Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 104]

Cap. XVI.

Hoe de Spaengiaerts den ondercoster in Sente Jacops keerke, terwijlen dat men misse dede, voor zijn kinnebacken sloughen; en hoe zij up de Vischmaerct bij daghe eenen zijnen mantel namen; hoe zij eenen man bij de Fraters met veel wonden, zonder cause, vermoordden; hoe zij eenen frutenier up de doot quetsten; hoe tgheestelicke van Ghendt voor die van Ghendt baden; hoe die van Audenaerde haer provisie maecten jeghen tgarnisoen, ende noch van diveersche snootheden ende overlasten der Spaengiaerden.

Veel rudessen ende onbehoorlicke sticken zijn noch vande Spaensche soldaten ghebuert, ghelijck up den voornoemden xij^en octobris, sondach wesende, zoo voorseijt es, zoo dede men naer aude costume messe naer tsermoen, in Sente Jacobs keercke, ende Fieren, den ondercostere, een aerm bloet, tpaijs ghevende de ghildebroeders, die daer knielden ende den autaer onderhilden, creech ij oorclijncken vande Spaengiaerts, om dat hij hemlieden tpaeijs niet te cussen en ghaf, ende vraechden hem of zij Turcken waren, als oft den paeijs Godts meer gheleghen ware met een glaeskin, beenkin, tafelkin oft ijet anders te cussen, dan in de devocie ende vierighe begheerte des herten, ofte dat men zonder zulcx te cussen niet en zoude moghen den paeijs des Heeren verweerven! Ooc en eijst gheen costume, dat men alle die meinschen, die de messe hooren, tpaeijs gheeft te cussen. Zoo zeere maecten zij te Ghendt den meestere, dat veel volcx verdroot te leven, ja, de catolijcque weinschten haer vele overlanck uuter stadt, ende hadden zij zulcx te voren

[p. 105]

gheweten, daer hadder wel zes waerf meer ghevlucht uuter stadt.

Men zeijde, dat den Coninc zoude ghezeijt hebben, dat hij liever hadde alle zijn steden in Nederlandt te verliesen, dan dat zij zouden ongheloovich werden, waer up die Spaengiaerts veel te felder waren. Maer hier af waer veel te zegghen, dwelck hier gheenen dach en heeft.

Curts hier naer was up de Vischmaerct, tusschen de vischbancken, bij schoonen daghe, ontrent der noene, eenen man zijnen mantel vande Spaengiaerts ghenomen, dat aldus bij quam: de Spaengiaerts vochten met haer bloote rappieren, tzij uut eenen faussen twist oft andersins, zoo dat die lieden vloden ende uut den weghe schoven, up dat zij vande slaghen niet mede en deelden; want daer creech eenen eenen slach up zijnen rugghe, eer hijt wiste. Aldus int vluchten ontviel eenen zijnen mantel, die raepte een Spaengiaert up, ende ghijnc daer mede wech. Ooc hebben zij een vrauwe, ter maerct met haer ware staende, om dat zij die niet gheven en wilde, zoo zij begheerden, haer caken upghesneden.

Up den xiij^en der maent, quam een ghoet man vander stadt, een twijnder van zijn ambacht, ghenaemt Joos Van der Straten, van innewaert naer huus met Claeijs Sanders, een metsere, ende hadden twee ghezusters ghetraut, ende hij hadde snoenens tot Claeijs huuse ghegheten, ende commende ontrent den Fraters, daer hij woonachtich was, stonden zij wat tijts voor zijn duere en colacijden¹ met zijnder huijsvrauwe, ende alzoo den voornoemden Claeijs an zijn zuster ende an hem oorlof nam, zoo wilde hij Joos een lettel met hem ghaen, ontrent xij of xvi stappen tot an de

1 Praatten.

[p. 106]

