Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XIV.

Van sommighe onwaerachtighe maren, die de Spaensche soldaten te Ghendt zaeijden; ende een verhael hoe den raet van Mechelen ende den raet vanden Haghe, in Hollandt, van die ghuesen verdooft ende bedroghen was; wat die soldaten zeijden van Egmont; van tbesteden van tupmaken van tSacramentshuus in Sente Jacobskeercke end van ander Sacramentshusen; hoe die Spaengiaerts haer zelven verleijden ende roere jeghen sommighe lieden maecten; van een joncvrauwe van Doornicke, die veel ghelts ghenomen was; ende vanden baliu van Zwijnaerde, die men groot onghelijc veerchde.

Sommighe Spaensche soldaten te Ghendt ghaven ontrent desen tijt uute veel quade maren. Tscheen, dat dese inlandtsche heeren meest al verraders van haren Prince ende ongheloovighe waren, waer inne zij ooc beleijden den ghoeden edelen heere mer Adolf van Bourgoingnen, heere van Wacken ende Capelle ende vise-admirael der Nederlandtsche zee, hoochbaliu der stadt van Ghendt, de welcke met zeker oorloochsche schepen ter zee lach, wel ghereect ontrent Inghelandts hende, bij laste vanden Coninc, om Zijne Magesteijt aldaer te verwachten ende inne te halen ende te brijnghen in dese Nederlanden, ende zoude daer ghegrepen oft ghefact zijn ende in Spaengien ghevanghen ghevoert; dwelck mij een groot leetwesen in mijn herte was ende van menich meinsche, die den ghoeden heere wel kenden ende beminden, ende wel wisten, dat hij zulcx niet verdient en hadde; maer dit bevant hem metter daet, curts, gheloghen te wesen.

[p. 89]

Want al wast dat zake, dat hij scheen negligent gheweest thebben, als men te Ghendt de beelden brack, dat en mach men alzoo niet verstaen; maer hij anzach die groote beroerte vanden volcke, die hij een lettel moest laten ghewerden, oft hij en hadder gheen meester af connen ghewerden hebben. Tdocht hem beter (alzoot ooc in der waerheijt was), dat zij die hauten ende steenen beelden afwierpen, dan dat zij die levende beelden zouden ghedoot ende meshandelt hebben, dwelck wel in perijckel scheen te wesen van alzoo te moghen gheschiene, hadde daer niet wijselic ende voorzienlic in gheleeft gheweest. Ende al hadde hij hem in dese zake wat mesgrepen, dat en mach men hem niet wijten, die gheerne de contrarie ghezien hadde ende alle dijnck om tbeste dede; want den wijsen raet van Mechelen ende van in den Haghe in Hollandt werden wel verdooft ende verabuseert van zaken, die nochtans nu ter tijt slecht ende spottelic schijnen, maer doe ten tijden gruwelic ende vervaerlic, mits dat men meende, dat die ghuesen al te boven waren, ende dat men niet en conde precijselic gheweten wat heeren ende princen van machte dat daer al dhandt an hilden. Want welck een slechte zake wast te Mechelen, daer den hooghen Raet es, ende dat zij hebbende xv^c mannen int hernasch, lieten een hoopkin van xviij of xx rapailgen de beelden ende cijeraigen in sommighe van haren cloosters afweerpen ende breken? Ende welck een verduveltheijt wasser in den Haghe in Hollandt, daer ooc den Raet ende wijsheijt van Hollandt es, dat zij eenen man van haerder stadt, die bij haer ghecommen was, gheloove ghaven, die slechts zeijde: hij hadde eenen man ghesproken, die commissie hadde om daer de beelden te weeren, welcken man ghecommen was vander Leijden, daer de beeldebrekinghe al ghedaen was? Die raetsheeren dit hoorende ontboden den man die vander Leijden ghecommen

[p. 90]

was, ende die hij zeijde de comissie van tbeeldebreken te hebben, de welcke in den Raet comparerende, wart ghevraecht waer zijn comissie was om aldaer de beelden te moghen breken. Hij, slaende up zijn burst (daer een zijden floes an hijnck rontom zijnen hals met een teeken daer an) sprack: ziet, mijn heeren, de comissie es daer. Waer inne de raetsheeren zoo verbaest waren (meenende dat waerachtich was dat hij zeijde, zonder eenich breeder bescheet oft litteraigen te ziene), dat zij an hem begheerden dat hij zoude willen daer af touven tot tsanderdaechs, om dat mits den avont oft nacht gheen leelicke rudesse ghebueren en zoude, dwelck hij accordeerde, behaudens dat zij hem hulpe van mannen an schicken zouden, om zijn last ende comissie van tbeeltstormen te helpen vulcommen, dwelc hem den Raet zoude belooft hebben te doene. Maer eer desen stauten breker wel van daer conde gheraken, eert al in sticken was, quam in Hollandt ende sonderlinghe in den Haghe (daer den Raet es, zoo voorseijt es) een placcaet vande Gouvernante, dat men de brekinghe beletten ende wederstaen zoude, waer up hij zeijde: ziet doch, hoe veranderlic dat de weerelt es! Tes gheboden die beelden af te weerpen, ende nu werdet wederomme wederzeijt. Nu wel, in Godts name, ic zal afhauden van breken, ende haddet eer ghecommen ic zoude eer afghelaten hebben. Dit hadde desen man altemale voor dhandt ghedicht, ende de raetsheeren ende gheheel de stadt thooft met lueghenen ghebonden; want dat floes ende teeken, dat hij an den hals hadde, en hadde niet met allen te bedieden, dan dat hem tzelve ghegheven was te Leijden, in de brekinghe voornoemt, van eenen onverlaet vande brekers aldaer, die hem een capiteijn wilde maken van tgheboufte, diet desen anderen over thooft warp, ghelijck de zotten pleghen, zegghende: om dat ghij u zoo fijnelic ghehadt hebt int beeldestormen, zoo schijncke

