Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XXXIII.

Hoe vele datter te Brugghe inghedaecht was; van een voorghebodt te Ghendt; wat neersticheijt dat schepenen deden om gheen beroerte meer in haer stadt te hebben; hoe de Gouvernante naer haer landt vertrack, ende hoe dheere van Mansfelt ooc thuijswaert reet; van nieumaren uut Vrancrijcke; hoe die van Douwaij zurghe droughen; van een justicie te Bruessele; van een processie generael; vander Spaengiaerden jonghelueringhen, ende haer cleen reverentie tot justicie.

Uutghaende december, zoo hadden de comijsen van Ghendt ende andere, wel twee maenden ende tijts meer, te Brugghe gheweest ende in den Westcant, om te onderzoucken de beschuldighe, die hanthavich in de voorleden beroerte ende ghueserie gheweest hadden; ende daer wasser te Brugghe, jeghen den nieudach anno lxvii, xxxv inneghedaecht, daerder een deel af compareerden, ghelijct ooc te Ghendt deden, commende in beschuddenesse van haren ghoede om haerlier onschult te doene.

Up den nieuavont, den laetsten der maent december, wesende den xxxj^en, was met trompetslaghe verboden in

[p. 193]

den nieunacht gheen nieujaren te planten, noch te spelen, zijnghen ende danssen voor der lieden dueren, ooc niet verkeert te ghane up den nieudach, dertiendach, vercoren maendach ende ander ghelijcke daghen, dat men pleecht in masschers te ghane, bij schoonen daghe in menigherande mannieren; dat men ooc up den dertienavont ende Sente Pharahildendach niet en zou vercoopen eenighe schimpighe presenten, up gheestelic of weerlick, up zeker penen daer toe dienende.

Item, alzoo up den Christiavont de hooftmannen van neeringhen ende vinderien met meer ander officien vernieut waren, zoo wart ic (verlaten zijnde van tstapelheerschap, dat ic twee jaren bedient hadde) hooftman ghemaect van zeven neeringhen, als temmerlien, scheepmakers, zaghers, hautbrekers, waghenmakers, scrijnweerckers ende hautdraijers; ende zoo, wij hooftmannen, onsen heet deden up den nieuavont, voor schepenen, zoo was ons belast tvrindaechs oft tsaterdaechs daer naer de ghezwoornen over te brijnghen, om dieswille dat tsondaechs daer naer processie generael zoude zijn, dat was up den iiij^en januarius. Men bevant ooc, dat schepenen groote neersticheijt deden om catholijcque lieden te hebben, om hooftmannen ende ghezwoornen te zijne; ende up den derden januarius wart met trompetslaghe te kennen ghegheven, al Ghendt duere, vander voernoemder processie.

Up den zelven dach quam de tijdijnghe, als dat mij vrauwe de Regente, ghezelnede van Octavius Farnesius, hertoghe van Parme ende Plaeijsance, vertrocken was naer haer landt; ende alzoo zij vertrack uut Bruessele, zoo wart haer uutgheleet ghedaen bij den heere van Mansvelt ende den duuck Dalve, redelic voorzien met crijschvolcke; want zij eenen grooten schat met haer voerde, een quantiteijt van

[p. 194]

tonnen ghauts, die haer voor een gratueteijt van dese Nederlanden gheschoncken was; ende zoo zij eenen wech ter zijden af slouch om naer Loreijnen te reijsen, zoo nam Mansvelt oorlof an haerder Edelheijt ende ooc an den duuck Dalve, wel wetende waer hem zijnen schoen dwanck, want hij eijmelic verstandt met de ghuesche princen ghehadt hadde. Den duuck Dalve hadde hem gheerne wederom terugghe naer Bruessel ghehadt; maer hij en wilder niet an, hebbende liever in de rijseren te zijne dan in de ijseren te moghen gheraken. Dit en was den grave van Mansvelt niet, maer een van zijne broeders oft kinderen.

