Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XI.

Hoe wederom bij nachte de Spaengiaerden der lieden ghoet ghestolen hebben, ende hoe tzelve ghoet betraept was ende sommighe dieven ghevanghen, ende hoe datter datter twee af ghehanghen werden; ende van een beroerte, die de Spaengiaerts in die stadt van Ghendt maecten, als men den eersten zoude ghaen justicieren.

Up den xxv^en septembris, waren in der nacht, vande Spaengiaerts, ghestolen ende gherooft, buten der Peterceliepoorte, xj lijnen lakenen, waer af de sommighe wel vj ponden grooten tstick weert waren. Den bleecker, diese verloren hadde was ghenaemt Cornelis De Commere, ende den coopman, diese toebehoorde Michiel Leeman, wonende up den Steendam. Dit verclaerde mij een bleeckere, die ooc vier lijnen lakenen verloren hadde, waer af voorseijt es, ende ghebuerde tusschen ende achter de Calchovenen. Ende waren de dieven noch eens ghecommen bij schoonen maenschijne: daer wasser vijve met een scheepkin an den meersch ghevaren, ende daer stonter noch neghene up de Minnemeersbrugghe, ende meerckende, dat die bleekers haers ghewaer

[p. 63]

werden ende schuuffeletten staken, hebbende ghevierde bussen, zijn afghedanct, maer worpen zeere met calcksteenen, ende men hoorde an haer tale wel dat Spaengiaerts waren. Up den zelven dach, smorghens, wasser daer zeven af ghevanghen,up de Leertauwersgracht, daer den onderbaliu ende den upper capiteijn vanden Spaengiaerts present was. Thuus was ooc betraept daer de xj lijnen lakenen in ghedreghen waren, die zij onder haer coetsen ghesteken hadden, up den zolder daer zij sliepen, ende waren de lakenen zoo nat, dat men dwater zach duer den zolder zijpen. In dit huus en woonde niemant anders dan Spaengiaerts; maer twas vande ghebueren bespiet. Daer was ooc vonden een heelft van eenen calve, dat daer noch hijnck ende alf ghevilt was, waer af zij deen heelft ghezauten hadden, dwelc zij ooc ghestolen hadden. Men meende, dat zij wel zij xxx steerck waren, die snachts heetende ter wachte ghaende,der lieden ghoet ghijnghen stelen.

De bleeckers, die haer ghoet ontvremt was, begheerden an schepenen, dat mer recht over doen zoude, ofte dat zij zouden moghen hemlien daer jeghen verweeren met bussen ende andersins. Zij zeijden ooc, dat haer honden, hoe ghoede nachtwachters dat zij waren, niet en biessen¹, als den roof ghebuerde, niet wetende wat zij die honden deden ende oft zijse betoovert hadden. Schepenen andtwoorden hier up: zij en waren niet ghestelt om daer over recht te doene, maer zouden zoo vele doen an haerlier capiteijn, dat mer ghoet recht over doen zoude ende de zake remedieren. Vande voornoemde xj lijnen lakenen, waren de achte wederomme ghecreghen, de drije bleven verloren. Vande eerste vier lijnen lakenen en weet ic niet, hoet daer mede ghevaren es.

1 Basten.

[p. 64]

Ic vreese, dat zij ooc verloren zullen bleven zijn, mits dattet langher leden was dan vande voornoemde xj^e; want zij versnijdense terstont in hemden, slapelakens ende andersins.

Tsanderdaechs, dat was den xxvj^en septembris vrindach wesende, was uuter vanghenesse ghelaten Lievin De Vlieghere, voereere; maer zijn dochterkin bleef noch ghevanghen.

