van die helsche tormenten, daer die boose upstinate ketters toe ghezonden werden; maer vele dochten, dat zij veel redelicker ghedaen hadden, dat zij metten verdoolden meinsche compassie ende medelijde ghehadt hadden, hoewel dat zij in Spaengien die manniere hebben, alsser ijemant ijewers als een ketter ter doot gheexecuteert wert, zoo wert datte haerlier vrienden tot een groote schande ende blamatie verweten, dwelc eensdeels niet qualic ghedaen en es, om dat elc hem wachten zoude van ghelijcken te doene ende haer vrienden zulcx beletten zouden, indien zijt wisten. Tes ooc groote blamacie ende ingurie een ketter zijn; want die Heere zecht: die de keercke niet en heert, die zal men hauden als een heijden ende openhaer zondare. Dit vier voornoemt en stont up gheen schavaut, maer up de strate, ghelijc men Sente Jans vier maect, dwelc ic noijnt meer ghezien en hadde, ende dit was de cause, dat ic den persoon niet en zach; want ic ziende over thooft vanden volcke, die daer bij stonden, en zach maer den tsop vande mutsaerden, zes of viij, zoo peinsde ic, dat zij alzoo up een schavot stonden, ende dat men hem verbranden zoude met een vier, maer tot zijnen middewaert commende, ende dat ic hem dan wel zien zoude als hij up tschavot quame. Hij was ooc een cleen curt persoon, manck ghaende in zijn beenen ende int gheloove noch veer mancker, want hij sustineerde al Luthers opinien, daer hij niet af te brijnghen en was; verclaerde ooc in zijn sermoenen, als de ghuesen haer hooren upstaken, dat hij nu den tijt bequame zach om de waerheijt te openbaren, die hij langhe int herte ghedreghen hadde ende ghedissimuleert, om dat hij noch gheenen tijt

[p. 7]

en zach daertoe bequame. Hij dorst zijn valsche leeringhen die waerheijt noumen, ghelijck hij noch zeijde, als hij uutgheleet waert ter doot: dat hij starf om dwoort Godts, daer hij starf om tvervalschen vanden woorde Godts, ghelijck een valsch muntenare sConincx munte conterfeijt ende corrumpeert, ende tsmelten der vlieghen die costelicke zalve bedeerven, zoo Salomon zecht. Men zeijde (onbeloghen moet hij van mij zijn), dat hij over x of xij jaren te voren, eens quam in zijn pastorie metten Helighen Sacramente om ijemant te ghaen berechten, ende vindende eenen hoop jaghers onder weghe, die een wilt upghedaen hadden, heeft ghevraecht, oft hij hemlien mede twilt wilde helpen vervolghen, ende heeft die sijborie in eenen holen boom ghestelt, zijn overslop ende stoole afgheleijt, ende es mede ghaen loopen in de jacht. Of zulcke dijnghen wel vouchden eenen priester ende oft een stichtijnghe in brachte voor tvolck, oft ooc Godt behaghelic es, dat men alzoo met hem spot, dat latic jugieren die redelic verstant hebben. Zijn lichame wart tot asschen verbrant; want die Spaensche soldaten stooctent zelve; ja, tsanderdaechs tot den x hueren, zondach wesende, lach daer noch een stick van zijn rugghebeen ende vanden hoofde int vier en smoorde, ende rontomme stont tvolck ende Spaengiaerts tsamen ontrent een dosijne. Ende ontrent den viij hueren hadder een man gheweest vander stadt, die een beenkin vanden verbranden ketter upgheraept hadde, moghelic vanden zelven evel besmet zijnde, om dat voor een helichdom te hauden, die nochtans die relijcquen vande waerachtighe helighen verachten; maer dit wart ghemeerct van een Spaengiaert, die hem bij den tasseele¹ greep ende slijngherde hem haerwaert

1 Het Oudfransche tassel, tasseau.

[p. 8]

ende ghinswaert, ende wilde hem daer om ghevanghen hebben, zegghende dattet ooc een Lutheranos was, maer een ander Spaengiaert belette dat. Zoo achterhalen die heretijcken haer zelven. Die Hussijten, int concilie te Constans, raepten die asschen up van haren ketter, die zij voor helich hilden, Johannes Hus, ende hilden hem eenen vierdach int jaer, die nochtans die waerachtighe heleghen lichamen niet en eerden, maer versmaedden ende ooc haer helighe daghen, waer duer men haer zodtheijt zien mochte.

Den deken vanden Christenen zeijde mij, dat dit pastuerkin datter verbrant was, maer een aerm bloeijkin en was, die cleen wetenschap hadde, ende hadde int jaer xv^c lvj in de handen vanden bisscop van Doornicke gheweest, om dat men bevonden hadde, dat hij suspecte boucken bij hem behilt, waer inne sommighe reghulen ghesublinieert waren, ende hadde die ghesustineert in zijn sermoenen. Aldus wart hij daer af ghecorregiert, ende moeste zweeren niet meer van ghelijcken te doene, up lijvelicke correctie, dwelc hij ghedaen hebbende in desen ghueschen tijt, zoo wart hij ghepriveert van zijnder kuere, te meer om dat hij gheen misse doen en wilde, ende tvolc in zijn sermoenen totten afval der misse voetsel ghaf, ende hem was zijn preken verboden, daerom dat hij zeijde tot den deken voornoemt, als dat men niet bevinden en zoude, als dat hij ghepredict hadde, naer dat hem zijn kuere ghenomen was; maer den deken riet hem, dat hij hem begheven zoude in de handen vanden bisschop van Doornicke, dwelc een ghoet sachtmoedich man was, hij zouder best mede varen ende noch pardoen ghecrijghen, maer hij zoude ghezeijt hebben: ic ghedraechs mij liever in den weerlicken juge, ic hebber eens qualic gheweest; zegghende tot den deken, als zij spraken vande articlen des gheloofs: dat den deken wel beter wiste, wilde hijt zegghen.

[p. 9]

Hij en gheloofde niet, datter een vaghevier was, noch dat men die helighen behoort te bidden, pilgrimaigen te ghane, pardoenen te halen, noch dat Christus in vleesche ende in bloede int Helich Sacrament was, maer alleene gheestelic te nemen; in somma was meest haudende die leeringhen van Martinus Luther ende Johannes Calvijn.

Up desen zelven dach wasser noch een man uut zijnen huuse ghehaelt in de Meere, ende ghevanghen ghenomen.