Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 81]

Cap. XIII.

Wie de ghene waren, die tot raetsheeren int Hof ghecosen waren, om te besoengieren up tfaict vande ghueserie; hoe men de weerclieden inriep ende zocht, om tnieu casteel tAndtweerpen te maken; van een beroerte in den Westcant; hoe men tSente Pieters te Ghendt der lieden catheijlen ende bedden uut haelde; hoe die van Andtweerpen haer van haer crijschknechten beloofden; ende diveersche maren vanden Coninc ende de Hughenoijsen in Vrancrijck, met den prince van Condée.

Up den derden octobris, vrindach wesende, sprac men te Ghendt, als dat te Doornicke twist was tusschen die gharnisoenen der Duijtschen ende Spaengiaerden, die daer laghen, welcke Spaengiaerden daer curts inghecommen waren, zoo dat de Duijtschen zouden ghezeijt hebben tot sommighe burghers, dat men de Spaensche al de kele af steken zoude; want dees twee nacien melcanderen zeer qualick moghen; maer twas een zegghen, dat men die Duijtschen van daer verlegghen zoude om den twist te mijden.

Up desen tijt wist men bij name wie de xvj raetsheeren oft staten tHove waren, die ten dienste vander Majesteijt staen zouden, omme informacie te hoorne van die delicten ende mesdaden, in den voorleden tijt, int faict vande ghueserie ghecommitteert, te weten eerst:

1.	De heere van Barlaimont.
2.	Mijn heere van Norcairmes.
3.	Meester Jacob Martens, president van Vlaenderen.
4.	Den president van Arthois.
5.	Den cancellier van Ghelre.

[p. 82]

6.	Mer Jacob Hessele, riddere, raet in Vlaenderen.
7.	Meester Jan De la Porte, advocaet fiscael van Vlaenderen.
8.	Meester Jan De Blasere, raet tot Mechelen.
9.	Meester Lievin Biese, advocaet fiscael tot Mechelen.
10.	Den advocaet fiscael van Dolen in Bourgoingnen.
11.	Den doctuer Del Rio, Spaengiaert.
12.	Den doctuer Vergas, Spaengiaert.

Secretarissen: De la Torre. Vlierden. Praets. Mestdach.

Ende huijshier: Vanderhaghen.

Waer af de vijfve van Ghendt zijn gheboren, of zijnse daer niet alle gheboren, zoo hebben zij daer gheresideert, als meester Jacob Martens, president van Vlaenderen, de derde in de oorden; mer Jacob Hessele, de vj^e; meester Jan De la Poorte, de vij^e; meester Jan De Blasere, de viij^e; meester Lievin Biese, de ix^e.

Up den vj^en octobris, maendach ende Sente Bruno dach wesende, zoo was te Ghendt bij voorghebode uutgheleijt, ter ghewonelicker plecken ende hueren, als dat men tAndtweerpen zoude ghaen maken een nieu casteel, ende alle die ghuene die daer wilden commen weercken, men zondtse een redelicke dachhuere gheven, verbiedende bij dien alle ledichghanghers ende vagabunde, zoo wel vremdelinghen als inzetenen, niet langher te Ghendt te vagabunderen, up de gheeselinghe, ende haer was ghelast, dat zij haer zouden

[p. 83]

voughen te weercken an tvoornoemde casteel, ofte an ander weercken, daer hem elc best an verstaende ware.