[p. 91]

ic u dat toijsoen ende make u een capiteijn onder mij. Maer dits nu hier af ghenouch.

Sommighe lieten, ontrent desen tijt, een mare uutghaen, moghelic om tvolck een zeemkin an den mont te strijcken, dat den grave van Egmont in zijn vanghenesse gheslanckiert¹ was; maer dat en zeijden nochtans die Spaensche soldaten niet, die daer ontrent somtijts de wachte hilden, maer dat hij alle nachte ghewapende hadde in zijn slaepcamere, die tot voor zijn bedde stonden, zoo dat hij hem nauwelic en verroerde, oft zij en vraechden hem wat hij begheerde, oft wat daer schuulde, ende buten zijn camere was oock een wachte van knechten. Maer wel es waer, men liet hem in den dach recreëren ende spelen, zoo dat hij up eenen curten tijt, metten teerlijnck jeghen eenen Spaengiaert spelende, verloos hondert ghauden croonen. Verclaerden ooc, hoe dat up dees tijt zeker couffers met ghelde ende baghen betraept waren vande Spaengiaerts; want men meendese uut der stadt ghevoert thebben, ende behoorden zeker nobilisten van Ghendt toe, die de Spaengiaerts zeijden, dat Lutheranen waren.

Up den voornoemden dach (dat was den vij^en octobris), was besteet te maken tSacramentshuus, tSente Jacobs, dwelck al bij tot den pavemente toe ghebroken was. Diet besteedden waren heer Jan Bane, deken vanden Christenen, ende meester Gillis Warniers, priesters, ende ic Marcus Van Vaernewijc, Lieven De Moor, Christoffels Vanderhaghen, keerckmeesters, Joos De Brune ende Laureins De Ghrave helichgheestmeesters, ende waren de annemers twee mannen van Mechelen, den eenen ghenaemt Rombaut De Coninc ende den anderen Augustijn Adriaens, voor de somme van xxvj ponden grooten, alzoo ghoet te maken alst te voren was oft

1 Vrijgelaten

[p. 92]

beter, waert eergher dat ment haer aftrecken zoude; zouden al die aude stoffe ende ghesneden weerck, daert te passe quame, moghen verbesighen, die daer noch een groot ghedeel was, ende int steen, dat zij daer toe nieuwe zouden verweercken, en zouden zij anders niet moghen leveren dan Avennes steen ende gheen perpeijn¹, dwelc men den derden pennijnck beter coop heeft; zouden ooc de stellaige moeten tharen coste doen: dies zoude men haer leenen zulcke berders ende hauten, als de keercke an haer zelven hadde. De keercke was ooc ghehauden te dooghene calck ende zavel, ijser ende loot daer toe dienende.

Up dees tijt was tSacramentshuus Sente Jans al upghemaect, maer ten hadde zijn vulle proportie niet volghende zijnen gront, diet te voren hadde; want twas boven neerdere ende smaldere dant plach te zijne, dwelck hem schaemde in de ooghe, sonderlinghe in de ooghen van constenaers ofte die verstant daer af hadden. Dit quam bij, dat sommighe, diet besteedden, waren canonicken ende andere, die cleen verstant van zulcke modeerne hadden, ende haddent gheerne noch neerder laten maken, en ten was gheen wondere, dat dit Sacramentshuus zoo aest vulmaect was, om de rijcheijt der keercke ende canonicken, ende om dattet niet boven tot den alven ghebroken en was.

Sente Michiels ende tsHelichs Christ waren ooc die Sacramentshusen besteet wederom up te maken.