Up den zelven dach, tvooren noens ten viij hueren, wasser eens hangmans leere ghestelt an de dobbel potente up den Coorenaert, ende noch eene an de dobbel potente up de Vrindachmaerct; ende ten x hueren was daer een jonck curt man, van die voornoemde laken, calvers ende veerckensdieven uutghebrocht. Hij hadde een hermosijnen¹ bonette up thooft, redelicken wel int abbijt zijnde, ende hadde neffens hem ghaende een Spaensch priester ende een Italiaensch carmelijt van Neapolis. Zij hilden ende droughen voor hem een groot hauten cruceficx, met eenen voet oft beerch van calvarien, zeer zwaer, daer hij eenpaerlic naer zach, ende wart alzoo gheleet over de Vischmaerct duer de Langhemunte, tot up de Vrindachmaerct, alwaer zij een poose neffens de ghalghe stonden, ende de voornoemde gheestelicke persoonen zeijden hem veel ghoets in haer tale, zoot wel te dijncken es. Daer naer es meester Jan Van den Beergbe, scheerprechter van Ghendt, met hem ter leeren upgheghaen, ende den pacient bleef haudende zijn bonette up thooft, die hij moghelic niet afghedoen en conde, mits daf zijn handen ghebonden waren; maer meester Hans, boven zijnde, namse hem af ende leijdese up de ghalghe. Hier in Nederlandt heeft men een beter manniere: daer laet men alle pacienten die ter dootwaert gheleet werden, metten blooten hoofde ghaen, dwelck veel ootmoedigher ende reverenter es in den point

1 Armozijnenj, eene soort van zijden stof

[p. 65]

des doots ghestelt zijnde. Desen pacient dus boven zijnde, zeijde naer, bij tractus¹, ghelijc een kindt, dat zijn lesse leert, daer naer badt hij in Spaensche, dat men voor zijn aerme ziele eenen paternoster wilde lesen, dwelck tvolc dede, doende haer bonetten af, zoowel tvolck vander stadt als dandere Spaengiaerts. Dat ghedaen zijnde, heeft hem den hanchman tstrop over thooft ghedaen, ende hem werden noch ghoede vermanijnghen angheroupen, ende hij riep up Godt, naer costume, verwachtende alle ooghenblicken afghesteken te zijn. Ende terstont, niemant en wist hoe, zoo reesser een hurlinghe an tzuuthende vander maerct, ende die Spaengiaerts trocken alle haer rapieren uute, zoo datter wel iij^c bloote rapieren waren. Tvolck, dat tusschen hemlien ghemijnghelt stont, schoof terstont van daer, vreesende die bloote rapieren; zoo dat die Spaengiaerts onder hemlien alleene up de maerct stonden, ende tvolc, hemlien plaetse makende, vloot over deen ende over dander zijde, ende liepen recht jeghen over voor de huusen. Daer wasser die sloughen de lieden vander stadt met de voornoemde rappieren metten platten, zoo dat ic zach, dat zijse som dweers af sloughen ende dreechdense noch metten sticke te slane. Tvolck zeer versaecht zijnde ende zonder gheweere, ooc niemant hem ter weere stellende, drumden vast an de voornoemde husen, want de husen waren vuul volcx; daer hadden lieden up blocken oft boomen ghestaen, mueru² haut, die de draeijers (die daer in de kelders wonen) doen legghen hadden recht jeghen over de ghalghe, die vielen over de blocken int vlien, ende lieten haer mantels, cappen ende bonetten achtere; ja, daer wasser die met dheelft van haer mantels oft cappen duerliepen, mits dat zij int ghedrum hemlien dweers af ghe-

1 Langzaam.

2 Zacht.

[p. 66]