Ooc was de mare te Ghendt ghecommen, als dat in den Westcant wederom volck te beene was, niet verre van Vuerne in een bosschaige, waerom de gharnisoenen daer ontrent bescreven waren om tzelve te beletten, up datter gheen groote vergharinghe en werde; maer zij en zijn niet ghecommen zoo aest als men begheerde; want een vier dient int eerste ghebluscht, eert groot ende gheweldich wert ende nauwelic niet om blusschen es; want twas een zegghen (ic gheloove wel vander ghuesen upgheven), als datter terstont een groote macht van ghues verghaderen zouden, als van xx of xxiiij duust, maer daer wasser niet zoo veel xxv ghezien oft ghespuert. Waerom den baliu van Vuerne, willende zulck quaet voorcommen oft beletten, es met zijn assistenten naer tvoornoemde bosch ghereden, ende alle ghewesten wel bezouckende en bespiedende, en heeft daer gheen vergharinghe van volcke ghevonden; ende aldus aftreckende bevant in een taveerenkin zeker ghetal ghasten, van zesse of achte, zitten drijnckende, daer heeft hij inghesmeten, ende zijlieden de vlucht nemende, mits dat zij van dien volcke waren, en heeft maer eenen connen ghevanghen, die hij wel vaste doen binden heeft ende met hem ghevoert; ende mits dat hij met de zijne verhonghert ende verdust waren, zijn zij in een heerbeerghe ghaen teeren, met haren ghevanghenen, den welcken bij consente vanden baliu ontbonden wart ende mede an de tafel ghestelt, ende hem wart ghoede hope ghegheven van verlost te werden, indien hij noumen wilde de principale, die dhandt an dese vergharinghe hilden. Den ghevanghenen beghonde van herten verlicht te werden duer dese woorden ende duer den dranck, zoo dat hij al clapte, dat men van hem begheerde; maer ten heeft hem an zijn leven

[p. 84]

niet moghen baten, ende es ghehanghen gheworden des woensdaechs den eersten octobris, up Sente Bavensdach.

Up den vij^en octobris was te Ghendt, up Sente Pieters, groot erruer ende droufheijt onder die burghers vander stadt, die daer woonachtich waren; want zoo daer hondert ende xx bedden bescreven waren, om te voeren int nieu casteel, zoo voorseijt es, zoo quamen die soldaten, Spaengiaerts, niet alleene der lieden bedden uuthalen, maer voorts al datter toe diende de stoffatie, als twee of drij paer slapelakens ende fluwijnen, oorcussenen, culpten, saergien, ja, ooc in sommighe steden ghaerdijnen, coetsen, legicanten, ende van elcx van tbeste dat zij vonden; zoo dat zij onder ander tot een lijnwahiers huus oft een coopman van lijnwade, ghenaemt Arent De Wulf, wonende up de Tijcstrate¹ int huus daer Jooris Sersanders plach te wonen, uutdeden eenen legicant al ghemaect van wel rieckenden cijpresse, zoo dat den zelven coopmans wijf daer voren (met die ander catheijlen, die zij uut haren huuse deden) wel hadde willen gheven xx ponden grooten, hadde zij die moghen behauden; ende dit ghebuerde in de absencie van haren man, die alsdoe, in Inghelandt, in zijn coopmanschepe was. Niet min, al hadde hij thuus gheweest, ten hadde hem niet moghen baten. Zij deden ooc uut der lieden huusen jeghen haren danck, tafelen, schabellen, stoelen cussenen, tanghen, branders, teneweerck, eereweerck ende eerdenweerck, zoo dat scheen, dattet up Sente Pieters gherooft wart vande vijanden, die de stadt inghenomen hadden; want vele en schicten niet min dan dat haer ghoet (dwelc hiet gheleent zijnde) an de panne blijven zoude.

Adolf De Grutere, in de Savaenstrate, poortere ende afghe-

1 Heden de Kortrijkschestraat.

[p. 85]

ghaen tresoorier vander stadt, en ghijnck vrij quijte: zij haelden wel uut zijnen huuse, dat ij^c ghuldenen weert was.

Maer al veel sachter ghijnct tAndtweerpen ende eldere. Die Andtweerpianen beloofden haer zoo zeere van die Duijtsche knechten, die daer laghen, dat zij zeijden: zij en werden niet gheware, of zij knechten hadden of niet, zoo redelic leefden zij jeghen haer.

Daer wart last ghegheven vanden duuck Dalve, dat men tnieu casteel tot Andtweerpen alzoo aest maken zoude, alst moghelic ware, en datmer gheen weerclieden an sparen en zoude. Daer wart ooc ghezeijt, datter die Duijtsche knechten an weercken zouden, men zoutse haer dachhueren als ander weerclieden betalen, ende zouden boven dien hebben haren ghewonelicken salaris van haerder ruijterschap.