Up den viij^en octobris, woonsdach ende Sente Denijs avont wesende, werden veel soldaten hier ende daer te Ghendt vertreckende, ende haer logijsten veranderende ende ander in haerlier plaetse commende, zoo zij ooc te voren ghedaen hadden, bijsonder die in cleen aerme huijskins laghen, als

1 Zie II, bl. 298.

[p. 93]

in de Nieupoort ende eldere; want die Spaengiaerts, die qualic jeghen frio, dats caude, moghen, vreesden in den winter groote caude te lijden, bij aldien zij in die aerm huusen bleven, die qualic te bernen hadden. Aldus zochten zij haer in ghoede rijcker lieden huijsen te verlegghen, ende alzoo up den zelven dach, tsmorghens, ij of drij Spaengiaerts wel ghecleet, waren commen int huus van Jan Doens up de Coorenleije, daer ander uut vertrocken waren, waren ghram, om dat men haer weijgherde oft verbarch de schoonste camere, zoo dat zij woorden ende questie creghen, in zulcker mannieren dat Jan Doens ghesteken ende ghesmeten wart, die daer jeghen ooc wurstelde, ende zijn wijf scheen ghequetst zijnde, int aenzichte een scrabbe hebbende dat zij bloedde, dwelc zij afvaechde, ende zij oft haer joncwijf waren hooren crijsschen tot over dwater vander Leije, in die husen up dander zijde. Maer als men alzoo wel deen zegghen zoude als dandere, twas ooc somtijts der lieden vander stadt schult, die te quellic ende lastich waren, die de hooveerdighe Spaengiaerts niet en wilden verleenen haer schoonste cameren ende ghemacken van haer huijsen, dwelc hier noijnt van ander soldaten ghezien noch ghehoort en was. De Duijtschen, die in djaer xl te Ghendt laghen, waren wel te vreden dat zij in aerm huijskins in de prochie van Ackerghem ghelogiert waren. Maer dese en schenen uut gheenen veltleghere, maer uut slaepcameren ghecommen zijnde; oock bedorven zij der lieden cameren ende schoonste dijnghen al te zeere, ende maectent vul olije plecken, keersroet, inct, smaut, more, als oft daer veerckenen gheweest oft ghewoont hadden.

Up den v^en octobris, zondach wesende, anno lxvij, een joncvrauwe van Doornicke ghevlucht zijnde, ende ghecommen zijnde duer Audenaerde ende duer Ghendt naer Andtweerpen, es vervolcht gheweest ende tusschen Ghendt ende

[p. 94]

Andtweerpen te pots¹ achterhaelt vande Spaengiaerts te Ghendt, alwaer haer ghenomen hebben gheweest drij duijsent ghauden croonen, met grooter droufheijt ende trueren haers herten.

Men hoorde alle daghe van tgroote overlast, dat zij de lieden deden, zoo wel buten der stadt als daer binnen; want zonder in veel ander prochien (dwelck tot mijnder kennesse niet al ghecommen en can, ende al quaemt tot mijnder kennesse, zoo waert mij al te lastich om scrijven ende den leser verdrietelic te lesen), zoo hebben zij anderwaerf gheweest tot Zwijnaerde, vraghende an den baliu, Joos Van den Bossche, of thoij ghereet was om haer peerden, dwelck haer toeghezeijt was ofte xij ponden grooten daer voren; want anghezien dat zij thoij niet en hadden, wilden zij de xij ponden grooten hebben ende niet beijden. Daer wasser, die al den nacht ghijnghen zitten quaerten in zijnen stal, ende wilden den zone vanden huuse (Gheeraert Van den Bossche ghenaemt, ghehuwet wesende) den lanteerne met de keersse doen hauden, dwelck hij niet doen en wilde, waerom zij hem dreechden; maer hij haelde zijn vader, den baliu, die dreechde haer den capiteijn over haer te claghen. Doe baden zij metten handen te ghadere, dat hijt niet zegghen en wilde, zij zouden aflaten zulcx meer te doene. Zij hadden vanden besten baeckvleessche ghenomen drij of vier sticken, ende haerder peerden beenen daer mede ghestreken, ende hadden ooc wel vier ponden boteren daer an verstreken. Zij wilden emmer ghelt hebben, daerom es den baliu met zijnen zone naer Ghendt ghecommen, an eenen capiteijn van een veendel, daer dese knechten onder sorteerden, die vraechde terstont, of zij tghelt brochten? Hij sprack: neen. Dat zal ic (zeijt hij) u wel

1 Post.

[p. 95]

wijs maken; ende zant terstont om sommighe van zijn soldaten. Dus meenden zij, dat mense ghaen vanghen ende binden zoude. Den capiteijn sprack: schepenen van Ghendt haddent hem gheconsenteert. Den baliu met zijnen zone spraken neen; want zijt an de wet vernomen hadden. Dus zijn zij ghesaemdelic voor schepenen gheghaen, ende daer wart den capiteijn pleijnelic ghezeijt, dat hijts niet en vermochte bij zeker lettren vanden duuck Dalve. Doe warp hij zijn mulen van zijn voeten, ende stont en spranck, en den dullaert en maecte of hij zodt gheweest hadde. Emmer den baliu ende zijn zone wart van zijn ansprake ghelibereert.