schuert waren. Veel vrauwen verloren haer hoijkens. Die maerctcramen werden om verre ghedrumt; want elc vreesde die bloote rapieren. Die lieden vielen ende liepen met voeten over melcanderen. Daer laghen heeren, met ghauden ketenen an den hals ende fluweelen rocx an dlijf, onder voeten, ende hadden noch vier of vijf lieden up haer ligghende. Veel maerctlieden verloren haer ghoet uut haer cramen, ende als die lieden vander stadt ijet waenden loopen van voor die husen, om van tusschen te zijne, zoo werden zij vande Spaengiaerts ghedreecht of ghesleghen; want zij zeer vervaert zijnde ende nijdich (om dat tvolck zach, dat men van haren volcke hijnck cm dat schandalues feijt van dieverije ende nachtroof), zochten de lieden vander stadt allen schamp te doene, diese conden, maer onredelick ende met lettel eeren, wel tooghende welc een snoode generacie dattet es. Den hanchman, staende metten pacient al boven up de leere, en wist niet watter te doen was, oft wat die Spaengiaerts wilden hebben. Hij meende bij avontueren, dat zij den pacient wilden verlossen; dus heeft hij hem strop weder vander kele ghedaen, ende over thooft ghetrocken, ende bleef metten pacient staen ziende up desen tier. Den pacient hoopte messchien, dat hij verlost zou werden; maer daer quam eenen provoost of twee, van haren volcke, die ooc haer rapieren uut trocken ende dreechden die ander soldaden te slane, of ten ware dat zij aestelic haer rapieren wederom up staken, dwelc zij deden, obedierende haer hooptlieden, de welcke ooc spraken totten scheerprechter, die metten pacient twijffelende stont, dat hij zijn zake vulcommen zoude. Dus heeft hij anderwaerf den pacient tstrop over thooft ghesteken, ende (zonder eenich anroupen meer) stack hem vander leere, ende int afhanghen keerde dlichaem omme, zoodat den hanchman bedwellemt zijnde, faelde met zijnen voet up zijn

[p. 67]

ghebonden handen te terden tot anderstont dat hijt hernam, ende heeft hem verwurcht. Doe vielen die bevelslieden ende andere den volcke an, ende dedense vander maerct rumen, min noch meer dan of zij de cause vander beroerte gheweest hadden, daer nochtans niet eenen meinsche en was vander stadt, cleen of groot, die hem voren ofte naer ter weere stelde, maer verdroughent al pacientelic ofte om tzelve met een ghoet ghevoelen te nemen; tmocht zijn, om meerder foele te schuwen, ghedaen, nochtans de steken, hurten ende slaghen, die zij den volcke ghaven, die ghoetwillich ruumden, ghaven te kennen, hoe ghepassijt dat zij van herten waren. Tgheruchte van dit rumoer was terstont up de Vischmaerct, Cooremaerct, ende int vulle vander stadt daer zach men tvolck loopen als hoofdeloose hanen, ende principalic die lieden van buten, die doe vele in de stadt waren, mits dattet den principalen aertdach vander weke was, dats den vrindach; want die abandoneerden haer coorenzacken, waghenen ende peerden, ende namen de vlucht met grooten hoopen naer de poorten vander stadt. Onder andere wasser eenen boer, die de vreese zoo inghetrocken hadde, dat hij met zijn waghene ende peerden reet hendelijnghe om ter Bruchschepoorte uut te rijden, ende dede zijn peerden loopen, meenende dat die stadt al overhende stont om melcanderen doot te slane, ende commende an de poorte, wart vande Spaengiaerts, die daer de wachte hilden, gherecontreert ende tscheerpe van haer spijssen ghetoocht ende naer hem ghesteken. Dit maecte den bloet noch meer vervaert, zoo dat hij (niet wetende waer rijden), ter slijncker handt afghekeert es, ende es ghereden lancxt der veste naer Ackerghem in de boonen, ende es ontrent Tender Weere¹ met waghen ende

1 Einde Were, aan 't einde der Akkergemvest, deel der Nieuwe Wandeling.

[p. 68]