Daer liepen, ooc onder andere, quade maren omme, voor de catolijcque, ende die gheerne in rusten hadden ghezeten, maer ter avontueren wel clijnckende voor de ghues, diese moghelic helpen stofferen hadden. Dat was dat men zeijde, dat die Hughenoijsen in Vrancrijck sommighe frontiersteden in Vrancrijck, an den cant van dese landen gheleghen, inghenomen hadden ende die bezet met volcke, als die stadt van Ham, Dorlens ende meer andere. Ander zeijden, dat zij oock Oorlians inghenomen hadden ende dat stedekin Corbij, met een rijcke clooster, dat daer staet, ghespoelgiert oft gherooft. Hiertoe zouden zeker knechten gheholpen hebben, die vanden casteele te Ghendt afghedanct waren, ende in Vrancrijck overgheloopen, up de zijde vanden prince van Condée, die den capiteijn ende thooft vanden heretijcquen in Vrancrijck was. Den zelven Prince zoude ooc curts eenen slach oft scheermutsinghe jeghen den Coninc ghehauden ende ghewonnen hebben, een lettel weechs boven Parijs, bij Meeus

[p. 86]

en Brije, daer sConincx volck de Hughenoisen meende bespronghen te hebben, in een bosschaige; maer hij moeste zelve de vlucht nemen, ende quamen met hoopen, als met x of xx peerderuters tsamen, tot Parijs in de stadt ghevlucht, ende den prince van Condé zoude Parijs wel met xv duijsent mannen beleghert hebben, zoo dat de Parisienen groote vreese leden. Dit zoude al toeghecommen zijn, om dat tgheestelicke in Vrancrijcke den Coninc upgheroeijt hadden, als dat hij de Hughenoijsen tonderdrucken zoude ende maken datter maer een gheloove in zijn landen en ware, te weten taude catolijcque gheloove, ende dattet een groet schandael endejammer was ende groot verlies van zielen die diveersche opinien ende secten int gheloove, dwelck wel waer es, indien ment alzoo ghebeteren conde. Ende overzulcx meende den Coninc, met de zijne, de hoofden van dien met subtijlheijt ghevanghen ghenomen te hebben; maer zijlieden, dat ghewaer werdende, zoo es Condée met zijn ghealeierde (daer veel nobilisten toeghevallen zijn) in tijts up gheweest, up dat hem ende de zijne niet en ghebuerde, zoo den grave van Egmont ende van Hoorne in Nederlandt gheschiet was, ende hebben met ghewapender handt libertheijt van haren gheloove vanden Coninc begheert, dwelc haer toeghelaten hadde gheweest, ende dat men haer nu weder benemen wilde. Hij hadde veel knechten upghescreven (zoo men zeijde), die in Nederlanden afghedanct waren. Sommighe zeijden, datter in Vrancrijck bij den prince van Condée ghevlucht zijn wel iiij^c edelmannen uut dese Nederlanden, om hem assistencie ende bijstandicheijt te doene, maer daer wart vele toe gheloghen, zoo dat men niet wel zekerlic daer af scrijven en can.

Men zecht, dat den coninc van Vrancrijck oft zijnen Raet aldaer meenden te besoengieren, alzoo den duuck Dalve in Nederlanden ghebesoengiert hadde, dwelc den duuck Dalve

[p. 87]

wel slouch, maer hem qualic; want als den coninc van Vrancrijk zijn benden van oordonancien, die hem dochte dat suspect van heresien waren, hadde beghinnen oorlof gheven ende nieuwe capiteijnen ende benden maken, zoo bevielt den voornoemden Condée qualick, als hij zach, dat hij ooc van zijn bende van oordonancien zoude moeten scheeden. Daer up den Coninc hem troostende, zoude ghezeijt hebben: hij en zoude dat niet qualic nemen, anghezien dat hij de bende, die hij hem ghenomen hadde, niet ghegheven en hadde eenen capiteijn minder dan hij Condée was, maer die meerder ende hoogher van machte was, als te weten des Conincx broedere; maer hij wilde hem andersins voorzien, zoo dat hij gheen claghen hebben en zoude. Duer dese preparacie ende meer ander indicien hadde den prince van Condée quade suspicie vanden Coninc ghecreghen, ende heeft hem ter weere ghestelt, zoo voorseijt es, te meer om dat hij ghezien oft ghehoort hadde, hoe die princen van Nederlandt met eenen zoeten toomkin anreest ende in tstreck ghebrocht waren, zoo zij wel verdient hadden, haren heere den Coninc ontrauwe doende, ende cause zijnde van vele beroerten ende desolacien ende van groote dolijnghe oft erruer int helich christen gheloove, alzoo men al te wel ghewaer gheworden heeft.