De mare quam vanden meester del campo, als dat in Vrancrijcke Condée ter hulpe ghecommen waren zeven standaerden Duijtsche peerderuijters, makende in ghetale xxiiij^c peerden; de welcke al versch ghecommen zijnde ende vermoeijt, in een durp in Vrancrijcke, zoo zouden zij terstont van een groote macht Franchoijsen, alzoo men zecht, wel van xl duijsent ommerijnct gheworden zijn, ende eer zij haer wel gherusten conden ende ter weere ghestellen, zoo zouden zij daer altsamen versleghen gheweest hebben, ende al de peerden de kelen afghesteken, zoo emmer de Spaengiaerts de mare deden ghaen. Maer andere verzuchtende, zeijden wel anders, te weten: als dat de catholijcque verdruct waren ende zeer de nederlaghe hadden; maer claer bescheet en conde men niet gheweten; want quade maren en laten die heeren niet gheerne onder tghemeente commen. Maer tscheen wel, datter in Vrancrijck niet wel en stont, ende dat men tperijckel vreesde; want die van Douwaeij hadden gheboden in haer stadt, dat elcken huijsman zoude maken, dat hij bij hem hadde cooren om drij maenden bij te leven, ende die tghelt niet en hadden, dat zoude die stadt hemlieden leenen, tot dat zijt weder gheven zouden. Ooc

[p. 195]

werden daer upghescreven ende ghenoteert alle de weerachtighe mannen vander stadt, jonck ende audt, omme oft van noode ware die stadt te helpen bescheermen jeghen de vijanden.

Ontrent dees tijt was tot Bruessel eenen Spaengiaert ghejusticiert, die men verraderije upteech, als dat hij verstandt met Condée hadde, ende desen pacient wart duerschoten staende hooghe up een stellaige, met een scroo voor de ooghen. Deerste schuete vlooch in zijn ooghe, dander in zijn herte ende creech alzoo menighe schuete met bussen, maer eenighe willen dat hem deerste schuete met eenen stalen boghe gheschoten wart. Sommighe zeijden: Condée en was jeghen den Coninc niet, maer was de questie om tgouvernement te hebben vanden Coninc, die maer xvij jaren audt en was; want thuijs van Ghuijse met sommighe cardinalen hilden hem onder haer protectie ende behilden tgouvernement. Ende Condée met zijn ghealleierde nobilisten, die in grooten ghetale waren, wilde zelve de naeste wesen, als naestbestaende van bloetsweghen, maer om dat hij suspect ghehauden was ende calvinisch ghezint, zoo hij hem wel laten meercken hadde, zoo en wilden zij hem tgouvernement niet laten, up dat tgheheele landt ende conijncrijcke niet ghecorrumpeert en werde met de schadelicke secte der Sacramentisten oft Calvinisten, zoot meer dan reden ende behoorlic was.

Ghecommen wesende den iiij^en januarius 1567, wesende Sente Pharahildendach ende zondach, was de voornoemde processie generael ende tHelich Sacrament te Ghendt zeer solemnelijck ommeghedreghen, met veel duijsent toortsen ende keerssen, zoo dattet een melodije om zien was. De verghaderinghe ende den dienst was Sente Jans. Daer zach men ontellicke vele ghequalifieerde mannen ghaen, als de

[p. 196]

