Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 73]

Cap. XII.

Hoe meester Silvester zijn vanghenesse moest hauden in zijn huus: van toverlast dat die Spaensche peerderuters deden; hoe Hans Claeijs ghehanghen was; hoe de schade ghedaen in Sente Jacobs keercke te Ghent ghegroott was; vande onredelicheijt vanden meester del campo, dat meester Jooris Van der Piet overlast ghedaen was en veel ander lieden; ende hoe datter Spaengiaerts te Doornicke inghetrocken zijn, ende die Duutschen gheruumt; ende hoe die Walsche knechten, met haren capiteijn, vanden nieuwen casteele vertrocken zijn uut Ghendt.

Up dees tijt moeste meester Silvester Moenens, der stede chierurgien, zijn vanghenesse hauden in zijn huus, ende moeste met een groote somme zeker stellen, dat hij gheen vanghenesbrake doen en zoude, ende mits dat zijn ghoet daer toe niet souffisant ghenouch en was, zoo was meester Lievin Moenens, zijn zone, taelman bij der Kuere, burghe voor hem, ende was te dier causen weder in de stadt commen, die metter comste vande Spaengiaerden ghevlucht was, om dat hij hem ooc ghemoeijt hadde metter ghueserije. Ende den voornoemden meester Silvester ghaende om zijn ghequetste te visiteren ende vermaken, ofte die ander inconvenienten hadden te cureren, en wart niet toeghelaten alleene te ghane, maer vercnaept met eenen man of ij die hem bewaerde. Aldus hadde tvolck overal veel te lijden. Nochtans zeijde men, dat van tsHoofs weghe commen was uut Spaengien, als dat men die ghevanghen Princen ghoedelic ende zachtelic tracteren zoude, ende gheen cause gheven van haer te vergrammen.

[p. 74]

De mare quam ooc vande groote schade die de Spaensche peerderuters, die de voornoemde ghevanghenen inbrocht hadden, buten te lande bedreven hadden, ontrent Ghendt, Sente Denijs, tot Zwijnaerde, tZeewerghem ende daer ontrent; want mijn cosijn Joos Van den Bossche, den baliu van Zwijnaerde, hadde up zijn hof xv peerden, ende teerden hem wel af, in twee daghen ende nachten tijts, wel zesse oft zeven ponden grooten. Men meent, dat de dese naer Doornicke vertrocken zijn, ende als zij quamen passeerden duer Heedijnghe, als zij naer Ghendt quamen, deden daer int voornoemde stedekin den volcke zulck overlast, dat men de inzetenen hoorde crijsschen tot buten de mueren der stadt, niet min dan of dat schoon stedekin vanden vijanden inghenomen hadde gheweest.

Up den xxix^en septembris, quam de tijdijnghe te Ghendt, dat Hans Claeijs, van Sente Baefs, ende plach procuruer bij Vinderen te zijne (die de constighe glaesveinster vanden helsenaers, in Sente Jacobs keercke, ghebrocken hadde, ende was alzoo zeer gheschonden als eenighe veinster in de voornoemde keercke), in twee sticken zat tot Waesmeijster up de heije, endemzoude ghejusticiert gheweest hebben up den xxiij^en septembris, disendach wesende.

Ooc quam de tijdijnghe, dat, up den xxvij^en septembris, tAndtweerpen drij brekers hadden ghehanghen gheweest, maer waren bedijncht dat zij ooc in de keercken ende cloosters ghestolen hadden.