peerden, dweers duer de riviere vander Leije ghereden, commende uut up de meerschen, daer gheenen wech en was, om zijn leven te salveren, hem zelven zettende nochtans in veel meerder perijckel vanden lijve, te weten van verdrijncken met zijn peerden, dan de zake in haer zelven was, die hem vervaert maecte: zoo veel vermocht de vreese in eenen vervaerden meinsche. Ende wesende aldus de roere aldermeest int midden vander stadt, zoo vraechden de Spaengiaerts de lieden vander stadt, wat daer schuulde; maer zij en condent haer niet ghezegghen oft wijs ghemaken, mits dat zij melcanderen niet en verstonden ende dat zijt ooc zelve niet en wisten; want die up den Coorenaert waren, quamen ghevlucht duer de Donckersteghe, te Putte, met grooten hoopen, ende ooc van neffen Senter Nicolaus keercke, ende hier jeghen recontreerde tvolck dat vander Vrindachmaerct ghevlucht quam. Hier uut quam wederom een nieu vreese, ende maecten melcanderen vervaert ende deden melcanderen wederom achterwaert vluchten; want die vander Vrindachmaerct quamen, vreesden, dattet elder al verloren ghijnck, om dat tvolc jeghen haer quam gheloopen; ende die vander Coorenmaerct quamen, vreesden, dattet elder al qualic ghijnck, om dat zij ooc zaghen tvolc jeghen hemlien commen ghevlucht. Men clicte alomme de dueren ende veinsteren toe, ende men beghonderte roupen: elc zij een man in zijn huus; want die lieden creghen innewaert haer huusen zoo vul ghevlucht volcx, dat zij haer waer bekeeren en wisten, ende vreesden haer ghoet ende ware te verliesen. De Spaengiaerts in sommighe husen, daer zij thuus laghen, dreven die lieden met bloote rapieren daer weder uut; zij liepen ooc naer haer wachten om haer spijssen, die zij bij den hijser of scheerpte haudende waren, ende quamen daer mede onder tvolck gheloopen, om dat zij int ghedrum niemant quetsen en

[p. 69]

zouden, ende sleeptense alzoo lancxt der straten. Dat maecte zulck een gheruchte, dat tvolck zeer vervaert daer af was; maer die in de foele up de Vrindachmaerct gheweest hadden, waren de sommighe ghequetst ende hadden haer schenen open, ende eenen was zijn hooft open ghehauwen. Een Wale van Arien, die een schip in de Coorenleije ghebrocht hadde, lach daer ooc onder voete ende hadde ooc zijn schenen hopen, ende was zeer ghesleghen vande onredelicke Spaengiaerts. Die sprack: wa Godt moet gheclaecht zijn van tonghelijc ende toverlast, dat men die van Ghendt doet! Haddict met mijnen ooghen niet ghezien, ic en zouts niet ghelooft hebben, dat men haer zoo veel onrechts zoude moghen doen, zonder hemlien te verweeren ende zonder eenighe cause van harent weghen. Nochtans moesten zij noch hooren van sommighe zotte Walen, dat die van Ghendt nu weder haren aert van meijten¹ toochden, niet wetende wat zij zeijden; want zij en hadden tspel niet ghezien. De oorzake en conde niemant metter waerheijt ghezegghen, waer uut dat dese beroerte sproot, dan dat men mocht zegghen, dattet uut twee oorzaken quam: deene dat was der Spaengiaerts vervaertheijt, (want hoorden zij een blat ruijsschen, zij waenden den slach up den hals te hebben ende overvallen te zijne); dander oorzake mocht zijn daer bij ghevoucht, die schaemte, die zij hadden, om dat men van haren volcke om dieverije hanghende was; waer uut zij ooc vertoorent waren dattet die vander stadt wisten ende zaghen, ende bezichden up hemlien haren nijt ende felheijt, die eerst uut vreesen sproot; want daer wasser vele die wech liepen vander Vrindachmaerct met haren rapieren onder haer loo(?) In de Coorenmetershuus was eenen in zijn camer gheloopen ende grendelde hem daer

1 Muiten.

[p. 70]

binnen, ende in veel ander plaetsen toochden zij haer vervaertheijt, daer zij nochtans niet eenen grammen man vander stadt en zaghen. Wat zouden zij dan ghedaen hebben, hadden zij ghezien tvolc vander stadt met toornighen moede jeghen hemlieden commen, met haer gheweere in de handt? Zonder dit vertrect men noch vier oorzaken van deser beroerte, die, om dat zij zoo different van melcanderen luden, gheen van vieren te ghelooven en zijn. Sommighe zeijden, dattet eerst quam duer een inghelsche dogghe, die eenen man bijten wilde, die hem daer jeghen verweerde, zoot reden was; ander zeijden: twas duer eenen waghen daer veel volcx up stont om justicie te zien doene, daer (mits tvoortghaen vanden peerde) tvolck af viel; de derde spraken: twas duer tscreeuwen van een vrauwe of twee, als men den man tstrop an den hals dede; de vierde partije zeijden: twas duer de questie, die eenen Spaengiaert ende eenen man van Ghendt jeghen melcanderen creghen ter causen vander zelver justicie; want den Spaengiaert zoude ghezeijt hebben, dat wij gheen compassie metten pacient en hadden, om dat hij een Spaengiaert was; daer up dat den man van Ghendt zoude ghezeijt hebben: alwaert dat ghij eenen vlamijnck in u landt mocht vander doot verlossen met een malevedijse¹, ghij en zoudes niet doen; ende zouden daer naer te messe ghestaen hebben.² Maer ic die int midden vander Vrindachmaerct ter zijden voor de husen was, daer voor mijn ooghen alle die zweerden uutghetrocken waren, en conde niet ghemeercken, waer uute dattet quam, dan datter up de zuutzijde vander voernoemder maerct, ontrent de Hudevettershuus wat schuulde, daertvolc naer beghondete ziene. Ditte dan ghehent

