Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 187]

Cap. XXXII.

Van een voorghebodt te Ghendt; hoe den vrancschen Coninc tAndtweerpen zant om ghelt; wat men zeijde van Condée, ende vander lige die onsen Coninc ghemaect hadde; hoe de priesters meshandelt waren in Westvlaenderen; van een groote overdaet ende beroerte te Doornicke bij de Spaengiaerts voortghestelt; ende vande redelicheijt der Duijtsche knechten.

Up den xxiiij^en decembris, wesende Christavont 67, zoo was te Ghendt een voorghebodt uutgheleijt met trompetslaghe, als dat hem niemant en zou vervoorderen te ghane ter Christmesse, zonder licht met hem te hebben; dat was eensdeels ghedaen om die wachte vanden Spaengiaerden gheen oorzake van beroerte te gheven. Ten anderen zoo was ontrent den avont die spaensche trommel ghesleghen, ende men telde de spaensche crijschknechten ghelt, ter causen vander voorleden monsteringhe, van twee maenden dienst die zij ghedaen hadden.

Up den xxviij^en decembris, sondach wesende, zach ic eenen brief van Andtweerpen, ghescreven an den voorschepen van Ghendt, die doe tot Bruessel was, inhaudende onder andere, hoe den coninc van Vrancrijck aldaer ghezonden hadde eenen comijs, om up te lichten, waert moghelic, x of xij hondert duijsent ducaten, ende zoude daer voren zeker stellen met sommighe steden in Vrancrijck ende cooplieden, die daer voren verandtwoorden zouden die voornoemde somme ende upghelichte pennijnghen, met den freete van dien, ghetrauwelic te restituëren, maer zij en hebbens niet connen crijghen. Dit en was gheen apparentie, als dattet in

[p. 188]

Vrancrijck al ghecist was ende den prince de Condée ghevanghen, zoo sommighe gheestelicke voorghaven, hoewel dattet waerachtich es, dat zijn huijsvrauwe ende twee of drij van zijnen kinderen overlanck ghevanghen waren up dwater. Dit zoude zijn tweetste huijsvrauwe zijn, ende vele vermoedden, dat hij desen crijch niet en voerde alleene oft zonder adresse van ander landen als Inghelandt, Schotlandt, Oostlandt, Denemaercken ende een partije van Duijtschlandt, te weten die Luthers ghezint zijn, oft vande confessie van Augsburch; want ten hadde hem anders niet moghelic gheweest, dat hij dus langhe zoude connen jeghen ghehauden hebben met volcke ende met ghelde. Men zecht: dander landen laten hem vechten ende zien, hoet verghaen zal, dijnckende, ghaet hij tondere, dat zij ooc om der religie wille anstaen zullen. Daerom zouden zij hem eijmelick hulpe doen; want hemlien es ghebrieft, dat den Paus, onsen Coninc, de hertoghe van Florencen, die hertoghe van Savoijen, dhertoghe van Beijeren, ja, de keijser van Duijtschlandt ende den coninc van Vrancrijcke met thuijs van Ghuijse ende meer andere een lige ghemaect hebben, als dat men al christenrijcke duere al eenderande munte van religie zoude doen onderhauden, waert moghelic; maer tschijnt quaet om doen; want al en eijst maer Westvlaenderen, tschijnt dat zij niet obediëren en willen; want tes voorware tijdijnghe ghecommen, als dat in de maenden november ende december lestleden, tot Steenweerck¹, ende in ander vlecken ende prochien in den Westcant, weder een quaet ghesmure² verghaert was, die de priesters ende gheestelicke anvielen ende tijrannelick meshandelden, als

1 Steenkerk?

2 Schuim van volk.

[p. 189]

die Optatus in Bohemen, snijdende hemlien de hooren, de nuesen, ja, de manlicheden af, hemlien niet ontziende de ghewijdde Godts te meshandelen, ende jeghen sConincx grammen wille haer zoo moetwillich te ontghane, zoo dattet jammerlic es om hooren. Maer men zecht, dat maer en zijn eenighe quaetwillighe ende bedect gheboufte, die zulcx haer bestaen te doene, desperaet volcxkin, die verjaecht zijn ende haer ghoeden ghenomen om der voorleden beroerte wille.

Men hoorde oock, hoe dat de Spaengiaerts, die te Doornicke in gharnisoene laghen, daer zeer den meester maecten, zoo dat zij gheheel de stadt in roere stelden, in december 1567, ghenouch up die manniere zoo zij te Ghendt ghedaen hadden. Ende es toeghecommen, als datter ghelogiert was een Spaengiaert tot een veerwer vander stadt, die hadde eenen knecht oft motsjaetse, de welcke hadde de vrauwe vanden huuse doen water halen, dwelc water liep an haren bijvanck, ende den man commende thuus, vraechde naer zijn wijf, daer hij maer onlancx mede ghehuwelict was, ende vernemende dat zij om water ghezonden was vanden motsjaetse, namt qualic ende ghaf den motsjaetse een hoorclijncke. Dat wart den Spaengiaert gheware, ende wilden verandtwoorden, zoo dat hij ende den man vanden huus werden vechtende, in zulcker wijs datter den Spaengiaert doot bleef. Terstont liep den motsjaetse buten den huuse, ende liep achter straten al roupende: Spaengie, Spaengie, zoo dat die Spaengiaerts van alle canten daerwaert quamen gheloopen, naer haer costume, met bloote rappieren ende ander gheweere, zouckende desen eenighen man ende veerwer, de welcke zijn huus vindende, hem zoo overvielen, dat hij, om hem te salveren, in de Schelde ghespronghen es, ende heeft hem verborghen onder de wielen van een watermuelen, alwaer zij hem ooc naer ghevolcht zijn;