Up den xxis^en septembris, Sente Michaels dach wesende, was ghelast, bij den comissaris Burcht (als last hebbende vanden Hove), te Ghendt, den deken vanden Christenen met zijn mede pastuers, keerckmeesters ende helichgheestmeesters, te overziene, van sticke te sticke, de schade die in de keercke van Sente Jacob met breken ghedaen was, moderate

[p. 75]

te estijmeren oft grooten, zoo haer van sommighe in den mont ghegheven was; want als de melck ghesturt es, men canse zoo nauwe niet upghescheppen of daer en blijft wat onder weghe. Aldus hebben wij, te weten: den deken vanden Christenen, ghenaemt her Jan Bane, meester Gillis Warniers, beede priesters, ic Marcus Van Vaernewijc, Lievin De Moor ende Christoffels Vanderhaghen, keercmeesters, Joos De Brune ende Laureins De Grave, helichgheestmeesters, metghaders meester Fransoijs Huerebaut¹, filius Eloijs, schildere, ende meester Lievin Luenis, filius Daneels, glaesmakere, tsamen verghadert, ende alle zaken bijzonder grootende, up den voornoemden Sente Michielsdach, beghinnende ten twee hueren naer noene, waren daer mede bezich tot naer den vier hueren, ende begonsten eerst an den autaer, zoo men ter keercken innecomt vander Veemaerct, ende ghijnghen alzoo naer Sente Jacobs autaer daer neffens, ende alzoo naer Sente Barberens autaer ende glaesveinster daer bij, ende alzoo al den bueck duere, dien eerst afghaende, om tsernioen vanden drije hueren daer gheen belet te doene; want her Lambrecht, dominicaen, quam daer predicken. Aldus wast al overschict elc bijzonder, ende gheëstimeert naer elcx uuterste beste, in de equiteijt ende redene, als des hooghen antaers tafele, die gheheel verghult was, tSacraments huus dat van alzoo constighe modeerne ghemaect was, als eenich in Ghendt, de priesterlicke stoelen van her Willem Doens, presbitre, doen maken ende naer der ruijne weder up doen rechten; voort den doczael, motalen ra² ende pilaren, hurghelen, autaertafelen, glaesveinsteren, siegen, scappraen ende

1 Horenbout.

2 Dwarsstuk

[p. 76]

priesterlicke cleeren, dwelck al in een masse ghebrocht zijnde zoo liept ter somme,van ij^c ende ontrent xiij ponden grooten; want de voornoemde ghedeputeerde en begheerdent niet te hooghe te prijsen, mits dat zij niet en conden gheweten, of de ghemeene prochianen zoude ghelast werden tzelve te betalen ende doen upmaken, hoe wel dat zij presumeerden dattet zoude moghen commen ten laste van eenighe, diet helpen breken hadden, in haer zoene ende amende, ofte van eenighe groote personaigen, die duer de vijngheren ghezien ende de zake helpen voorderen hadden, of van ghegoedde, die met de ghues ghehandteekent hadden, oft haer kinderen christen ghedaen oft ghetraut waren, oft haer dooden beghraven hadden in de groen keercke, die de vremde predicanten ghelogiert ende ghefeestiert hadden, ofte die gheenen eedt en hadden willen doen de Roomsche keercke ende der gheestelicker ghoedijnghen te helpen bescheermen, ofte die ghetijelic ter veltpredicatie gheghaen hadden. Aldus hebben zij ale dijnghen moderate gheëstimeert, niet te hooghe noch oock niet veel te nedere; want daer waren veel luerkins van autaertafelen ende veel dijnghen, dat audt gheworden was ende wel alf verghaen, waeromme ment maer en estimeerde naer dat gheweest hadde ten daghe vander brekijnghe ende noch min.

De mare ghijnck nu, dat den meester del campo zijnen heesch van een ghauden croone de maent gheaugmenteert hadde, zegghende, dat hij hem verghust¹ hadde, ende hiesch nu voor elcken soldaet de maent, voor de bernijnghe ende andersins x schellijnghen grooten, dat ware meer dan xv^c ponden grooten de maent; maer de heeren van Ghendt waren te Bruessel ghereijst, om dese ende meer ander zaken te