1 Maravedi, koperen muntstuk.

2 Met messen gevochten.

[p. 71]

zijnde, zoo wart tusschen xj ende xij hueren noch eenen Spaengiaert ghehanghen an de dobbel potente up den Coorenaert up de zijde ter Vischmaerct waert, daer den anderen hijnck up de zijde ter Huudevettershuuswaert voornoemt, ende was een frisch persoon, wel int abijt, met groen fluweelen caussen boven tot de knien, een fluweelen bonette daer hij mede tot boven ghijnck, zonder af doen; maer den hanchman dedese hem af ende leijdese up de potente, zoo hij up de Vrindachmaerct occ ghedaen hadde. Hij ghurde hem zijnen riem af ende zijn tassche; maer den riem, die hij over zijn schauderen hadde ende onder zijn ocsele, daer hij zijnen rapier an plach te draghen, die liet hij hem an; want die beteekende dat hij te Malta jeghen de Turcken ghestreden hadde, waerom die Spaengiaerts (haer schamende) zeijden, dat hij gheen Spaengiaert maer een Turck was, ende al hijnc men hier eenen Spaengiaert of twee, dat men die lieden vander stadt, die Lutheranos, stekende tstroo dat up den Coorenaert lach met voeten, daer mede verbranden zoude. Desen pacient hadde ooc witte gheluachtighe schoen an, up roode onder caussen ende een fraeij wambaeijs, als een edelman die quade onedel gheweercken ghedaen hadde. Dese justicie ghijnck al stille te weercke: daer was ooc lettel volcx vander stadt, om dat zij ghehoort ende ghezien hadden, hoet up de Vrindachmaerct gheghaen hadde. Elc vanden pacienten, naer dat zij doot waren, was eenen brief voor haren boessem ghehecht, daer met cleen letteren haer delicten in ghescreven waren. Ontrent den avonde dede mense af, ende de Spaengiaerts haddense gheerne in de keercke begraven ghehadt, te weten in Sente Jacobs keercke, maer de priesters en wildens niet ghedooghen; maer emmers moesten zij up tkeerchof begraven zijn ontrent den doot beenderen. Daer brochten zij haer met een processie van haren volcke, gheestelic ende weerlic,

[p. 72]

ende en wilden haer uppercaussen niet uutghedaen hebben, dan wambaeijs ende ondercaussen; want zij draghen zulck een affectie tot melcanderen, dat zij tAndtweerpen, te weten de Spaensche nacie der cooplieden, aldaer dicwils de dieven, dat Spaengiaerts waren, vander ghalghe ghecocht hebben om dat men niet zegghen en zoude, dat die Spaengiaerts diefachtich waren; daer ooc een groote hooveerdije mede speelde: ghenouch doende als die witte Ruijssen oft Moscoviters, die (wanneer zij veel volcx in den strijt verloren hebben) haer versleghene pleghen te slepen met haer, ghebonden an haer peerts steerten, om dat haer vijanden niet glorieren en zouden van die menichte vanden volcke, die zij van haerder zijde versleghen hadden.

Dits nu ghenouch ghezeijt van deser justicie te Ghendt ghedaen, ende vander noodeloose oft ghezochte beroerte die daer uut gheresen es, ende willen ons tot ander ghesehiede matterien keeren.