Braempoorte, dwelck hij Claeijs niet en begheerde, mits dat noch claer dach was ende de mane beghonde ooc zeer schoone te schijnen; maer als oft zijnen gheest ghemaent hadde gheweest, zoo ghijnck hij wat voren om emmer wat weechs met zijn zwagher te ghane, ende terwijlen nam den voornoemden Claeijs oorlof an zijns wijfs zustere, ende terstont zoo zijn hem vier of vijf Spaengiaerden jeghen ghecommen, ende hebben haer rappieren uut ghetrocken ende beghonden van boven neder up den aermen man (die niet een woort en sprack) te slaen en te steken; zij hieuwen hem in beede zijn aermen ende cloven hem deen handt open tot in zijnen aerme, cloven ooc zijn hooft cruijswijs gheheel opene en duerstaken hem van achtere dat voren uut quam, dat de buelijnghen van voren en van achter uut hijnghen; in somma ghaven hem tot acht wonden, waer af de viere doottelic waren. Dit moeste zijn huijsvrauwe ende zijn zwagher hooren en zien, ende zaghen hem ghedreven staen ende duerspeet an eenen muer ende vermoorden als een beeste oft rent. Ende tsanderdaechs tsavonts, alzoo eenen frutenier vander stadt, ghenaemt Van de Vos, uut eenen schepe ghetorden was, commende van uut der stede ende meende naer huus te ghane met eenen zwijnspiet up den hals, zoo wart hij ooc vande Spaengiaerts anreest ende tot up de doot ghequetst.

Alzoo hoorde men bijna alle daghe een nieu ghescreij, ende boven dien zeijde men, dat broeder Jan Vanderhaghen ghepreect hadde, dattet noch al maer spel en was bij de zwaericheijt, die die van Ghendt noch toecommende was, alzoo de benaude herten crancken troost ghevende.

Zij, te weten de Predicheeren metten anderen drij oordenen predicanten, hadden tot Bruessel ontboden gheweest, alwaer de Predicheeren de schade, die zij gheleden hadden,

[p. 107]

te kennen zouden ghegheven hebben, zegghende, dat zij int keercbreken wel schade gheleden hadden in boucken ende in keerckelicke reparacien tot der weerde van zeven duijsent ponden grooten, dwelck nochtans vele lieden nauwelic up dheelft zoo vele gheschat en hadden. Daer wart ooc ghezeijt, dat zij den duuck Dalve te voete ghevallen hadden, ende baden hem om verlichtijnghe van tschamel ghemeente te Ghendt, dat zoo deerlic verlast, onderghedruct ende ghepersiqueert was, dattet eenen steen deeren mochte, dwelck (zonder twijffel) lovelick ende wel ghedaen was, doende zoo uprechte herders toebehoort, die compassie hebben up die aerme verdoolde schapen, ende up andere, die de zake onschuldich waren ende catholijck altijts gheweest hadden; ooc biddende voor sommighe hare vijanden, ghelijck den Heere ende Stephanus ghedaen hadde. Hier up zoude den Duuck ghezeijt hebben: zij waren deerste gheestelicke persoonen gheweest, die zulcx an hem versocht hadden, namt hemlien ooc wel af, ende beloofde daer in te voorziene, alzoot behoorde.

Item heere ende wet oft zeker ghedeputeerde van dien waren ooc wederom bij den duuck Dalve ontboden, maer waerom en wist den ghemeenen man niet. Ende de mesjante dootslaghen ende malefactien, die de Spaengiaerden bedreven, werden ghenoteert, ende daer wart ghetughenesse af ghenomen om tHove over te zenden; want niet alleene en bedreven zij moordadighe, maer ooc onaerdighe ende onutte sticken, die gheheel spijtich ende schandalues waren; want zij hadden in de Langhemunte een poete oft snoere¹ metten achtersten bloot gheleijt, ende riepen de vrauwe vanden huuse boven up de camere ende deden haer de

1 Hoer, bijzit.

[p. 108]

poorte cussen, haer begheckende ende zegghende: ghij en wilde gheen snoeren in u huus hebben, ende wij zeijden u: ghij zout noch wel haerlier poorte cussen, ende ons prophecie es nu vulcommen. Sommighe zegghen, dat daer twee Spaensche snoeren waren, ende dat de vrauwe zulck gheruchte up tstrate maecte ende haer clachte dede an den capiteijn, dat die snoeren beede ghevanghen werden. Der vrauwen man, die dees schande leet, hiet Jan Van Steertem, ende was een cuper van zijn ambacht. Want sommighe van haer snoeren oft poeten waren zeer onschamel: zij wiesschen haer onderste leden, ja, dedense hare motsjaetsen¹ oft knechten zelve wasschen ende met een confoor drooghen oft daer onder hauden, met meer ander dijnck, dat mij niet en lust te scrijven.

In de Curtemunte hadden zij een jonck man, Vincent ghenaemt, een kannecoopere, bijcans vermoort, hem stekende met eenen rappier duer zijnen aerme, die hij up zijn burst leijde, om dat hij niet ghehert² en zoude zijn. De cause was, om dat hij met zijn ghezelschap ende ander vriendekens tsavonts was ghaen eten tzijn zelfs huuse, eer zijn soldaten commen waren.

