Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XV.

Hoe leelick die Spaengiaerts leefden met een jonck ghezelle, die zij ghevanghen hadden; ende hoe leelic ende indiscretelic haeren uppercapiteijn, den meester del campo, sprack; ende wat overlast die Spaengiaerden in de stadt deden; van vele diveersche vlieghende nieumaren; hoe een diefkin vande Spaengiaerts ghehanghen was, om dat ten Augustijnen ghestolen hadde dautaer cleeren ende de zijden ghaerdijnen; ende van zeker quetsueren ende eenen dootslach vande Spaengiaerts ghedaen.

Noch ghebuerde daer een leelicker ende meerder onrecht van hemlien, te Ghendt, want up den ix^en octobris, wesende Sente Dijonisiusdach, wasser in de Gheltmunte eenen Spaengiaert, die daer ooc den zodt wilde maken, ende quam gheloopen in een ghoet mans huus, ghaende boven ende beneden, zonder ijwers naer te vraghen, ende daer hij een camer duere toevant, die wilde hij open ghedaen hebben of wildese open slaen, ende es onvoorzien ghecommen up een contoir

[p. 96]

camerkin, daer twee jonghe ghezellen (cleercken bij den raet van Vlaenderen, mits dat den patroon vanden huuse hem bij den Raet gheneerde) zaten en speelden oft caerten, en den eenen en was vanden huuse niet, maer was den anderen commen bezien, ende vreesende van haren lijve ghegrieft te werdene, mits dat den Spaengiaert met eenen blooten rapier hemlien bespranck, zoo facte den eenen zijnen snijer ende ghaf hem twee cleene steken in zijn burst, waeromme hij alzoo van ander Spaengiaerts overvallen wart met bloote rapieren, dat hij hem van achter over eenen muer salveerde. Hierom namen zij die naeste ghebueren uut haer husen ghevanghen, maer lietense weder ghaen, ende creghen achter naer zijn medeghezelle, die niet mesdaen en hadde, maer ghijnck int ghescheede. Dese namen zij ghevanghen ende leedden wech, zegghende dat hij daer zijn kele om laten zoude, ende mits dat hij sorteerde onder die heeren vanden Rade, zoo was hij vanden heeren in haren handen begheert, dwelck zij haer ontzeijden, vreesende dat zij hem niet gbenouch quellen en zouden, hoe wel dat bijt tfaict niet ghedaen en hadde, maer ghepoocbt te beletten, zoo ghezeijt es, ende dat ooc den Spaengiaert, die ghequetst was, gheen noose vanden lijve en hadde, ende hebben hem ghehauden ghevanghen in de Olijslaghershuus, ghebonden als een dief oft roover, up welck huus zij haer wachte hilden, zoo voorseijt es, ende hebben hem daer ghezet metten handen up zijnen rugghe ghebonden ende gheduumijsert¹, ende de voeten in boijen ghesleghen, daer hij groote pijne in leet. Oock benamen zij hem de eerste twee nachten zijn slapen, hem temterende ende ghreetende, zoo die Joden Onsen Heere deden, spuwende in zijn aenzichte ende hem treckende bij

1 De handboeien aangedaan.

[p. 97]

den hare, nuese ende hooren, dat jammer es dat ment vertrecken moet, en lieten hem oock zijn ghevouch niet doen, dan alst haer paste.

Den meester del campo hadde ghezworen bij de vier Evangelisten, bij alle Helighen ende Sacramenten Godts, die eenen Spaengiaert eenen druepel bloets sturtte, zoude dat ontghelden in zijn vader, moeder, zusters ende broeders, ende alle die ghebuerte duere zoude hij ghebieden met zweerden te slane, om dat zijts niet belet en hadden. Den onderbaliu, meester Franchois Boele, ende meer ander eerlicke mannen vander stadt, moesten van hem hooren, dat de lieden van Ghendt alle bugghers¹ waren, verraders van haren Coninc ende Lutheranen; maer zij waren zoo eerlicke ende rechtveerdighe lieden, dat zij noch up den zelven dach tsavonts namen eenen man zijnen mantel, in de Veltstrate, bij tKetelkin, ende ghaven hem boven dien noch ij of iij wonden. En tsanderdaechs smorghens wilden zij up de versche Vischmaerct visch hebben om x stuvers, die haer xviij stuvers ghelooft was, ende namen wech met ghewelde, ende om dat den vischvercooper dat keeren wilde, trocken haer rappieren uute ende vielen melcanderen bij, ende sloughen eenen knecht, die ten besten sprack, dat hem de roo snotte² volchde. De lieden van buten, die met hoij quamen in de stadt, hebben zij tghelt tot viij schellinghen grooten voor haer voeten gheworpen, ende ghijnghen metten hoij wech, dat x schellingen grooten weert was, waeromme vele voor haer namen niet meer haer ware te Ghendt te brijnghen.