1 Vergist.

[p. 77]

beslichten, ende den prelaet van Sente Pieters, die dede soluciteren om te hebben vanden meester del campo zijn couffers metten ghelde ende juweelen, die zij int uutvoeren vanden nieuwen casteele (meenende dattet Egmonts ghoet was) betraept hadden, maer hij en conder niet wel aengheraken. Daer waren inne van ghelde van eender specie, drije duijsent Phelippus ghuldenen ende vijf duijsent ghauden croonen, zonder veel ander costelichede den clooster ende abdije anghaende. De Spaengiaerts deden de mare ghaen, datter kilcten in bevonden waren ende ander keerckelicke oornamenten, die overhoop in een masse ghesmeten waren, willende den ghoeden heere Egmont daer inne alvelijnghe belegghen, als oft hij tgherooft ghoet uut de keercken voorzijne ghehauden hadde; maer contrarie bleeck; want den prelaet ende abt van Sente Pieters voornoemd hadde tvoornoemde ghelt ende ghoet den grave van Egmont te bewaren ghegheven, ende hadde van hem inventaris van als, die de zelve couffers metten ghoede ooc wesende ghevult met sommich van zijnen juweelen, int nieu casteel (om best bewaert te zijne) te Ghendt ghedaen hadde. Maer als den voornoemden prelaet naer zijn ghoet, wesende in dese couffers, dede vraghen, zoo sprack den meester del campo zeer spitsch ende qualic: hij wees den bode dat mense de kele afsteken zoude, die staut wilden spreken, ende ten laetsten vraechde hij, wie de soldaden, die desen schat nacht ende dach bewaerden, betalen zoude; waer up men hem mocht ghevraecht hebben, wie hemlieden lastghegheven hadde, ende oft hij hemlieden meer moest gheven dan haren oordinaren salaris, als oft zij daer niet ghewaect en hadden, ende oft int nieu casteel qualic bewaert hadde gheweest, indien hijt daer weder in ghedaen doen hadde daert eerst wel bewaert was, in eenen tijt, die veel perijculueser was, ende of hijt den prelaet niet en hadde

[p. 78]

durven thuus zenden in zijn clooster, mits redelicken salaris ende gratueteijt; maer neen, twas al ghoet ende ghelt, dat mer zochte, alzoo wel de meeste als de minste.

Up den xxx^en ende laetsten septembris (wesende Sente Bavens avont), zeijde men, dat meester Jooris Van der Piet, taelman bij schepenen vander Kuere te Ghendt, (een catholijck man) vande Spaengiaerts uut zijnen huuse ghejaecht was, van tvrindachs te voren, den xxvj^en septembris, ende moeste zijn eijghen huus verlaten ende deerven. Hij hadde een veendel tzijnent ghelogiert. Zij wilden servietten up servietten hebben ende van als dat zij peijnsden, dwelc de lieden verveelde. Hij wast den meester del campo ghaen claghen vanden overlaste; die zoude ghezeijt hebben, hij zoude hem te vreden hauden, up dat hem niet eerghers en gheschiede.

Joncheere Phelips De Grutere hadde wel cost alle daghe van dees soldaten om eenen daelder. Mijn heere van Vroijlandt sprack: tzoude hem wel hondert ghuldenen costen; hij moeste zijns sinjoors camere met costelicke zaelmakers stoelen stofferen ende zijn legicant met zijden ghaerdijnen behanghen, waer inne hij zoo glorieerde, dat hij daer Spaengiaerts van zijnder kennesse dede commen, om dat zij zien zouden, hoe magnifijck dat hij ghetracteert was; ende dede van Vroijlandts wijn tappen eenen pot, daer hijse mede beschanck. Claeijs Sersanders hadder wel alle daghe cost af om eenen ghuldenen, zoo de mare ghijnck. Jan Van Ydeghem hadder tzijnent thiene. Daer waren middelmate scheppers, die zeijden, dat zij haer volck wel hadden willen quijt zijn om hondert ghuldens. Ander, als sommighe brauwers, vreesden daer wel lx ponden grooten te laten. Sommighe ghemeenlieden claechden, dat zij haer alle daghe xij mutsaerden verberrenden, zonder veelderande anderen oncost; ende

[p. 79]

alzoo voort elc int zijne, waer uut elck wel dijncken mach, hoe zulcke huusen te ghereke¹ laghen ende wat oncost die persoonen daer af hadden, ende waren de voornoemde nochtans meest alle catolijcus ende oijnt gheweest hadden.