heeren vanden Rade, schepenen van beede de bancken ende alle ander officieren, die costumelic pleghen mede te ghane; maer die pompuesiteijt der Spaensche zotten ende soldaten was nu uutghemonstert, die in de processie daer te voren aldernaest den priesterlicken staet ghijnghen, zeer onbesustich zonder oorden, zoo dat die beste ende deghelicste vander stadt, als raetsheeren, schepenen ende andere moesten achter hemlieden ghaen ende haer cnapen wesen, dwelc een groote schande voor de soldaten was dat haer hooveerdije zulcx voortstelde. Men zachse nu ooc niet, terwijlen up den Coorenaert de processie metten Helighen Sacramente passeerde, staen dobbelen ende tuijsschen, die daer de wachte hilden, zoo zij oock zeer mesjantelic ghedaen hadden in de voorleden processie, niet eens haer gheweerdighende omme te ziene naer tHelich Sacrament, maer zaghen liever naer haer teerlinghen ende dobbelspel. Dit zijn (zeijden veel lieden) die jente christenen, die ons willen commen bekeeren ende den wech wijsen, ende en es niet dan eenen hoop tuusschers, vrauwen schenders (want men zeijde alsdoe, dat zij in de stede van Ghendt wel v^c dochters gheschonden ende van haer eere ghestelt hadden), ooc straetroovers, dieven, schelmen, tijrannen, moordeneers ende verraders, zoo zijt al emmertoes metten weercken betoocht hadden, binnen dat zij binnen dese Nederlanden ghecommen waren, zoo dat moghelic ware, dat eenen man van Ghendt beter ware dan een gheheel veendel van zulcke rappailgen; daer toe zeijde men (dwelc ic niet en gheloove), datse den Paus gheabsolveert hadde van al tquaet, dat zij hier te lande doen zouden; want haer groote overdaden ende overlasten ghaven een oorzake om den volcke wonderlick van haer te doen spreken.

Up den xiij dach ghijnghen die Spaensche soldaten ver-

[p. 197]

momt, bedreven veel troengien¹, dansten up cleen bommekins, ende hadden een hauten zweert in dhandt als eenen brakemaer². Sommighe hadden steerten; ander reden te peerde als moeren ende joncvrauwen, ende ghaven oraingen ende zuucker. Men wilt ooc zegghen, datter daer was die ghijnghen met een belle ende met eenen lamteerne met een keersse, ende hadden een manniere van casule³ anne, als oft zij ghespot hadden met tdraghen vanden H. Sacramente, dat welcke (zeijden die lieden) indient ijemant vander stadt voortghestelt hadde, zoude daerom te lijden ghehadt hebben; maer die vander stadt (zoo ghehoort es) en mochten niet ghaen in masschers.

Daer wart ooc ghezeijt, dat den meester del campo an schepenen ghezonden hadde een requeste, begheerende, dat men betalen zoude zijn specerie, die hij verdaen hadde, bedraghende ontrent xij ponden grooten, ende hadde xiiij daghen te voren vande stadt vercreghen zijn servijce te weten xiij hammelakenen ende xiij dosijnen servietten, die hij te voren ghehadt hadde van sommighe cloosters, als van Bauweloo ende andere, mits dat den abt van Bauweloo van eenen Spaengiaert ende een Bruchsche vrauwe, te Brugghe, ghewonnen ende gheboren was; ende ten hadde gheweest, dat schepenen hem hier inne ghelieft hadden, hij dreechde tot den voorschepens huuse te legghen ende laten theeren xxx of xl soldaten.

Die Spaengiaerts hadden ooc lettel reverencie tot schepenen waerts, ende en mochten niet lijden, dat zij moesten buten der duere verwachten, tot dat schepenen paste om in

1 Maakten veel grimassen.

2 Korte breede degen.

3 Kasuifel.

[p. 198]

scepenen camer te commen, waer inne zij wel ghijnghen zonder haer rappieren af te legghen, ende vuijl schudden, die nauwelic eenen schoen an den voet en hadden, laghen wel metten aermen up tleterijn, in de presentie van heere ende wet. Zoo was de stadt ende die magistraet van dit vremt gheboufte vercleent, om dat zij (peijns ic) die vremde predicanten hier hadden laten predicken ende niet ghevanghen oft zelve uut haer hoocheijt belet, als emmer wel wetende dat jeghens sConincx wille was, ende dat zij macht ende commissie hadden, als van sConincx weghe ghestelt zijnde, haer stede ende rontomme die stadt totter Rijtgracht, daer af zuver ende vrij te hauden. Zij namen ooc die plaetsen ende zitsteden int schoonste vander keercken, ende lieten die beste poorters ende edellieden vander stadt daer bij zijden ghaen zitten, als te weten int ghestoelte in den choor, bijsonder Sente Jacobs, zoo men daghelicx zach.