De burdenaers³ werden ooc dicwils verdruct; zoo wer-

1 In 't Fransch bougre: van Bulgarus, als scheldnaam.

2 Bloed.

3 Lastdragers.

[p. 98]

den ooc de vleeschauwers. Zij namen ende ghaven dat zij wilden.

Daer wasser ooc een soorte, die hadden ghehoort messe int clooster ten Augustijnen, ende de misse ghedaen zijnde, es den priester vanden autaer gheghaen om hem tontgheeruwen, hemlieden wel betrauwende om dat zij zoo devoot ende catolijck schenen zijnde; maer hij den rugghe ghekeert zijnde, hebben tfluweelen autaercleet ghenomen ende ij zijden ghaerdijnen afghesneden, ende hebbent tot eenen causmaker ghedreghen om daer af uppercaussen te maken ende te voeren, die (dat ghewaer werdende) bij schepenen gheghaen es, tzelve te kenen ghevende; maer scherpenen wesent van haren halse, zegghende: zij en hadden daer gheen berecht over.

Men Zeijde, dat de Gouvernante of tHof ghezonden hadde an den hertoghe van Cleven, hem twee dijnghen doen vraghende. Deene was: ter wat causen dat hij knechten up screef; ende dandere: waeromme hij in zijn landt ontfijnck de vluchtighe van dese landen? Maer wat andtwoorde hij daer up ghegheven heeft, es mij onbekent. Ende de ghedeputeerde vande vier oordenen te Ghendt werden ontrent dees tijt aestelic tot Bruessel ontboden; want broeder Jan Vanderhaghen, dominicaen, hem ghereet ghemaect hebbende om misse te lesen, moestet al laten staen ende mede naer tHof reijsen. Ende noch tot den xj^en octobris, zaterdach zijnde, truerde de prochie van Sente Pieters, om dat men daer der lieden bedden ende huuscateijlen zoo rigourueselic uuthaelde ende int nieu casteel voerde, waer toe de Spaensche soldaten oock bedwonghen ende arresteerden de waghenen vande lieden van buten, die te Ghendt met cooren ende ander ware ghecommen waren, ende om dat zijse som abandoneerden, liepen daer achter met uutghetrocken messen; want niemant

[p. 99]

en mocht jeghen hemlien zegghen ofte ijet doen. Zij mochten veel zulcke dijnghen vrijelic doen: over hemlien en was gheen ghebodt oft correctie; maer over die andere, oft die onse, hoe lettel dat zij mesdeden, daer maecten zij den dullaert ende zodt gheheel jeghen recht ende redene; want haer capiteijnen waren prueschaerts¹, hoerjaghers, tuusschers, danssers ende jongheluers, die haer zinnelicheijt volchden ende zeer lettel vander rechtveerdicheijt in haer lijf hadden, ende waren al melcanderen mede ende als ghebroeders bijstandich, zieck ende ghezont, zoo dat zij, waer zij waren, waren of zij thuus onder haer vrienden gheweest hadden. Zij leenden melcanderen ghelt; zij stonden melcanderen bij in alle noot, bij nachte ende bij daghe, ende vielen altijts de hare ter hulpe, weder zij recht oft onrecht hadden.