Men hoorde nu te Ghendt zegghen, hoe dat over iij of iiij daghen te voren, te Doornicke, ij veendels voetknechten ende iiij^c peerderuters, Spaengiaerts, inghecommen waren, van die te Ghendt den grave van Egmont ende den grave van Hoorne gheconvoieert hadden, waer af die Tornisienen cleen blijschap creghen, ende hadden veel liever ghehadt haer Duijtschen te behauden, waer af zij haer zeer beloofden, dattet zoo ghoede redelicke knechten waren, dat zij wel te vreden waren, als zij maer haren buuck vul caes ende broot en hadden; maer dese zouden werden ghezonden naer Valenchiene.

Up den voornoemden xxx^en ende laetsten der maent septembris, vertrocken uut Ghendt die Walsche crijschlieden, die up de Mude laghen, ende waren de audtste dienaers ghezonden som naer Philippevijle, som naer Marienburch, ende som naer der Sluus ende ander steercten, ende de reste werden ghecasseert, ende haer capiteijn nemende an hemlieden oorlof, sprack haer an bijna met weenenden oogen, zegghende: lieve knechten, ic en ben niet verlaten oft afghestelt om eenich vijleijn onghetrauwe feijt, zoo ghijlieden wel weet, maer dat de Majesteijt zoo belieft heeft, zoo en zijt ghijlieden ooc van ghelijcken niet te beschuldighen; nu dan, vaert wel, in Godts name. Wij willen, als redelicke mannen redelic doen. Dit beweechde hem, ende veel ruters ende ander audituers, diet hoorden ende zaghen, om tranen te sturten, hoe jonstelic zij oorlof namen. Dit ghedaen zijnde, es elc ver-

1 In orde.

[p. 80]

trocken, ende hij den capiteijn reet met drij peerden naer zijn woonstede. Een Walsch soldaet zoude ghezeijt hebben tot eenighe van Ghendt: mij valt inne ende dijnct, zoo men dit nieu casteel heeft zien bewaren van Walsche tonghen ende nu van Spaensche, alzoo mocht wel den tijt commen dat ment zoude zien bezet met Duijtsche tonghen. Maer vanden voornoemden capiteijn zeijden sommighe dese maren, te weten, dat hij, eer de foele vander brekijnghe te Ghendt ghebuerde, zoude verzocht gheweest hebben van mijn heere den hoochbaliu van Ghendt, om te hebben uuten voornoemden casteele, tzijnder assistencie, xij oft xvj knechten, om te helpen de foele beletten, ende zoudese hem ontzeijt hebben. Van ghelijcken, als daer sommighe ghevanghenen vande ghuesen uuten sGraven Casteele inghebrocht waren, zoo ghij vint voren, lib. 3, cap. 7, zoo en heeft hijse daer niet willen behauden, maer heeft tot de Wethauders vander stadt ghezeijt, dat zijn casteel gheen vanghenesse en was, ende dat hijse daer niet langher hebben en wilde. Ten derden zoo es al notoir ende claer, hoe schamelic dat te Ghendt ghijnck, ende hoe zeer zij verdruct waren vande ghuesen, zoo en heeft men niet ghewaer gheworden eenighe hulpe oft bijstandicheijt van die vanden casteele, maer hilden haer al stille, als oft haer niet angheghaen en hadde ende met der stadt niet te doen en hadden. Dat meer was, als men de reparacien der keercken brack, zoo vonden haer sommighe Waelinnen uuten nieuwen casteele aldaer, die haer cabbasen ende schooten vulden met ijser ende motael ende ander costelicheijt, die zij crijghen conden, ende zijnder mede int nieu casteel gheghaen, uut welcke indicien te noteren es van wat zinne den voornoemden capiteijn mocht hebben gheweest, ofte de zijne, die daer laghen.