Men zachse ooc alle daghe met groote hoopen staen tuuschen met drij teerlijnghen, ten drij of vier steden, up de Vrindachmarct ende up den Coorenaert van ghelijcken, zonder de motsjaetsen ende schudden, die nauwelic een cause an tbeen en hadden, die men zach up bancken ende caijen ligghen tuijsschen; ende als zij haer paeij verspeelt hadden, ja, haer cleeren vanden lijve, dan vielen zij den huijsman lastick, segghende: ghij moet ons den cost gheven,

1 Krijgsdienaars.

2 Het hart afgestoken.

[p. 109]

tot dat wij ghelt ontfaen. Hoewel dat men oock veel eerlicke ende redelicke knechten daer onder vant, sober ende eersaem van levene, ende alzoo weetsaem als mense weijnschen mochte, zoo dat zij niet en schenen soldaten, maer ghoede hertelicke vrienden te wesen. Zij werden ooc achternaer zeer zoetende ende beter kennesse an de lieden makende. Daer en was ooc gheen hope van vertrecken, maer dat mense zoude moeten uutwinteren, anghezien dat men noch besich was met een oordonancie daer up te stellen, wat den huijsman hemlien zoude ghehauden zijn te gheven, waerom de heeren van Ghendt ghecommen zijnde van Bruessel met een oordonancie, wederom daerwaert ghetrocken, andere zegghen ontboden waren.

Men zeijde ooc, dat den meester del campo wilde meer dan een ghauden croone van elcken soldaet hebben, veranderende ende augmenterende zijnen heesch tot l stuvers. Sommighe huijslieden hadden zeer grooten cost daer af; want zij maecten van smorghens tot tsavonts schoon vier, ende verdeden diveersche etelicke ware, zonder eenich sparen. Sommighe haddender zesse, som achte, som tiene in haer huijsen, naer dat zij rijcke ende wel ghehuust waren. Ende noch boven desen quam de mare te Ghendt, den xvij^en octobris, up Sente Lucas avont, datter wederom eenen hoop Spaensche crijschknechten, wel tot x veendelen, ghecommen waren van Liere in dlandt van Aelst, ende waren ghecommen tot Oombeerghe, Leewerghem, Velzicke, Weldene ende ander prochien, welcke x veendelen mochten uutbrijnghen ontrent xvj^c mannen. Dese wilden up Audenaerde; want die van Audenaerde zulcx wel wetende, hadden emmertoes haer provisie ghedaen van hoij, stroo ende andersins; want twaren veel peerderuters. Trentvleesch hadden zij hemlien daer ghestelt te gheven om een

[p. 110]

blancke tpont ende ander ware up eenen meerderen prijs, up datter gheen foele gheschieden en zoude, noch gheen van haren supposten, ter maerct staende, verdruct werden, zoo zij ghehoort hadden, dat te Ghendt gheschiede. Want up den zelven dach, vrindach wesende, sneden zij te Ghendt de coorden vande burdemanden in sticken, ende namen den visch met foortsen uut, betalende daer voren dat zij wilden, om dat hem den man niet en ontpacte naer haer believen, de welcke zeijde, dat hij maer dienare en was, en dat hem den visch niet toe en behoorde, maer dat zij zouden willen verbeijden tot dat den man, die den visch toebehoorde, anghecommen was; maer zij en verstonden hem niet, of zij en wildens niet verstaen.

Daer wasser in een plaetse ghelogiert tot eenen crudenier, die deden den man, dwijf ende djoncwijf met ghewelt haerlier paternoster ende ave Maria in latijne lesen, ende als zijt niet doen en wilden, sloughen zij hemlien met stocken, ende hadden den man een dicke hooft ghesleghen, niet jeghenstaende dat hemlien den man wel paeijde, zegghende: ghij wilt mij doen lesen, dat ic niet en versta, ende dat ic niet en versta, daer en hebbic gheen gheloove inne. Al en wisten zij hier jeghen niet te zegghen, nochtans bleven zij bij den haren, als beesten zonder verstant.

Up een ander plaetse wasser twee ghelogiert, waer af deene eene poeta hilt int zelve huus, ende conde wel up de lute spelen, daer hij zeer milde af was, ende hij wilde zijn meijsen daer up doen danssen, dat en wilde zij niet wel doen zonder ghezelschap, daerom dwonghen zij die vrauwe vanden huijse, die gheheel audt was, ende noch een ander aude vrauwe, die daer up een camer woonde, met de voornoemde snoere te danssen, jeghen haerlier danck. Alzoo persiqueerden zij ooc die aude matroonen.