Daer waren up Sente Pieters hondert ende xxv huijsen, die alle moesten anstaen. Men zecht, bij estimacien, dattet weert was dat zij uut der voornoemder prochie sleepten, wel vij^c ponden grooten. Boven desen bedwonghen zij de lieden tharen coste te leveren ende brijnghen int nieu casteel, alle daghe ofte bij weken, zeker ghetal van haute om verbernen ende een zeker quantiteijt van olije, zaut ende andersins.

Maer veel Spaengiaerts werden versaecht ende vervaert in haer poerte, als zij hoorden dat den prince van Condée weder in Vrancrijck te velde was met grooter macht, zoo dat Parijs beefde ende in grooten ancxte was, ende de studenten waren ghevloden van daer, want veel ghoede ende edellieden uut Nederlanden hadden haer kinderen in tijts van daer ghedaen.

Daer wart ooc ghezeijt, dat den prince van Piedmont, sconincx van Vrancrijck maech, den Coninc ter hulpe quam

1 Trotschaards.

[p. 100]

wel met xxij duijsent mannen, ende dat die Inghelsche uut waren om Grevelinghen in te nemen, om de zee te sluten voor onsen Coninc, of zijn volck dat ter zee zoude moghen overcommen. Daer wart ooc ghezeijt, dat die Duijtschen ghescreven hadden, om die twee ghevanghen Graven in Nederlandt los ende vrij te hebben. Aldus wast allesins een beroerde weerelt; maer up vele quade nieumaren en was niet veel gheloove te stellen, anghezien dat zij van sommighe quade herten verziert ende uutghegheven waren, als die wel ghewilt hadden dattet alzoo gheschiet ware.

Up den x^en octobris, vrindach wesende, verwachte men tsachternoens die heeren van Ghendt, die van Bruessel quamen, ende daer langhe gheweest hadden om te vertooghene tgrootonghelijck, dat die Spaengiaerts die lieden van Ghendt daghelicx deden ende hadden ghedaen, wel zes weken lanck, ende niet alleene dinzetenen vander stadt, maer ooc die lieden van buten, die up tplatte landt woonden, verexactionerende ende verdreeghende, ende hemlien in groote onverdraghelicke costen ende schaden brijnghende; waer af zij vele diveersche informacien deden hooren, ende zondense haer medeghezellen, die te Bruessel waren, overe; want men waent niet, dat die Turcken die stadt inghenomen hebbende, meerder onredelicheijt zouden ghebesicht hebben, betrauwende dat zij veel eerlicker metten volcke (dat gheheel paijsivel ende pacientich was) zouden gheleeft hebben dan dese helighe Spaengiaerts (zoo de ghuesen wel met rechten zeijden), die som tvrindachs niet alleene vleesch, maer vanden alderleckersten ende besten ghecoocten vleesche haten, als sneppen ende patrijcen; die de lieden bij nachte haer ghoet roofden ende stalen, ja, keercken spoelgierden onder tdecsel van misse te hooren; de lieden up de straten haer habijten met foortsen namen, haer boven dien quetsende

[p. 101]

ende wondende ende rouppende: keel, keel of taille, taille, dats: snijt de kele af; die de lieden, zoo wel vrauwen als mans, om een cleen, ja, om gheen zake, sloughen ende som wonden ghaven totter doot, alzoot up den Cautere, daer zij de ghansen wierpen up den xj^en octobris, ghebuerde; want een van haren colven quam ghevloghen tot voor eens mans duere: die raepte een boufkin up ende lieper mede wech. Dat moeste een aerm man becoopen, die in zijn duere stont ende gheheel onnoosel vander zake was, welcx wijf maer up van kinde en was, ende hadde zijn wijf ghetroost, dat hij nu zeer ghaen weercken zoude ende pijnen te winnen, dat zij in haer kinderbedde verteert hadde, maer lacen! tquam al anders: die dulle Spaensche coppen hadden hem ghesleghen twee slaghen up zijn hooft, met een colve oft beetel, ende noch eenen up zijn aenzichte ende eenen slach in zijn zijde, dat den man niet beter dan doot en was; ende tsavonts up den zelven dach, wart den zone van Pieter Van Acker zijnen mantel ghenomen ende doot ghesteken, ende noch een lettel levens in hebbende, bekende dattet hem de Spaengiaerts ghedaen hadden; hij was een terteijn-wevere ende hadde ijwers zitten drijncken, zoo dat hem den avont bevijnck, waerom zijns vaders blende ooghen bedroufde tranen sturtten, zoot wel te dijncken es; want zijn vader was blent gheworden, een audt eerlic man, die up zijn renten leefde.