[p. 190]

ende hem niet connende vinden, deden de watermuelen upschurssen, ende doe zaghen zij des mans beenen onder de wielen. Daer hebben dees eerlicke moordeneers naer ghehauwen ende ghesteken van boven nedere, zoo dat hij hem anderwaerf moeste in de Schelde begheven, alwaer zij hem, als eenen dullen hondt, met vele wonden deerlic vermoort hebben, ende doot zijnde ende uuten water ghetrocken, ghaven hem noch ontellicke steken ende quetsen, naer zijn doot, als oft zij vanden duvel bezeten hadden gheweest, alzoo zij ooc in der waerheijt in haer zielen waren. Dat en was haer noch niet ghenouch, dat den aermen man daer ghecapt lach in pasteijvleesche, maer zij bestonden haer te loopen achter straten met haer bloote rappieren, hauwende ende keervende up elcken zonder onderscheet, zoo dat zij veel burghers vander stadt ghequetst hebben, die vander zake gheen schult en hadden, ende zij hebbender ooc sommighe ter doot ghebrocht; want zij gheen gheweere en hadden noch gheen weere en boden. Noch en was haer tijrannie niet verzaet, maer zij wilden des versleghen veerwershuus rooven ende pilgieren. Dat quam voor haer capiteijn, die sprack, dat zij zulcx af laten zouden; want daer was ghoet in huus, dat ander persoonen ende cooplieden toebehoorde, dat hij te veerwen hadde. Eenighe willen zegghen, dat tzelve gheweert zijnde, zij noch dander ghoet vanden huijse ghejpilgiert hebben, ende haddet naer haer moghen ghaen, zij zouden boven desen tvier in thuus ghesteken hebben.

Hier uut ziet men, hoe grimmich een nacie dat dit es, die gheen reden anmeerckende noch niet considerende of de hare in haer gheschil, dat zij nemen, onghelijck hebben of niet, maer niet anziende, vallen melcanderen bij, als onredelicke beesten ende tijgher-dieren, die niet in zulcker

[p. 191]

menichte een meinsche overvallen en zouden; waer af de Duijtschen edelder zijn ende redelicker in een let van haren lichame dan een xxv zulcke Spaengiaerts up eenen hoop ghesmeet, zoo zij¹ wel betoochden, als zij te Ghendt in garnisoene laghen, int jaer xv^c xl; want als zij eenighe questie jeghen de burghers oft jeghen melcanderen hadden, zoo ghijnghen zij int ghescheet, ofte zij lieten een jeghen een ghewerden of twee jeghen twee, ende en wilden eenen man niet overvallen. Dat meer was, was haer jeghenpartije ghevallen, zij lieten hem upstaen, ende en wilden hem, ghevallen zijnde, niet wonden. Ontviel ijemant zijn gheweere, zij verbeijden, tot dat hijt upgheheven hadde. Zij en zochten haer voordeel gheensins, maer deden elck rustich; en wilden ooc niemant steken, dwelc haer zweerden wel bewesen, die om te hauwen ghemaect zijn; ende wasser ijemant ghehauwen oft ghewont, oft hadde een handt verloren, (want met den ghewichte vande duijtsche deghens, zoo vielen die aermen ende handen met eenen hau up tstrate, als hij trefte) zoo leedden zij melcanderen wel totten meester², ende sloughen paeijs ende vrede in dhandt en ghijnghen eenen vriendt-dronck drijncken. Dat waren mannen, die te beminnen waren, ende al waren dit meest boeren ende wijnghaertsnijders uut Zwaven, zij toochden nochtans, dat zij herten van edel princen ende coninghen hadden, ja, als oft zij den coninck Pirrhus ghebroeders gheweest hadden.

Ziet, lieve, hoe onghelijck die nacien zijn, ende welc een ghoede mijne van volcke deen landt voet buten dandere. Nu, elck heeft daerbij ooc zijn ghebreken ende gracien: de Spangiaert es daerbij ghetrauwe, clouck ende wel zurghe-

1 De Duitschers.

2 Meester chirurgijn.

[p. 192]

draghende, neerstich ende licht; den Duijtsche edel ende redelic van herten, gheen volck bijsonder hatende, lichte te voeden, hebbende allesins een ghemoet dat eenen ruterman betaemt.

Nu, sommighe verschoonen dit feijt te Doornicke gheschiet, zegghende dat die Spaengiaerts, die vander wachte waren, die ander tijrannighe jeghenvielen ende keerden; maer hoet es, zij hebben daer grooten overlast ghedaen.