De heeren van Ghendt, zoo ghezeijt es, te Bruesel te Hove wesende, hadden ooc onder ander pointen ghesoluciteert om eenighe tamelicke oordonancie te hebben, wat de insetenen de Spaengiaerts schuldich waren te doene. Ende up den voornoemden xj^en der maent weder ghecommen zijnde, zoo liep de mare onder tvolck (die daer mede een lettel verquict oft vertroost werden), als datter ghoeden troost commen was, dat die heeren van Ghendt meer vercreghen hadden dan zij

[p. 102]

begheert hadden; datter ooc comissarissen mede ghecommen waren, om haer vander exactie ende van ander zaken te doen informeren. Ende up den zelven dach naer noene, wart ghehanghen een jonck ghezellekin vande Spaengiaerts up den Coorenaert, daer gheen gheruchte en ghebuerde; want de Spaengiaerts zaghen nu wel, dat zij haer malefactien niet langher bedecken en conden, maer dat onder haer veel dieven ende schellemen waren, om dat zij zoo dicwils overtuucht ende betraept waren, ende hadden ooc van haren voorledenen uproer, up de Vrindachmaerct gheschiet, overhaelt gheweest van hare capiteijnen, om dat zij daer noodeloos zoo leelic in leefden dat veel vrauwen mesvoeren; want die maerctvrauwen staende daer in haer cramen riepen: moort over moort, als zij alle die bloote rappieren zaghen; daer wasser die haer verborghen ende verstaken laken schappraen ende ander secreten, want een vrauwelic herte es weeck ende lichte versaecht. Dit voornoemde diefkin datter ghehanghen was, dat was belast die keercdiefte ghedaen te hebben ten Augustijnen, waerom die ghuesen zeijden: ziet welcke treffelicke predicanten onsen helighen vader den Paus ons zent om ons te bekeeren, keercroovers, dieven, moordenaers, vertasseerders¹, tijrannen, schellemen ende booswichten, daer de principaelste ende upperste van hemlieden zouct der lieden van heeren kinderen te bedeerven, als den meester del campo, die de dochter van wijlen Sijmoen Vollaert, welcx weduwe nu ghetraut heeft Thomaes Van Hulse, brauwer in den Roscam, heeft ghepoocht te doen nemen als een ander Appius Claudius, om dat zij, als een Susanne bouve zijn ooghen wel behaechde, waeromme datse

1 Geweldenaars.

[p. 103]

die auders (wijselic daer in doende) naer Andweerpen beschict hadden; maer hij niet afhaudende, heeft een ander schoon maechdekin vercreghen, de dochter van een peijnbacxterigghe up den Reep, up den houck van tcleen Quartierstraetkin, daer toe hij haer vertweefelt hadde met schoon beloften van haer zeer costelic int abijt te doen ghane; was ooc uute om te ghecrijghen de dochter van mer Nicolaus Triest, heere van Hauweghem, in de absentie van haren vadere, daer commende heten ende slapen, jeghen den danck van haerder joncvrau moedere, bedrijvende te meer dese stautheijt, om dat hij daer jeghen over int hof vanden abt van Dronghene ghelogiert was. Men wilde zegghen, dat dit voornoemde diefkin van ander zulck mesghewant was doen stelen, die uute weghe gheloopen waren, ende zijn meester haddet zeer ghegheesselt buten Sente Lievins poorte, hem bindende an eenen boom, om dat hij hoopte dattet met zulck een pugnitie de ghalghe ontghaen zoude moghen; maer ten mocht hem niet baten, tmoester om hanghen, ende hijnck an de dobbel potente tot tsanderdaechs den xij^en octobris, zondach wesende, ende wart doe afghedaen ende beghraven van zijnen volcke, up Sente Nicolaus keerchof.